اداره کل امور فرهنگی نهاد همزمان با برگزاری نخستین دوره آموزشی مهارت قصه گویی برای کتابداران کودک سراسر کشور، پوستر معرفی مجموعه کتاب های آموزش مهارت قصه گویی با عنوان «مادران قصه گو» را منتشر کرده است که علاقه مندان می توانند با مراجعه به کتابخانه های عمومی سراسر کشور این کتاب ها را امانت گرفته و مطالعه کنند. نخستین دوره آموزشی مهارت قصه گویی برای کتابداران کودک سراسر کشور از ۲۶ تا ۲۹ فروردین ماه، از سوی معاونت توسعه کتابخانه ها و کتابخوانی نهاد و با تدریس مصطفی رحماندوست برگزار می شود.
۱. چگونه کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقه مند کنیم؟/ ماشاء الله کاربخش راوری/ انتشارات مدرسه/ ۱۸۳ صفحه
گسترش فرهنگ مطالعه، کتابخوانی و رجوع به کتابخانه ها، چاپ و انتشار کتاب و شیوه ی بهره برداری از این ابزار فرهنگ ساز بی جایگزین فرصت رشد و تعالی را برای جامعه فراهم می آرود و در این میان، ایجاد رغبت و عادت به مطالعه و کتابخوانی در بین کودکان و نوجوانان از اهمیّت وی‍ژهای برخوردار است.
این اثر ارزشمند و کاربردی که در ۴ فصل نظام یافته تلاش دارد تا به این سؤال اساسی که چگونه میتوان کودکان و نوجوانان را به مطالعه علاقهمند کرد پاسخ گوید.
فصل نخست با عنوان «چرا کودکان و نوجوانان باید مطالعه کنند» به تبیین دلایل وجود ضرورت ایجاد عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان پرداخته و آثاری را که این امر به دنبال خواهد داشت را بیان داشته است.
فصل دوم با عنوان «نقش خانواده» به راهکارهایی که با رعایت آن، خانواده به عنوان یکی از مهمترین و اثربخش ترین عناصر تربیتی بر روی کودک می تواند عادت به مطالعه را در کودک ایجاد کند اشاره دارد.
در فصل سوم هم به تبیین نقش آموزش و پرورش در رشد میل عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان پرداخته شده و برای این امر راهکارهای متعددی را معرفی کرده است.
در فصل پایانی با عنوان «نگاهی به تجربه ی دیگران» به مرور تجربه های موفق در ایجاد عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان در کشورهای مختلف پرداخته است.
مطالعه ی این کتاب خواننده را با راهکارهای عملی ایجاد عادت به مطالعه در کودکان و نوجوانان آشنا می کند آن هم بدون پرداختن زیاد به مباحث نظری و تئوریک و از این منظر کتاب از بسیاری آثار مشابه متمایز است.
۲. مهارت قصه گویی/ آنی پولووسکی/ مترجم: مصطفی رحماندوست/ مدرسه برهان/ ۷۶ صفحه
قصه گویی سنتی دیرینه و دیرپا است. گذر زمان، تغییر مکان و گسترش وسایل ارتباط جمعی در اهمیت، ارزش و تأثیر قصه تغییری ایجاد نکرده است. قصه گویی آرامش را هم به قصه گو و هم به شنونده هدیه می کند و فعالیتی ست بی خرج و پربار که اگر به صورت عادت در خانواده ها درآید، بسیاری از نابسامانی های روانی فرزندان را درمان می کند.
«مهارت قصه گوئی» کتابی از خانم آنی پولووسکی است که یکی از قصه گویان حرفه ای و با تجربه است. ترجمه ی کتاب برای خواننده ی ایرانی با ملاحظات مترجم حذف و اضافاتی دارد. در برخی از موارد که مثال های کتاب زبان اصلی با حال و هوای فرهنگ ایرانی سازگاری نداشته با مثال هایی بومی جایگزین شده است. مطالب کتاب به صورت خلاصه ترجمه شده و توضیحاتی که از حد و حوصله خوانندگان خارج بوده، حذف شده است. مترجم کتاب، مصطفی رحماندوست، شاعر «صد دانه یاقوت»، شاعر، نویسنده و مترجم کتاب های کودکان و نوجوانان این اثر را به فارسی برگردانده است.
این کتاب دارای پنج بخش است. در هر بخش به سئوالاتی همچون: چرا قصه گویی کنیم؟ چه وقت برای قصه گویی مناسب است؟ چه نوع قصه هایی برای گفتن مناسب است؟ چگونه قصه بگوئیم؟ پاسخ داده است و در بخش پایانی چند قصه مناسب ارائه شده است.
