اثر کتاب و کتابخوانی در پایه ریزی شخصیت کودک قبل از بلوغ بیشتر است.
۱۲ نکته برای این که چرا والدین می‌بایست برای کودکشان کتاب بخوانند وجود دارد:
۱- زیرا علاقه در کودکان ایجاد شده و کودکان در فرآیند خواندن فعال تر می‌شوند.
۲- کودکان این والدین سعی می‌کنند خواننده‌های بهتری شده و عملکرد بهتری در مدرسه داشته باشند.
۳-خواندن به رشد زبان آموزی و صحبت کردن کودکان کمک می‌کند.
۴- دایره لغات کودکان بالارفته و تلفظ لغات را بالامی برد.
۵-کتاب خواندن والدین برای کودکان آنها را برای مدرسه آماده می‌کند و آمادگی شنیدن را در آنها بالامی برد.
۶-خواندن برای کودکان پیش دبستانی کمک می‌کند تا گرامر و ساختار جمله را بهتر بفهمند.
۷-خانواده‌ها زمان خواندن را به عنوان زمان آموزش قلمداد کنند و از این طریق توجه کودک را بالاببرند.
۸- خواندن برای کودکان دایره توجه کودکان را بالابرده و به آنها کمک می‌کند تا مهارت‌هایشان را بهتر انجام دهند.
۹- با خواندن داستان برای کودکان خلاقیت و تصویرسازی آنها رشد پیدا می‌کند.
۱۰-کتاب خواندن برای بچه‌ها کمک می‌کند تا آنها کمک کردن به دیگران و اعتماد به نفس را یاد بگیرند.
۱۱- کودکان رفتار را فراگرفته و می‌توانند خود را در موقعیت‌های مختلف و تازه قرار داده و راه حل‌های نوین کسب کنند.
۱۲-آنها ریتم و آهنگ زبان را بهتر درک می‌کنند.
پروفسور جوان رویش را از کتابخانه چند هزار جلدی خود برداشت و گفت «همه چيز از شعر يار مهربانم شروع شد.» ابیات آن شعر معروف ناخواسته از ذهن هر دو ما گذشت. پروفسور لبخند کودکانه ای زد و گفت: «عاشق خلوت با كتاب هستم.» بودن انواع و اقسام کتاب‌ها، از کتاب دوران کودکی وی گرفته تا کتاب‌های قطور پزشکی در کتابخانه‌اش نشانگر آن بود که پروفسور ارزش زیادی برای کتاب قائل است.
او خواندن کتاب را مثل بستر آرامش خود می‌دانست و خلوت با کتاب را از زیباترین لحظات زندگی خود عنوان می‌کرد. او آنقدر مرتب و منظم کتاب‌ها را داخل قفسه‌ها چیده بود که کسی باور نمی‌کرد، روزی آن کتاب‌ها به جای دیگر یا کتابخانه دیگری انتقال پیدا کند. اما بعدها خبر رسید پروفسور برخی کتاب‌های ارزشمند خود را به کتابخانه‌های مراکز بهزیستی، مدارس و دانشگاه‌ها هدیه کرده است.
باید باور داشت تمامی آن کتاب‌ها در قفسه ذهن پروفسور قرار دارند و او حالابخشی از دانش خود را با دیگران تقسیم کرده است.عشق به کتاب، کتاب خواندن و احساس نیاز به خریدن کتاب در بزرگسالی ریشه در افکار امروز و دیروز افراد ندارد بلکه نخستین پایه‌های شخصیتی هر فردی در کودکی برای خواندن کتاب بنا نهاده شده است.
برهمین اساس دکتر سهیل معنوی متخصص روانپزشکی، روان درمانی و اعصاب و روان درباره اهمیت کتابخوانی در سنین قبل از بلوغ می‌گوید: «در روانپزشکی کودک و رشته روانشناسی باور بر این هستند که چون کودکان از ناخودآگاه کمتری برخوردار هستند و ناخودآگاهشان هنوز کامل نیست بنابراین با خودآگاه خود زندگی می‌کنند و این دوران مهم‌ترین دوران شکل گیری شخصیت کودکان است، لذا خواندن کتاب‌های متفرقه که جنبه فکاهی و خشنود کننده داشته باشد تعهدات مذهبی و ایمانی در فرد به وجود می‌آورد.
