نمایشگاه – موزه احوال کودکی، فرهنگ و آموزش و پرورش کودکان ایران، از ۱۶ تا ۲۵ مهر از سوی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد تهران برگزار شد. نمایشگاهی که برای بازدید کنندگان از کودک و نوجوان و بزرگسال و کهنسال جذابیت بسیاری داشت. به این مناسبت با فرزانه طاهری، سرپرست نمایشگاه – موزه گفت و گوی کوتاهی داشتیم که می خوانید:
- "نمایشگاه – موزه احوال کودکی، فرهنگ و آموزش و پرورش کودکان ایران" با چه هدفی برپا شد؟
از سال گذشته ۲ پروژه در کنار دیگر پروژه های موسسه در دستور کار کارشناسان موسسه قرار گرفت. نخست بازنگری کامل ساختار اطلاعاتی و بستر نرم افزاری بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران (ایرانک)، دوم ایجاد موزه مجازی فرهنگ و ادبیات کودکان ایران که خود شامل سامان دهی مواد و منابع موجود، شناسایی و گرد آوری منابع و اطلاعات جدید، طراحی ساختار اطلاعاتی و طراحی بستر نرم افزاری آن بود.
هم اکنون نسخه ازمایشی این دو پایگاه در دسترس است و بزودی نسخه نهایی و جامع آن ارایه خواهد شد. کار میدانی که روی موزه مجازی فرهنگ و ادبیات کودکان ایران انجام شد، کمی با تجربه ها و پژوهش های قبلی در موسسه متفاوت بود. در تجربه پژوهش روی کتاب های مرجع تاریخ ادبیات کودکان ایران و به دنبال آن بانک اطلاعات فرهنگ و ادبیات کودکان ایران ما از کتابخانه های معتبر کشور شروع کردیم.
منابع مستند را بررسی کردیم و با دست اندرکاران فرهنگ، ادبیات و آموزش و پرورش کودکان ایران به گفت و گو نشستیم. در مورد پژوهش دوره کودکی و جمع آوری مواد و منابع آن برای موزه مجازی، افزون بر موارد قبلی، ما با مردم عادی، صنعت کاران، مادر بزرگ ها و پدربزرگ ها به گفت و گو نشستیم و برای دیدار و گفت و گو با زنان و مردان روستایی به روستاها سفر کردیم، روستاهایی که بزودی خالی از سکنه خواهند شد.
دستاوردهای این پژوهش تا به این جا که به نظر من هنوز در ابتدای کار هستیم بسیار جالب بوده و به این نتیجه رسیدیم که چه گنجینه با ارزشی از اطلاعات و اشیا نزد مردم است که باید شناسایی و ثبت شود. البته شناسایی تمامی این افراد و گفت و گو با آن ها و استخراج اطلاعات بسیار زمان بر است. در این مقطع زمان عامل تعیین کننده در جامعیت اطلاعات است زیرا بسیاری از این اطلاعات با درگذشت افراد دست نیافتنی و بسیاری از اشیا به دلیل بی توجهی نابود خواهند شد. پس باید حرکتی می کردیم و ظرفیت هایی را علاوه بر ظرفیت ها و توان موسسه پیدا می کردیم.
فکر کردیم شاید اگر در یک فضای شبه موزه ای دستاورد کار و ارزش آن را با مردم درمیان بگذاریم، اراده جمعی برای حفاظت از این گنجینه ها بوجود خواهد آمد که زمان بیشتری برای ثبت آنها به ما می دهد، بدون آن که بیم نابودی آن ها شتاب ناخواسته ای را در کار پژوهش روی آن ها بوجود آورد. در پایان فروردین امسال هم نشستی داشتیم با ناصرالدین حسن زاده، مجموعه دار به نام تاریخ مشروطه، و از ایشان خواستیم با موضوع زندگی کودک، فرهنگ، آموزش و پرورش نگاهی داشته باشند به مجموعه اسناد خود که با استقبال آقای حسن زاده روبرو شد.