۳. هنر قصه گویی/ علی خانجانی/ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان/ ۱۴۴ صفحه
چیستی، چرایی و چگونگی قصه گویی محتوای اصلی «هنر قصه گویی» را به خود اختصاص داده و نویسنده به شناخت قصه گویی و جنبه های هنری آن و بررسی انواع قصه گویی پرداخته است. بسیاری بر این عقیده اند که قصه گویی ابزاری کهنه و از کارافتاده و متعلق به روزگار گذشته است. اما به باور علی خانجانی این ابزار، هنری ست کارآمد که در دوره های زمانی مختلف، با قابلیت های بسیاری به روز می شود و حیات خود را پی ادامه می دهد.
در بخش چگونگی، با اشاره به نمونه های موفق و ذکر مثال از قصه های آشنا برای مخاطبان، راه و رسم قصه گویی از انتخاب قصه تا پرورش و آماده سازی آن برای اجرا، به مخاطبان کتاب که اولیای تربیتی هستند، آموزش داده می شود.
نویسنده یکی از دلایل خود برای نگارش کتاب حاضر را کمبود مطالب کاربردی و متناسب با نیازهای فرهنگی جامعه در این خصوص دانسته است. مولف معتقد است بیشتر مطالب موجود در این زمینه، ترجمه و ناسازگار با شرایط بومی ـ فرهنگی ایران است. بنابراین قصه های ترجمه ای دور از ذهن و غریب برای قصه گویان ایرانی است که اثر بخشی آن را محدود می کند. منابع تألیفی داخلی نیز بیشتر توسط کسانی نگارش یافته که عمده تجارب و فعالیت های شان در حوزه های نظری و پژوهشی قصه گویی بوده و کمتر با مسائل اجرایی و نیازهای کاربردی علاقمندان مرتبط است. دلیل دیگر، پاسخ دادن به پرسش های متعدد و فراوانی ست که از طرف علاقمندان و فراگیران آموزش های قصه گویی طرح شده، انگیزه ی نوشته شدن این اثر است.
۴. کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون/ برونو بتلهایم/ کمال بهروزکیا/ نشر افکار
کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون» کاربردها و کارکردهای قصه های عامیانه را در فرآیند فرهنگ پذیری نشان می دهد و نقش قصه ها را در دنیای کودکان باز می گوید. کارکرد مثبت قصه ها در شکل گیری شخصیت و نگاهی دوباره به قصه های عامیانه بحث اصلی کتاب است.
وجود معنا در زندگی کودکان اهمیت بالایی به لحاظ شخصیتی و رشد دارد. کودک اگر به گونه ای تربیت شود که زندگی برایش پرمعنا باشد، در طول عمر خود با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد. ادبیات و داستان های عامیانه از جمله بهترین ابزارهای معنابخشی به زندگی کودکانند. بخصوص قصه های عامیانه ی خیال انگیز دارای شخصیت هایی هستند که کودک می تواند خود را در نقش آن ها بیابد و از تجارب آن ها درس بگیرد. شخصیت هایی که کودک تمایل ها و ترس های خود را در آنان می بیند.
نکته دیگری آنکه کودکانِ هنجار و ناهنجار با هر درجه هوشی، بیشتر قصه های عامیانه را می پسندند. نویسنده این مسئله و دلیل آن را در کتاب مطرح کرده است. در بخش اول کتاب مفاهیمی کلی در زمینه روان کاوی قصه ها و مسائل تربیتی مربوط به آن را همراه با مثال هایی از اساطیر و قصه های مختلف ارائه می کند. بخش دوم قصه های مشهوری مانند هنسل و گرتل، گیسوطلا و سه خرس، سفید برفی، بررسی و تأثیر آن بر ذهن کودک را نشان می دهد.
۵. هنر قصه گویی خلاق/ جک دیوید زایپس/ مترجم: مینو پرنیانی/ رشد/ ۳۹۲ صفحه
«هنر قصه گویی خلاق» کتابی کاربردی و مسرت بخش برای قصه گویان، معلم ها، والدین و هر آن کسی ست که دست اندرکار هستی بخشیدن به قصه هاست. کتاب برای قصه گویان پر تجربه همانقدر با اهمیت و مفید است که برای کم تجربه ها. این کتاب بر هنجارهای اجتماعی، نگرش های اخلاقی و از همه مهمتر احترام به کودکان تأکید دارد و در حقیقت گرد هم آمده از تجربه های شخصی یک قصه گوی تواناست.
محور بحث های کتاب، قصه گویی خلاق ست که امروزه به یکی از برنامه های رایج مراکز پیش دبستانی است. شیوه نگارش کتاب به گونه ای ست که راه ها و فنون قصه گویی، تفاوت قصه ها و بیان خلاقانه آنها آموزش داده می شود. خواننده ی ایرانی باید با در نظر گرفتن تفاوت های فرهنگی بومی با نویسنده اثر، به تجربه های متناسب با فرهنگ خود دست یابد.