بدین طریق با پایه ریزی شخصیت کودک قبل از بلوغ باید گفت اثر کتاب و کتابخوانی قبل از بلوغ بیشتر از دوران بعد از بلوغ است.شکل گیری شخصیت قبل از بلوغ، پدیده روانشناختی قابل اهمیتی است. به همین دلیل بسیاری از خانواده‌ها در این دوران حساسیت زیادی نشان داده و تمایل به تربیت فرزندانی دارند که به لحاظ سواد و داشتن دانش روز دارای امتیازهایی قابل توجه باشند.به دلیل حساسیت‌های والدین، روانشناسان تحقیقات زیادی را پیرامون ویژگی‌های کتاب و کتابخوانی در این دوران و اثر آن بر کودک و نیز تاثیرات آن در بزرگسالی انجام داده‌اند.
جادوی قبل از بلوغ
کودکان امروز با تنوع زیادی از انواع کتاب‌ها رو به رو هستند. کودکان عصر جدید زمینه زیادی برای ایجاد عادت‌های خوب دارند، عادت به کتاب خریدن و کتاب خواندن نیز از طریق والدین به آنها منتقل شده یا محصول رسانه‌هایی است که کودکان با آنها در ارتباط هستند.
دکتر فاطمه حسینی راد، متخصص روانشناسی درباره لزوم همکاری والدین در خرید کتاب کودکان می‌گوید: «والدین باید حداقل هفته ای یکبار همراه کودک خود به کتاب فروشی‌های بزرگ رفته و آنها را با کتاب‌های جدید و فضاهای کتابخانه ای آشنا کنند. هرچه کودک با کتاب و کتابخانه بیشتر ارتباط داشته باشد درک بهتری نسبت به خواندن کتاب پیدا کرده و با فضای دوستانه کتابخانه بیشتر آشنا می‌شود. این انس او با محیطی مثل کتابخانه‌ها و کتاب فروشی‌ها باعث می‌شود این فضاها را خلوت گاه یا محیط امنی برای اوقات فراغت خود بداند و با کتاب دوستی بیشتری پیدا کند.
دکتر حسینی راد نه تنها دوستی با کتاب را برای کودک یک ضرورت می‌داند بلکه معتقد است والدین نیز این موضوع را جدی گرفته و ضرورت آن را فراموش نکنند. او معتقد است: «نباید والدین خرید کتاب کودک را یک موضوع بی اهمیت دانسته و وقت کمی را برای آن صرف کنند. امروزه همه نوع کتاب خصوصاً کتاب کودکان در سوپرمارکت‌های بزرگ نیز یافت می‌شود. اما توصیه این است والدین همراه کودک به کتابخانه یا کتاب فروشی‌های بزرگ بروند چون با این کار هم با سلیقه و نیاز دختر یا پسرشان درباره کتاب آشنا می‌شوند و هم این که حق انتخاب بیشتری به او داده‌اند. از طرفی دیگر هر کتابی برای کودک مناسب نیست و بهتر است کودک کتاب‌های متناسب با سن و ویژگی‌های خلقی‌اش بخواند و تنها والدین در این مورد امکان کمک به او را دارند.
کتاب ویژه کودکان تا ۲ سالگی
کودکان حتی وقتی خیلی کوچک‌اند از کتاب خواندن لذت می‌برند. آنها از ارتباط با والدینشان و نشستن در کنار آنها و توجه آنها احساس رضایت می‌کنند. دکتر حسینی راد با اشاره به این موضوع ادامه می‌دهد: «نوزادان و کودکان دو ساله از شنیدن صدای پدر و مادرشان احساس راحتی می‌کنند بنابراین وقتی والدین برایشان کتاب می‌خوانند لذت می‌برند.
کودکان همچنین نسبت به رنگ‌ها، چهره‌ها و برخی تصاویر در کتب کودک علاقه نشان می‌دهند. آنها هرچه بزرگتر می‌شوند نشستن را دوست دارند و تمایل دارند خودشان کتاب را دست بگیرند، در این دوران که حدود سن یک تا دو سالگی است از لمس کردن و تماس پوستی با کتاب لذت می‌برند بنابراین در این دوران بهتر است والدین کتاب‌هایی را برای کودکشان تهیه کنند که حواس پوستی وی را بیشتر تحریک می‌کند.
وی می‌افزاید: «برخی کتب در بازار وجود دارند که جلد و صفحات آنها جنسی نرم یا زبر و خشن دارند. این کتب هم علاقه کودک را به کتاب بالامی برد هم در او احساس رضایت و آرامش را بیشتر می‌کند. البته کودکان دوست دارند کتاب را بالاو پائین کنند و تکان دهند بنابراین این دسته از کتاب‌ها باید سبک باشد و برای حفظ ایمنی بیشتر قابل شست وشو انتخاب شود. برای تحریک حس شنوایی کودک لازم است از برخی کتاب‌های موزیکال استفاده شود. کتاب‌های داستان آسان و آهنگین در این سنین به خواب آرام و تنها خوابیدن در اتاقش کمک می‌کند.