مجموعه منابعی که ایشان در اختیار دارند، مجموعه ای متنوعی است که از دل خانه ها و خانواده بدست آمده، خانواده هایی که به هر حال دیگر دل در گرو نگهداری این اسناد به هر دلیلی نداشته اند و آن ها را به فروش رسانده اند. در مجموعه ناصرالدین حسن زاده نیز منابع مرتبط با کودکان در مقایسه با منابع سیاسی و اجتماعی دوران، سهم اندکی را به خود اختصاص داده است. البته شما با این واقعیت در موزه های کشور به ویژه در موزه مردم شناسی تهران و شهرهای دیگر نیز مواجه می شوید. نگاه به زندگی کودک بسیار کم رنگ است و این واقعیت زمانی آزاردهنده است که متوجه می شوید جمع آوری اطلاعات و اشیا در مورد زندگی کودکان در دستور کار هیچ موزه ای تعریف نشده است. به هر حال برای حساس کردن مردم نسبت به موضوع زندگی کودکان در گذشته و درگیر کردن آن ها با این موضوع، پیشنهاد برگزاری یک نمایشگاه- موزه مطرح شد.
خوشبختانه نخستین گزینه ما برای محل برگزاری نمایشگاه به پیشنهاد موسسه پاسخ مثبت دادند. مسولین کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد نه تنها مناسب ترین مکان و تجهیزات موجود کتابخانه را برای استقرار نمایشگاه در اختیار موسسه قرار دادند، بلکه کارشناسان و کتابداران کتابخانه در برگزاری نمایشگاه نیز شرکت فعال داشتند. تاثیرات این مشارکت فرهنگی خوب را می توانستیم به روشنی در چهره راضی و گاه شگفت زده بازدید کنندگان ببینیم.
- ویژگی های منحصر بفرد مجموعه به نمایش درآمده در این نمایشگاه چه بود؟
تمامی بخش های نمایشگاه که شامل: دوره کودکی از دوره باستان بود تا اسباب بازی ها و اسناد و اشیایی که تاریخ آموزش و پرورش ایران را روایت می کردند، به نظر من جذابیت های دیداری و اطلاعاتی خاص خود را داشت. عکس های کودکان در گذشته، کارنامه های قدیمی به ویژه تصدیق نامه دارالمعلمین طهران مدرسه رشدیه (ذی الحجه ۱۳۳۴ق./ ۱۲۹۴ش.) با امضای میرزا حسن رشدیه، برگه های رسید شهریه های مدارس که قدیمی ترین آن ها متعلق به ۸۶ سال پیش بود، کتاب های درسی مکتبخانه ایی، عکس های قدیمی دو مدرسه در بوشهر که توسط دکتر عبدالکریم مشایخی برای نمایشگاه فرستاده شده بودند، نوشت افزارهای قدیمی و یا مجموعه مداد تراش ها و ماشین های حساب قدیمی فرشاد کمال خانی که از موزه ماشین های اداری سفیر آمده بودند، شهرفرنگ زیبایی که کنجکاوی تمامی بازدید کنندگان از کوچک و بزرگ را برانگیخت تا صورت خود را در برابر ۳ پنجره آن بگذارند و به دنیای قصه های درون آن بروند و یا گهواره ها و ننوهای زیبایی که بستر امن کودک ایرانی بودند.
البته تصور می کنم بخش اسباب بازی های مردم ساخت با بیشترین توجه روبرو شد و بازدید کنندگان زمان بیشتری کنار این اسباب بازی ها توقف می کردند. کوچکتر ها اسباب بازی های خود را با این اسباب بازی ها مقایسه می کردند و یا در مورد نوع بازی و ساخت آن کنجکاوی می کردند. بزرگترها هم سعی می کردند اسباب بازی های خود را به یاد بیاورند و در مورد شیوه ساخت آن ها با کسانی که در اطراف شان بودند صحبت می کردند. تمام تلاش من به عنوان یک راهنما در این نمایشگاه و کسی که به نوعی درگیر جمع آوری بخشی از این اطلاعات هم بودم، این بود که کسی هنگام تماشای این بخش تنها نباشد. هم من و هم همکارانم تلاش کردیم تا حد امکان با آن ها در این بخش همراه باشیم تا با تجربه های آن ها شریک شویم و فرصت تعامل بیشتری با بازدید کنندگان فراهم شود. چرا که یکی از مهم ترین هدف های برگزاری این نمایشگاه- موزه نیز تعامل با بازدیدکنندگان بود.
