نشست نقد و بررسی مجموعه «پستانداران ایران» با حضور نورا حق‌پرست، مدیر انتشارات کانون؛ مناف یحیی‌پور، مدیر تولید کانون؛ علی خاکبازان، علی گلشن، مسعود ناصری و گروهی از دست‌اندرکاران این مجموعه شنبه، ۳۰ آبان ۱۳۹۴ در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برگزار شد.
علی خاکبازان در این نشست گفت: مجموعه پستانداران ایران در واقع شامل ٧ جلد است که تابه حال ٢ جلد از آن با عنوان‌های «گربه‌سانان» و «سگ‌سانان و کفتارها» منتشر شده است. ۵ جلد بعدی در دست تولید است که به زودی منتشر خواهد شد. این مجموعه شامل آثاری است که به مقوله محیط زیست و حیات‌وحش ایران پرداخته است. اصولاً تولید این آثار سبب می‌شود که توجه مخاطبان به محیط زیست بیشتر جلب شود و بتوانند حیات‌وحش را بهتر بشناسند و به راهکارهای بهتر و مناسب‌تری برای حفاظت از محیط زیست برسند.
مجموعه «پستانداران ایران» گنجینه‌ای برای نوجوانان است
معاون تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز در این مراسم اظهار کرد: این کار جزء مجموعه‌های ارزشمندی است که در گذشته در کانون برنامه‌ریزی شده و حاصل زحمات چند ساله دست‌اندرکاران این مجموعه است که اکنون به بار نشسته قبل از اینکه به معاونت تولید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیایم با این کتاب آشنا بودم و شاهد واکنش‌های مثبت سایر دست اندرکاران حوزه کودک و نوجوان در این حوزه بودم.
مناف یحیی‌پور بیان کرد: به جرأت می‌توان گفت که کار تالیفی به این شکل و در این سطح کیفیت تا آنجا که من می‌دانم تا به حال تولید نشده است. این مجموعه گنجینه‌ای برای نوجوانان است و در کنار آنها مخاطبان دیگر هم می‌توانند از آنها استفاده کنند. این مجموعه توانست در سال گذشته جایزه سپیدار را نیز بگیرد که نشان‌دهنده ویژگی‌های این مجموعه است و من در معاونت تولید کانون برخود وظیفه می‌دانم که از تولید و تقویت این مجموعه حمایت کنم.
استقبال بی‌نظیر ناشران خارجی از مجموعه «پستانداران ایران» در نمایشگاه کتاب توکیو
نورا حق‌پرست، مدیر انتشارات کانون نیز در این نشست گفت: به مناسبت بیست و سومین هفته کتاب برنامه‌های زیادی در این حوزه داشتیم که از جمله آنها نشست نقد و بررسی مجموعه «پستانداران ایران» بود. این مجموعه اثری بسیار ارزشمند است و مخاطبان را با حیات‌وحش و پستانداران ایران آشنا می‌کند. همچنین اثری بی‌نظیر است زیرا در تولیدات کانون و همچنین در مقایسه با کتاب‌هایی که سایر ناشران چاپ کرده‌اند کاری جدید بوده و کمتر مجموعه‌ای در این زمینه تولید شده است.
وی در ادامه درباره جنبه‌های مختلف این مجموعه توضیح داد: از چند نظر می‌توان به این کتاب نگاه کرد. جنبه نخست آن محیط زیست و گونه‌های مختلفی است که در آن زندگی می‌کنند. این مجموعه امکان آشنایی بچه‌ها را با گونه‌های مختلف جانوری و حیات‌وحش آشنا می‌کند. پیش از این هم نمونه‌هایی از حیات‌وحش منتشر شده بود اما بیشتر به حیات‌وحش خارج از کشور ایران پرداخته بودند. جنبه دیگر آن زحمات پدیدآورندگان این مجموعه است. آنها تا حد زیادی در کوه و صحرا و بیابان حضور داشتند و زحمات زیادی را متحمل شدند تا بتوانند مطالب و عکس‌های این مجموعه را تولید کنند، ما هم در کانون تلاش کردیم تا عکسها را با کیفیت بالایی منتشر کنیم.