در بخش اول با عنوان قصه های پریان به ساختار حکایت های سنتی و شخصیت های مختلف آن، مایه ی اصلی و فضای داستان آشنایی می شویم. در بخشی دیگر از کتاب به آمیختن قصه ها با بازی ها و اشعار اشاره شده است. در بخش دوم کتاب با عنوان پی گرد در ژانرها به انواع متفاوت حکایات حیوانات با تأکید بر فابل به عنوان ژانری متمایز ولی مربوط به حکایت پریان پرداخته است. در این بخش نویسنده از چگونگی رهبری مردم توسط افسانه ها و اسطوره سازی و قصه های گزاف و شاخ دار و اغراق آمیز، داستانهای آرزومندانه و داستان های مرتبط با آرمان شهر سخن گفته است. بخش دیگر، درباره ی مواجهه غیرمعمول با داستان های علمی ـ تخیلی است. بخش بعدی، چشم اندازی تازه به نمایش های خلاق و ویدیو در کار با کودکان را تشریح می کند. و بالاخره بخش آخر استفاده بجا و نابجا از قصه گویی را توضیح می دهد.
۶. نقش دلپذیر؛ قصه گویی برای تربیت بهتر کودکان/ حسین فرخ مهر/ عابد/ ۲۴۸ صفحه
داستان مکمل دیگر روش های تربیتی ست که تأثیر آن بر ذهن کودک همچون نقش بر سنگ، ماندنی و دیرپاست. برانگیختن حسّ کنجکاوی، دقت، شناخت محیط و کشف حقایق، پاسخ به برخی از نیازهای شناختی انسان، سرگرمی و برخورداری از لحظات شادی، پختگی و رشد احساسات، ایجاد ایمان مذهبی و فضایل ارزنده، برقراری روابط دوستانه میان کودکان و یا میان آنان با والدین و مربیانشان، آماده سازی برای زندگی اجتماعی و جامعه پذیری، بیان نصیحت به صورت غیر مستقیم به منظور برطرف کردن نواقص و ضعف های رفتاری، ایجاد گرایش به کارهای خوب و درونی کردن ارزش ها، پرورش خلاقیت کودک و غیره، همگی از طریق قصه گوئی می تواند حاصل شود. قصه گویی با ذات بشر همخوانی دارد و برای کودکان شادی آفرین است. قصه کودکان را از دانایی سرشار و اشتیاق به یادگیری و دستیابی به تجربه های تازه را برایشان آسان می سازد.
موضوعات مطرح شده در بخش های هشت گانه ی «نقش دل پذیر» بیانگر جایگاه و اهداف، اهمیت و فواید، پیشینه و خاستگاه قصه گوئی و همچنین ویژگی های داستان های قرآنی، معرفی برخی عناصر قصه های ایرانی، انواع داستان و افسانه های کهن عامیانه و قومی، نشانه های داستان خوب، شیوه های قصه گویی، انواع و اصول مهارت خلاصه نویسی داستان ها، نقش قصه گویی در تعلیم و تربیت فکری و روحی کودکان، استفاده از نمایش خلاق همانند چیستان، بازیِ حدس زدن، پانتومیم و بازیِ چه احساسی دارم؟ و کاربردهای آموزشی نمایش خلاق است. در بخش پایانی کتاب به برخی از نوآوران و مشاهیر عرصه داستان نویسی اشاره شده و به زندگی نامه و معرفی آثارشان می پردازد.
۷. قصه و قصه گویی/ محمدرضا یوسفی/ پیک بهار/ ۱۴۴ صفحه
عمده رهاورد قصه و قصه گویی ایجاد شرایطی برای گسترش و شکوفایی خلاقیت در ذهن کودکان و نوجوانان است. خلاقیت، ماندگار و ثابت نیست بلکه هر لحظه می باید نو گردد تا روند رشد شخصیت میسر شود. این کتاب با مهارت افزایی در زمینه قصه گویی، خلاقیت در بازنویسی و بازآفرینی ساختار قصه های کهنِ شفاهی را جهت دهی می کند تا قصه ها با نیازها و خواسته های امروزی کودکان و نوجوانان منطبق گردد. از این رو در راستای هنر قصه گویی می توان به بخشی از نیازهای کودک پاسخ داد و با یاری جستن از قصه ها آموزش های لازم و مناسب را به کودکان آموخت.
قصه گویی هنری شفاهی ست که نیاز به شناخت عناصر داستان و ویژگی های قصه گویی دارد. اگر قصه گو فنون قصه گویی را بداند و توانمندی قصه گفتن را داشته باشد اما قصه را نشناسد، حاصل کارش به هدر می رود. قصه گو باید بداند ساختار یک قصه چیست و در ارتباط با مخاطبش چگونه قصه ای را باید انتخاب کند و آنگاه به قصه گویی بپردازد.