- برنامه های آینده موسسه برای مجموعه پژوهشی تاریخی خود چیست؟
یکی از بازدید کنندگان در نمایشگاه از من پرسید شما هر چند وقت یک بار چنین نمایشگاه هایی را برگزار می کنید و من تنها توانستم بگویم نمایشگاه قبلی ما هفت سال قبل در چنین روزهایی در مجموعه کاخ- موزه نیاوران بوده است. به هر حال چند طرح پژوهشی در حوزه موضوعی دوره کودکی در موسسه در دست کار است و چند پیش طرح هم برای سال های آینده تعریف شده است. بر پایه سیاست های موسسه تلاش می شود نتایج حاصل از پروژه های تحقیقاتی به شکل منابع مطالعاتی، برگزاری نمایشگاه، ارایه سخنرانی ها در همایش های تخصصی، چاپ مقاله در نشریه های تخصصی و یا حتی نشر آن ها در فضای مجازی به آگاهی پژوهشگران و علاقه مندان به فرهنگ و ادبیات کودکان ایران برسد. هم اکنون نیز افزون بر سایت موسسه دو سایت ایرانک و کتابک اطلاع رسانی در حوزه فعالیت های موسسه را برعهده دارند و همانطور که قبلا نیز اشاره کردم به زودی موزه مجازی فرهنگ و ادبیات کودکان راه اندازی خواهد شد که تصور می کنم مورد توجه پژوهشگران وعلاقه مندان به تاریخ فرهنگ کودکی قرار گیرد.
- در راه رسیدن به هدف های تان به چه کمک هایی نیاز دارید؟
پشتیبانی معنوی و مالی به موقع، همیشه و برای تمامی پروژه های فرهنگی در ابعاد ملی از اهمیت بسیاری برخوردار است. این گونه حرکت ها، حرکت هایی نیست که از عهده یک نهاد خصوصی به تنهایی ساخته باشد. هر چند آن نهاد از توان پژوهشی و اطلاعاتی بالا برخوردار باشد. درخواست ما که در نمایشگاه نیز آن را مطرح کردیم، درخواست از تمامی ایرانیانی است که به حوزه فرهنگ، هنر و ادبیات کودکان و نوجوانان ایران علاق مند هستند، تا به ما نه تنها در شناسایی، گردآوری و خرید این منابع گسترده کمک کنند، بلکه به ما در برگزاری چنین نمایشگاه- موزه های در تمامی شهرهای کشورمان و ایجاد موزه دائمی "فرهنگ و ادبیات کودکان ایران" یاری دهند. آشنا کردن نسل های آینده با تاریخ و فرهنگ سرزمین شان و علاقه مند کردن آن ها به این موضوع نیاز به ایجاد فضاهای فرهنگی دارد که با پشتوانه پژوهشی بر پا شده اند. گسترش فرهنگ موزه ای یکی از راه های موثر برای بالا بردن درک پدیده های فرهنگی برای تمام گروه های جامعه است.
در همین نمایشگاه- موزه کوچک که شاید ما توانستیم حدود یک دهم منابع و اشیا موجود در موسسه را به نمایش بگذاریم و با تمام محدویت های موجود در مکان نمایش، تجهیزات نمایشی، اطلاع رسانی در مورد برگزاری نمایشگاه و محدویت های شدید مالی، برپایی نمایشگاه به گفته بازدید کنندگان و کارشناسان موسسه مثبت و تاثیر گذار بود. استقبال مراکز آموزشی و مردم بسیار خوب بود و ما بیش از ۱۰ مورد اهدای شی، کتاب و عکس داشتیم و به چند شهر و روستا برای جمع آوری اطلاعات دعوت شدیم.