کتاب دو تا سه ساله‌ها
کودکان نوپا به تصاویر و رنگ‌های روشن علاقه دارند. به علاوه آنها از داستان‌های تکراری و داستان‌هایی که بر وقایع روزانه یک خانواده تمرکز دارد، استقبال می‌کنند.مریم حسینی، کارشناس ارشد روانشناسی در این باره می‌گوید: «در این سن لغات برای کودک جذاب است ولی کودک کمتر به این لغات توجه صرف داشته و بیشتر ریتم آهنگین آن را دوست دارد. کودکان نوپا در این سن قدرت تصویرسازی ذهنی بالایی دارند. کودک در این سن با تصاویر داخل کتاب برای خود داستان دیگری می‌سازد هرچند ممکن است این داستان به هم پیوسته و شروع و پایان معناداری نداشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: «کودکان نوپا اغلب از نگاه کردن به یک کتاب لذت می‌برند، آنها یک داستان مشابه برای خود خلق می‌کنند. آنها به خصوص از آهنگین بودن و هم قافیه بودن لغات کتاب لذت می‌برند. کودکان نوپا و پرانرژی وقتی کتاب را در دستان خود می‌گیرند آن را لمس کرده و صفحات و جنس جلد و... را بررسی می‌کنند. حسینی در ادامه می‌گوید: «در این سنین خوب است کودک زبان و اعداد را به شکلی ریتمیک یاد بگیرد و در طول داستان کتاب‌ها را بشمارد یا بخواند. یکی از روش‌هایی که کودکان با آن به راحتی زبان و شمردن اعداد را یاد می‌گیرند استفاده از شخصیت‌های تلویزیونی و کارتونی برای یاددهی به آن‌هاست.
کتاب‌های سه تا پنج ساله‌ها
کودکان پیش دبستانی اغلب با خواندن و یادگیری درباره محیط‌های جدید و خارج از خانه، مدرسه و محیط خود تحریک می‌شوند. حسینی در این باره می‌گوید: «کودکان از متون پیچیده و با شخصیت‌های عمیق تر لذت می‌برند و در این سن هنوز از شنیدن ریتم و مقداری تکرار احساس رضایت می‌کنند. خواندن داستان‌های پیوسته برای کودکان به آنها اجازه می‌دهد تا ادامه داستان را پیش بینی کنند، صداها را تکرار کرده و بازی لغات به راه اندازند.
پروین دربانی، مربی مسئول با سابقه کانون پرورش فکری شهرستان بیجار درباره نوع کتاب مورد علاقه کودکان پیش دبستانی می‌گوید: «در سنين پيش دبستاني كودكان علاقه دارند كتاب هاي علمي تخيلي بخوانند، آنان علاقه زيادي به دانستن ناشناخته ها دارند و همكاري والدين با آنها باعث مي شود به اين حس كنجكاوي آنها با كتاب پاسخ داده شود». حسینی نیز معتقد است: «كودكان پيش دبستاني بايد با شخصيت هاي متفاوت مثل شخصيت هاي آتشي و خارق العاده آشنايي بيشتري پيدا كنند چون اين نياز در آنها بيشتر ديده مي شود. البته بهتر است كتاب ها و داستاني هايي كه مي خوانند با واقعيت همراه باشد و آميخته با افسانه و تخيل محض نباشد.
موضوعات مورد علاقه كودكان در اين سنين، دانستن درباره مردم زمان هاي متفاوت يا مردم كشورهاي ديگر، كنجكاوي درباره شخصيت هاي بزرگ علمي، هنري، ادبي و ... دانستن يك پيرامون جهان، حيوانات خانگي، حيوانات وحشي پيرامون شان، حيوانات مرموز جنگل و نيز خواندن درباره دزد دريايي، جن، جنگجويان و ... است».وی می‌افزاید: «اين سن بهترين زمان براي خواندن كتاب هاي علمي – تاريخي و ادبي همچون شاهنامه براي كودكان است. اگر كودكان بيش از اندازه تمايل دارند درباره موجودات فضايي بدانند بهتر است والدين با مشاركت كودكشان كتابي را انتخاب كنند كه به درستي به حس كنجكاوي كودك پاسخ دهد».
کتاب متناسب با این سن می‌بایست تا حدودی آموزش‌های قبل از دبستان هم داشته باشد. آموزش حروف الفبا و شمردن اعداد از جمله آموزش‌های قبل از دبستان است که در اغلب کتب بازار به آن توجه شده است».