حق‌پرست استقبال از این مجموعه را در داخل و خارج از کشور بسیار خوب ارزیابی کرد و گفت: استقبال از این کتاب‌ها به قدری زیاد بود که خیلی زود به چاپ‌های دوم و سوم رفت. همچنین در نمایشگاه کتابی که امسال در ترکیه برگزار شد ما این کتاب‌ها را عرضه کردیم که بسیار مورد استقبال مخاطبان و همچنین افرادی قرار گرفت که خودشان به نوعی در خارج از کشور دستی در تولید کتاب‌های حیات‌وحش داشتند. این مساله سبب شد که ما نشست ویژه‌ای با حضور دست‌اندرکاران این مجموعه در آنجا برگزار کنیم. ناشران متوجه شدند که حیات‌وحش ایران دارای چه خصوصیات و ویژگی‌هایی است و دید آنها را نسبت به ایران عوض کرد. آنها فکر می‌کردند ایران سرزمینی بیابانی و پر از شتر است و با دیدن تصاویر این کتاب از دیدن طبیعت و گونه‌های جانوری آن بسیار تعجب می‌کردند. استقبال به قدری خوب بود که همه نسخه‌هایی که ما برای عرضه به این نمایشگاه برده بودیم تمام شد و ما مجبور شدیم سایر درخواست‌ها را از ایران برایشان ارسال کنیم.
همکاری با کانون برایم بسیار ارزشمند بود
علی گلشن، مولف مجموعه پستانداران ایران نیز در این مراسم گفت: ایده شکل‌گرفتن این مجموعه سالها بود که در ذهن من وجود داشت. به یاد دارم زمانی که در سال اول راهنمایی تحصیل می‌کردم مادرم کتابی مرجع با موضوع خرس‌ها به من هدیه داد. در این کتاب اطلاعات زیادی در خصوص حیات‌وحش چاپ شده بود که برای من بسیار جالب بود. من با این کتاب زندگی کردم. آن هم در شرایطی که هم‌سن و سالان من دسترسی زیادی به آثاری که در این حوزه تولید شده بود، نداشتند. من به اندازه‌ای به این کتاب علاقه داشتم که همه برگ‌های آن را به دیوار اتاقم چسبانده بودم و همیشه به این فکر می‌کردم چقدر خوب است که این چنین مجموعه‌هایی را که در زمینه حیات‌وحش ایران سخن گفته‌اند با متنی تالیفی، حاوی اطلاعاتی تاریخی و فرهنگی و تصاویر از حیوانات ایرانی که به وسیله عکاسان ایرانی تهیه شده باشد منتشر کنیم.
این نویسنده از همکاری با کانون ابراز خرسندی کرد و گفت: در سفرهایی که برای جمع‌آوری تصاویر داشتیم کانون همه امکانات لازم را در اختیارمان قرار می‌داد تا بتوانیم با خیالی آسوده و فراغ بال به تهیه عکس‌های لازم بپردازیم. همچنین کانون توجه زیادی به کیفیت عکس‌های منتشر شده داشت و تلاش کرد که زحمات ما به بهترین شکل عرضه شود. همچنین باهمکاری کانون توانستیم در سفرهایی که به مناطق مختلف ایران و شهرهای دور افتاده داشتیم، با کمک مراکز مختلف کانون ارتباط خوبی با بچه‌ها و همچنین ساکنان بومی مناطق برقرار کنیم و بتوانیم اطلاعات لازم را از آنها درباره نگاه‌ها و همچنین نظراتشان درباره حیوانات بومی آن مناطق تهیه کنیم.
وی اضافه کرد: این کتاب می‌تواند در مخاطب هویتی ملی ایجاد کند زیرا که مخاطبان با دیدن تصاویر حیوانات و محیط زیست شهر و روستای خودشان به نوعی هویت‌شان را پیدا می‌کنند به همین لحاظ وقتی این کتاب‌ها منتشر و توزیع شد با استقبال خوبی از سوی بچه‌ها روبرو شد و سبب شد که علاقه بچه‌ها و همچنین اطلاعات آنها نسبت به حیات‌وحش و محیط‌زیست افزایش پیدا کند. به عنوان مثال در جلسه‌ای که با بچه‌ها داشتیم یکی از آنها گفت که من از گربه‌ها خیلی می‌ترسیدم اما وقتی این کتاب را دیدم کنجکاو شدم که آن را ورق بزنم. این کار باعث شد که توجه من به مطالب آن جلب شود و الان همه مطالب آن را حفظ شده‌ام. همچنین دیگر ترسی از گربه‌ها ندارم و این مساله نشان‌دهنده تاثیر مثبتی است که این کتاب‌ها می‌تواند بر روی بچه‌ها داشته باشد.
