پس از پنجاه سال باز هم تکرار!
یک
پنجاه سال پیش در سال ١٣۴٣، مجموعه نمایشنامهای را «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» در شمارگان ٢٠٠٠ جلد، برای نوجوانان چاپ و منتشر کرد با نام «هفت نمایشنامه کوچک». نویسندگان این نمایشنامهها، «ج. گ.» و «م. اندیکوت» بودند و محمدهادی حق‌اندیش، آن را از انگلیسی به فارسی برگردانده بود.*
کتاب هفت نمایشنامه کوچک، از نخستین مجموعه نمایش‌نامه‌های ترجمه شده برای کودکان و نوجوانان در سال‌های آغازین دهه ١٣۴٠ در ایران است.
این کتاب ٩۵ صفحه‌ای، در بر دارنده هفت نمایشنامه است: نخستین نمایشنامه آن، «نصف یک سیب» نام دارد و به موضوع طنزآمیز تقسیم یک سیب میان دو نوجوان و پادرمیانی و داوری یک پیرمرد در اختلاف آن دو می‌پردازد، نمایشنامه دوم، «نامۀ گمشده» نام دارد و درباره نامه‌ای است که در دربار پادشاه انگلستان گم می‌شود. سومین نمایشنامه، «سلیمان پادشاه خوب» به موضوع کهن ادعای دو زن بر سر یک کودک، و داوری حضرت سلیمان می‌پردازد. «گوهر قرمز»، پنجمین نمایشنامه، روایتگر داستانی پلیسی درباره ربوده شدن گوهری سرخ رنگ است. نمایشنامه ششم، «صرّاف» نام دارد و برگرفته از حکایت‌های چینی با موضوع فروش طلای تقلبی است. ششمین و هفتمین نمایشنامه این مجموعه بر پایه دو افسانه شناخته شده‌ی مردم اروپا، «سیندرلا» و «رامپل – استیلتس – کن»، بازآفرینی شده‌است.
ناشر ایرانی در یادداشتی بر این کتاب، هدف از انتشار این مجموعه نمایشنامهها را «در دسترس قرار دادن آثار شیرین و سودمند برای دانش‌آموزان و نوجوانان» برشمرده است تا «وقت و اندیشه آنان به بیراهه نرود.»
در بخش پایانی این یادداشت آمده‌است: «نوجوانان میتوانند بسادگی این نمایشنامهها را بازی کنند و وقت خود را بشادی بگذرانند. در هر یک از این داستانها نتیجه‌ای اخلاقی نهفته است و قهرمانان، مردمانی راستگو و درستکارند و از اینرو همیشه پیروز میشوند. خواندن این نمایشنامهها برای نوجوانان سودمند و آموزنده است و در پرورش ذوق و تخیل آنان اثری بسزا دارد.»
این ترجمه دارای شماری طرح‌‌های سیاه و سفید است.
.
چهل سال بعد در سال ١٣٨٢، «شرکت انتشارات علمی و فرهنگی» دومین چاپ این مجموعه نمایش‌نامه‌ی کودک و نوجوان را با طرح جلد نو و با شمارگان ٣٠٠٠ جلد، در ١٢۶ صفحه منتشر کرد.
دو
در سال ١٣٨٠، این مجموعه نمایشنامه کودک و نوجوان را انتشارات «آشنایی» با ترجمه جعفر سید و با نام «هفت نمایشنامه کوتاه»، در ٨٠ صفحه و شمارگان ٧۵٠٠ جلد چاپ و منتشر کرد، ولی مترجم و ناشر اشاره‌ای به ترجمه و چاپ ١٣۴٣ آن نکرده‌اند.
این ترجمه در سال ١٣٨٢ با شمارگان ٧۵٠٠ جلد، سال ١٣٨۶ با ١٠٠٠ جلد و در سال ١٣٩٢ همراه با شش نمایشنامه تالیفی دیگر مترجم، در ١۵٠٠ جلد، به چاپ چهارم رسیده است.
جعفر سید نام این هفت نمایشنامه را این گونه ترجمه کرده است: «١. نیمۀ سیب ٢. نامۀ گمشده ٣. سالمون، حاکم عادل ۴. جواهر سرخ ۵. صرّاف ۶. سیندرلا ٧. کوتوله!»
سه
این هفت نمایشنامه را انتشارات قطره در تیرماه امسال (١٣٩٣)، با نام «جواهر سرخ: هفت نمایش‌نامه‌ی کوتاه» در ١٠٠ صفحه و با شمارگان ۴٠٠ جلد، چاپ و منتشر کرده است.
این نمایشنامهها را محمدعلی عبدالملکی به فارسی برگردانده و قطب‌الدین صادقی آن‌ها را ویرایش کرده و بر کتاب مقدمه‌ای نوشته است. « به گفته مترجم، برای نخستین بار است که از «ج. ج [و] اندیکات» نویسنده[گان] این مجموعه، در ایران اثری ترجمه و منتشر می‌شود.»** نشر قطره با آوردن عبارت «چاپ اول» بر روی جلد کتاب و گزینش و جایگزینی عنوان برابر «جواهر سرخ؛ هفت نمایش‌نامه‌ی کوتاه» برای آن، کوشیده است بر این گفته‌ی نادرست مترجم صحه بگذارد و دو ترجمه و انتشار پیشین این اثر را نادیده بگیرد.
مترجم کتاب جواهر سرخ ... با یکی دو جابه‌جایی در ترتیب نخست نمایشنامهها، همان هفت نمایشنامهای را به فارسی برگردانده که پنجاه سال پیش به فارسی انتشار یافته است. عنوان هفت نمایشنامه در این ترجمه چنین است: «١. نامه‌ی گمشده ٢. صراف ٣. نصف سیب ۴. پادشاه عادل ۵. جواهر سرخ ۶. سیندرلا ٧. آخرین چوبینه‌پای دانا».
با توجه به پیشینه و کارنامه‌ی نشر قطره، و جایگاه فرهنگی، ادبی و تئاتری آقایان قطب‌الدین صادقی و محمدعلی عبدالملکی، و همچنین درخشان نبودن این مجموعه نمایشنامهها، چه ویژگی یا ویژگی‌هایی سبب چاپ و نشر دوباره چنین اثری شده است؟ آیا این نمایشنامهها جزو آثار درخشان و برجسته‌ی ادبیات نمایشی کودکان و نوجوانان جهان بوده است که به مانند «شازده کوچولو»ی آنتون دو سنت اگزوپری ترجمه‌های گوناگونی از این اثر را به فارسی داشته باشیم؟
در این کمبود و نبود نمایش‌نامه‌های ارزشمند کودک و نوجوان در ادبیات نمایشی کودکان و نوجوانان ایران، آیا پسندیده و شایسته است که مترجم، ویراستار و ناشر که دارای پیشینه باارزشی در تئاتر و ادبیات نمایشی ایران هستند، پس از پنجاه سال به انتشار چندباره این اثر بپردازند؟
شایسته است این عزیزان برای متن‌های ادبی بهتر و ماندگارتر ادبیات نمایشی کودکان و نوجوانان ایران و جهان سرمایه‌گذاری کنند.
* . بنی‌آدم؛ حسین: «کتابشناسی نوشته‌های فارسی برای کودکان و نوجوانان»؛ تهران: انجمن کتاب. ١٣۴٧. شناسه ٢٨۴.
**. گزارش سایت «مرکز ملی اسیتژ ایران»؛ ٢۵ شهریور ١٣٩٣.