عناصر ساختاری قصه نظیر طرح، موضوع، درون مایه، شخصیت پردازی، فضاسازی، صحنه سازی و غیره به طور اجمالی در این کتاب شرح داده می شود. قصه گویی به عنوان پدیده ای شفاهی ـ گفتاری مد نظر نویسنده ی کتاب است. بنابراین در پی پاسخ به سئوالاتی ست همچون: چه قصه ای بگوئیم؟ چگونه قصه بگوئیم؟ در پانزده بخش اصلی کتاب، به مواردی همچون بازنویسی کاربردی قصه ها، شیوه های قصه گویی، مستقیم گویی، انتخاب قصه، تخیل در قصه، قصه خوانی، قصه گویی، لحن، چینش، سکوت خوانی، خلاقیت، قصه گویی و رسانه های دیگر اشاره شده است.
۸. آیا برای فرزند خود قصه می گویید؟/ رضا پورحسین، پگاه وحیدی منش/ لک لک/ ۳۲ صفحه
قصه گویی یکی از قدیمی ترین هنرهایی ست که میان مردم رواج داشته است. در گذشته قصه ها وسیله ای برای انتقال ارزش ها، تاریخ و آداب و رسوم و سرگذشت افراد و جوامع بوده است. کتاب مصوّر « آیا برای فرزند خود قصه می گویید؟» از سری کتاب های آشنایی با خصوصیات روان شناختی خردسالان است که به موضوع قصه گویی برای کودکان اختصاص دارد. نگارنده با پرداختن به تأثیرات روان شناختی، اجتماعی و هنری قصه گویی، مهارت های لازم را برای قصه گویی مؤثّر معرفی کرده است.
برخی از مهارت های لازم در قصه گویی که در این کتاب ارائه می شود بدین شرح است:
- قبل از ارائه قصه، برای کودک چندبار آنرا بخوانید و به هر نحوی که می توانید آن را برای ارئه بهتر به کودک آماده کنید.
- به این نکته توجه داشته باشید که کودکان در سنین پایین، دامنه ی تمرکز کمتری دارند و نباید با آنها سختگیرانه برخورد کرد تا به طور مداوم به تمام داستان گوش دهند.
- با استفاده از ایما و اشاره و حالات صورت، جلوه های بصری را به داستان اضافه کنید.
- هنگام گفتگو بین شخصیت های مختلف داستان، بهتر است از لحن های مختلف استفاده کنید.
- قبل از جستجو برای انتخاب یک داستان، هدف خود را از گفتن داستان مشخص کنید.
- در زمان های مناسب که در داستان درباره ی ارزش ها مسائلی یادآوری شده، به تناسب بحث کنید. البته نیازی نیست که همه ی مطالب را برای کودک توضیح دهید. به او فرصت دهید تا عقایدش را بیان کند و خودش درباره مسائلی که شنیده است فکر و نتیجه گیری کند.
۹. کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون/ برونو بتلهایم/ کمال بهروز کیا/ نشر افکار
کتاب «کودکان به قصه نیاز دارند؛ کاربردهای افسانه و افسون» کاربردها و کارکردهای قصه های عامیانه را در فرآیند فرهنگ پذیری نشان می دهد و نقش قصه ها را در دنیای کودکان باز می گوید. کارکرد مثبت قصه ها در شکل گیری شخصیت و نگاهی دوباره به قصه های عامیانه بحث اصلی کتاب است.
وجود معنا در زندگی کودکان اهمیت بالایی به لحاظ شخصیتی و رشد دارد. کودک اگر به گونه ای تربیت شود که زندگی برایش پرمعنا باشد، در طول عمر خود با مشکلات کمتری روبرو خواهد شد. ادبیات و داستان های عامیانه از جمله بهترین ابزارهای معنابخشی به زندگی کودکانند. بخصوص قصه های عامیانه ی خیال انگیز دارای شخصیت هایی هستند که کودک می تواند خود را در نقش آن ها بیابد و از تجارب آن ها درس بگیرد. شخصیت هایی که کودک تمایل ها و ترس های خود را در آنان می بیند.
نکته دیگری آنکه کودکانِ هنجار و ناهنجار با هر درجه هوشی، بیشتر قصه های عامیانه را می پسندند. نویسنده این مسئله و دلیل آن را در کتاب مطرح کرده است. در بخش اول کتاب مفاهیمی کلی در زمینه روان کاوی قصه ها و مسائل تربیتی مربوط به آن را همراه با مثال هایی از اساطیر و قصه های مختلف ارائه می کند. بخش دوم قصه های مشهوری مانند هنسل و گرتل، گیسوطلا و سه خرس، سفید برفی، بررسی و تأثیر آن بر ذهن کودک را نشان می دهد.