گلشن درباره نحوه تولید این مجموعه توضیح داد: تولید این دو کتاب دو سال زمان برد و یک تیم حرفه‌ای پشت آن بود و عکاسان با رضایت خاطر عکس‌هایشان را در اختیار ما قرار می‌دادند. این کتاب دارای دو بخش علمی و بخش فرهنگی است. اطلاعات علمی به همراه اطلاعات فرهنگی به شناخت بیشتر مخاطبان نسبت به گونه‌های جانوری و حیات‌وحش کمک زیادی می‌کند. اطلاعاتی که از قصه‌ها و افسانه‌ها و داستان‌های کهن درباره حیوانات می‌شنویم نیز تا حدودی در این کتاب در بخش فرهنگی بیان شده و سبب می‌شود که شناخت ما نسبت به این حیوانات که چه نگاه بومی نسبت به آنها می‌شود افزایش یابد و با دقت بیشتری به شناسایی این حیوانات بپردازیم.
توجه به حیوانات اهلی در مجموعه «پستانداران ایران»
این نویسنده بخش علمی را از نقاط قوت این مجموعه عنوان کرد و ادامه داد: بخش علمی در کنار بخش فرهنگی آن آورده شده است و بچه‌ها با این بخش ارتباط زیادی برقرار می‌کنند. کتاب «سگ‌سانان» یکی از نخستین منابعی است که در ایران به سگ‌سانان پرداخته است به طور کلی ما اطلاعات کامل و زیادی درباره سگ‌سانان در ایران نداشتیم. همچنین در این کتاب اطلاعات زیادی درباره حیوانات اهلی آورده شده است. نکته جالب این بود که بسیاری از مردم زمانی که از حیات‌وحش صحبت می‌شود فکر می‌کنند که منظور فقط حیوانات وحشی است در حالی که ما در حیات‌وحش با حیوانات اهلی زیادی هم سرکار داریم که چندان به آنها پرداخته نشده است و منابع کامل و منسجمی برای معرفی گونه‌های اهلی در دست نیست. این کتاب به ما مجالی می‌دهد تا بتوانیم اطلاعات بیشتری درباره گونه‌های اهلی به دست آوریم.
وی ادامه داد: در سفرهایی که به مناطق مختلف داشتیم توانستیم با دانش بومی افراد و دیدگاه‌های آنها نسبت به جانوران آشنا شویم. این نگاه‌ها و باورهای مردم بومی ایران نسبت به حیات‌وحش منطقه‌شان بسیار جالب است و ما در بخش فرهنگی این مجموعه به آن اشاره کرده‌ایم. همچنین کارهایی که اهالی بومی هر منطقه برای حمایت و حفاظت از حیوانات بومی منطقه‌شان استفاده می‌کنند بسیار جالب است و می‌تواند در راهکارهایی که برای حفاظت و نگهداری از حیات‌وحش ارائه می‌شود مورد استفاده قرار گیرد.
مسعود ناصری دریایی، عضو شورای کتاب کودک و صفحه‌آرای این مجموعه نیز در این نشست گفت: این مجموعه حاصل مشاهدات میدانی مولف و الگویی برای سایر مولفان است. چون وقتی می‌خواهیم یک کتاب ایرانی درباره حیات‌وحش تهیه کنیم نیاز به اطلاعات میدانی، تصاویر و گفت‌وگو با عشایر و بومیان محل داریم. با این که این کتاب برای گروه سنی نوجوان تهیه شده است اما به خاطر اطلاعات جامعی که دارد می‌تواند برای یک کودک ۵ ساله تا فردی ۵۰ ساله نیز جذاب باشد. اطلاعات این کتاب سطربندی شده و این مساله مطالعه آن را برای مخاطبان راحت می‌کند. همچنین فهرست اطلاعات این کتاب بیانگر به روز بودن منابع استفاده شده در آن است. همچنین زبان ساده این کتاب از جمله مواردی است که مطالعه‌اش را برای مخاطبان جذاب می‌کند.