دکتر حسینی راد با اشاره به این نکته می‌گوید: «در برخی کشورهای توسعه یافته کودکان وقتی بوسیله کتب تا حدودی حروف الفبا و اعداد را شناختند کتابچه‌های شخصی نیز در اختیار آنها قرار داده می‌شود تا آنها مانند یک نویسنده کوچک نوشتن را تجربه کنند.
آنها با کشیدن تصاویر یا تکمیل کردن جملات ناتمام داستان زندگی شخصی خود را نوشته و تصویرسازی می‌کنند. این پدیده باعث می‌شود آنها به یادگیری حروف الفبا و شمارش اعداد سرعت ببخشند و با داستان پردازی به شخصیت‌های مهم زندگی از جمله پدر و مادرشان اشاره و توجه بیشتری کنند. این کار باعث می‌شود آنها اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده و بخشی از هویت اصلی خود را بازیابی کنند».
کتاب خواندن بعد از بلوغ و بزرگسالی
سن نوجوانی همراه با رشد عقلی، جسمی و بلوغی است. بنابراین خواسته‌ها و نیازهای فرد در این سن بالامی رود. بسیاری از مشکلات روحی ناشی از تغییرات هورمونی در این سن با کتاب و کتابخوانی برطرف می‌شود. خصوصاً آن که نوجوانان تمایل دارند کتاب‌هایی را بخوانند که داشته‌های بیشتری درباره وضعیت ظاهری و اجتماعی پیش آمده را در اختیار آنها می‌گذارد. البته نوجوان در این سن تمایل به استقلال و حذف هویت به دست آمده خود دارد و تمایل ندارد دیگران بدانند چه کتابی می‌خواند بنابراین حضور بی پروای والدین به خلوت و حریم مطالعه ای آنها باعث می‌شود آنان به سمت کتاب‌های دیگر سوق پیدا کرده و آنچه را می‌خواهند بدانند از لابه لای کتاب‌های نامربوط به سن خود پیدا کنند و گاه ناخواسته به انحرافات کشیده شوند».
در دوره جوانی نیز کتاب خواندن در اولویت بعدی قرار می‌گیرد به طوری که جوانان بیشتر تمایل دارند در اوقات فراغت خود کتاب بخوانند و رسیدگی به اموری همچون درس دانشگاه و کار و زندگی از اولویت‌های برتر آنان است. دکتر سهیل معنوی می‌گوید: «در دوره جواني افراد دو دسته كتاب مي خوانند، يك دسته كتاب هاي درسي و دانشگاهي است و دسته ديگر كتاب هاي متفرقه است. از نظر روانكاوي و روانپزشكي پويا افرادي كه كتاب هاي متفرقه مي خوانند غالباً كتاب خوان تر هستند و اين پديده روي عنصر شخصيتي آنها تاثير مي گذارد. اثر خواندن كتاب يك نوع بالابردن اعتماد به نفس محسوب شده و روي سيستم تفكر و منطقي شدن او تاثير مي گذارد.
انسان سالم كسي است كه هم با منطق زندگي كند، هم عاطفه، افراط در هر يك از اين موارد بيماري محسوب شده، مي بايست منطق و عاطفه مثل دو خط موازي حركت كنند. بنابراين خواندن كتاب آن هم كتاب هايي كه نيروي عقلاني را تحريك بخشيده و حس كنجكاوي او را افزايش مي دهد در شخصيت فرد تاثيرگذار است. در اين دوران خواندن كتاب به درمان بيماري هاي رواني و عصبي كمك كرده و جوانان در اين سن بهتر است كتاب هاي آئين زندگي، كنترل خشم و استرس و ... را مطالعه كنند».
در کل جوانان تمایل دارند کتاب‌هایی بخوانند که آئین، راه و روش زندگی را به آنها بهتر آموخته و به رشد روانی و فکری و درسی آنها کمک بیشتری می‌کند. عادت به خواندن کتاب تا سن جوانی شکل می‌گیرد پس از آن تفاوت افراد در کتابخوانی حول و حوش سلیقه آنها درباره موضوعات کتاب دور می‌زند. افراد بزرگسال پس از بازنشستگی فراغت بیشتری پیدا می‌کنند و وقت بیشتری را برای خواندن کتاب صرف می‌کنند و غالباً آنها تمایل دارند کتاب‌های داستانی، تاریخی و اجتماعی مطالعه کنند البته مطالعه روزنامه، مجله و ... جزو برنامه روزانه آنها قرار دارد.