وی درستی و صحت مطالب، روزآمد بودن اطلاعات، زبان ساده و روان، منطقی بودن ساختار اثر برانگیزاننده بودن تصاویر، صفحه‌آرایی در جهت تولید متن، تقویت تفکر انتقادی و تحلیلی، زدودن پندارها و تصورات غالب موجود، مقدمه جامع و ساده در زمینه اهداف، گستره و ساختار کار، شیوه تنظیم مطالب، توجه به ارزش‌های زندگی امروز انسان و انسجام در تدوین متن اصلی و فرعی و روال منطقی آنها را از جمله ویژگی‌های کلی مجموعه «پستانداران ایران» عنوان کرد.
این مدرس دانشگاه ادامه داد: در این مجموعه تلاش می‌شود تصورات اشتباهی که نسبت به برخی گونه‌های جانوری وجود دارد از بین برده شود. همچنین انتخاب هوشمندانه تصاویر سبب می‌شود که توجه صحیحی به آنها شود. مقدمه خوب نیز از جمله ویژگی‌های این کتاب مرجع است. علاوه بر این دارا بودن واژه‌نامه برای معنا کردن واژه‌های دشوار هم از منابعی است که سبب می‌شود این کتاب برای همه گروه‌های سنی قابل فهم باشد علاوه بر این معرفی به زبان انگلیسی در انتهای کتاب سبب می‌شود که مخاطبان انگلیسی زبان هم بتوانند به راحتی از آن استفاده کنند.
ترس از حیوانات وحشی ذهنیتی اشتباه است
فریبرز حیدری، عکاس این مجموعه نیز گفت: تصاویر این کتاب کاری جمعی و ارزشمند بوده است. بیان کردن لحظه‌ها و همچنین خاطراتمان در زمانی که برای جمع‌آوری عکسها تلاش می‌کردیم در زمان کوتاه این جلسه نمی‌گنجد. زیرا در پس هرکدام از این عکسها داستان‌ها و خطرات مختلفی نهفته است. اما نکته مهمی که باید در این جلسه به آن اشاره کرد ذهنیت اشتباهی است که در جامعه ما نسبت به حیوانات حیات‌وحش و همچنین خطرات آنها وجود دارد در حالیکه اصلا به این شکل نیست.
وی ادامه داد: در واقع حیوانات و حیات‌وحش خطری برای ما در هنگام عکاسی ایجاد نکردند و ما به راحتی توانستیم عکسها را تهیه کنیم. البته عکس گرفتن از بعضی از حیوانات بسیار سخت بود. پیدا کردن آنها در اقلیم گسترده ایران و نبود اطلاعات جامع و منسجم درباره آنها از جمله مشکلاتی بود که در این حوزه وجود داشت. مثلا بعضی از حیوانات مانند روباه ترکمنی از جمله حیواناتی بودند که عکس‌گرفتن از آنها سه سال به طول انجامید تا توانستیم گونه مناسبی از روباه ترکمنی پیدا کنیم.
حیدری درباره این مجموعه نیز توضیح داد: مجموعه «پستانداران ایران» از معدود آثاری است که در آن همه چیز سر جای خودش استفاده شده است. از صحت مطالب تا اطلاعات علمی و چک‌شده با دانشمندان تا استفاده درست از تصاویر. همچنین از دیگر مواردی که باید به آن اشاره کنیم این است که عکس گرفتن در ایران از حیات‌وحش با عکاسی از حیوانات در خارج از کشور تفاوت زیادی دارد زیرا حیوانات دیگر کشورها به دیدن توریست عادت دارند اما در کشور ما از انسان‌ها ترس بسیاری دارند و سعی می‌کنند خیلی ظاهر نشوند. حتی گاهی به دلیل این ترس برخی خصوصیات فیزیولوژیکی آنها مانند روزگرد بودن به شبگرد بودن تغییر می‌کند.
