کتابک به همه دست اندرکاران آموزش پیش دبستان به ویژه مدیران مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی توصیه می‌کند که در این گفت و گو با موضوع «استانداردهای کیفیت» آشنا شوند و با کمک گروه دکتر ابراهیم طلایی آن را در موسسه‌های خود به کار گیرند.
گفت و گو با دکتر ابراهیم طلایی
دکتر ابراهیم طلایی، پس از پایان دوره دکترا در رشته «برنامه درسی پیش دبستانی و دبستان» از دانشگاه آکسفورد، به عنوان عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس به گروه علوم تربیتی این دانشگاه پیوست. بر همین اساس در دانشگاه تربیت مدرس و با همکاری انجمن مطالعات برنامه درسی ایران دو گروه پژوهشی «روش شناسی پژوهش تربیتی» و « برنامه درسی پیش دبستان و دبستان» را پایه نهاد و هم اکنون ۵ سالی است در قالب این دو گروه پژوهشی، طرح‌های تحقیقاتی و رساله‌های دکتری دانشجویان را حمایت و هدایت می‌کند.
تدوین استانداردهای مراکز آموزشی پیش دبستان و دبستان، زمان نمای رشد کودک از تولد تا ۶ سالگی در ۶ بُعد رشدی او، شایستگی‌های کلیدی مربیان پیش دبستانی و مهدهای کودک، استانداردهای معلمان دبستان، الگوهای توسعه حرفه‌ای مربیان و معلمان (بزرگسالان)، بازنگری برنامه درسی پیش دبستان و تولید برنامه درسی تولد تا شش سالگی، سنجش و پایش کیفیت دبستان‌ها، الگوی بهسازی کیفیت تدریجی دبستان از جمله طرح‌های در دست اجرا و اتمام یافته او است.
تعریف کیفیت در مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی چیست؟
کیفیت در هر مرکز آموزشی و مراقبتی دارای دو بخش عمده است: کیفیت خروجی‌ها یا همان کیفیت برآیند آموزش که کودکان هستند و کیفیت فرایندهای آموزشی و مراقبتی. کیفیت هر دو بخش مهم و لازم و ملزوم یک دیگراند اما در ایران حجم عظیمی از انرژی و وقت را روی سنجش کیفیت برآیندی می‌گذاریم. این همانند بیماری است که هزینه زیادی بابت آزمایشگاه‌های طبی می‌کند و مثلاً میزان پوکی استخوان، چربی خون، ...خود را می‌سنجد اما به دنبال علت این معلول‌ها نیست، به دنبال شناخت کیفیت و سبک زندگی خود در بخش تغذیه‌اش، ورزش و تحرکش و ...نمی‌رود. این بیمار مسلماً به بهبودی هم نخواهد رسید. در آموزش و مراقبت‌های اوان کودکی هم لازم است کیفیت فرایندهای آموزشی و تعاملات و فعالیت‌های داخل یک مهد و مرکز پیش دبستان مورد سنجش قرار گیرد تا از آن انتظار خروجی‌های با کیفیتی همچون توسعه زبانی کودک؛ رشد اجتماعی او، رشد جسمی و سلامت او، رشد شناختی و عقلانی داشته باشیم.
پس کیفیت دارای دو مؤلفه اصلی بنام کیفیت فرایند و برایند است. در بخش کیفیت فرایند، برخی ابعاد ساختاری مهدها و مراکز پیش دبستانی هم در نظر گرفته می‌شود همانند کیفیت چیدمان و اسباب و وسایل و ....
چگونه می‌توان میزان کیفیت در مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی را سنجید؟
برای سنجش کیفیت فرایندهای آموزشی و مراقبتی در یک مهد کودک یا پیش دبستان، ابزارهای سنجش گوناگونی توسط جامعه دانشگاهی ظرف ۴۰ سال اخیر تولید و مورد استفاده قرارگرفته است. به عبارت دیگر برای سنجش این کیفیات، همانند سنجش سبک زندگی انسان در پزشکی، خط کش‌هایی تولید شده است که چنانچه طبق این خط کش‌ها عمل شود، انتظار خروجی با کیفیت را می‌توان داشت. افرادی که می‌توانند از این خط کش ها استفاده نمایند نیز همانند متخصصان آزمایشگاهی در پزشکی، لازم است به این ابزاها مسلط باشند و توسط نهادی معتبر، گواهینامه صلاحیت داشته باشند.
آیا استانداردی برای کیفیت مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی در ایران وجود دارد؟
بله در ایران هم از حدود ۵ سال پیش در دانشگاه تربیت مدرس، روی تدوین استاندارد و خط کشی برای فرایندهای آموزشی در مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی کار آغاز گردید. ابتدا نمونه‌های بین المللی ترجمه و مورد استفاده قرار گرفت و سپس در طول این ۵ سال، عناصر کیفیتی که به بوم و بافت ایران مربوط است به این مجموعه استانداردها افزوده شد تا در سال جاری استانداردی تحت عنوان «تکفا» (تضمین کیفیت فرایند آموزش) برای مراکز پیش دبستانی و مهدهای کودک تدوین شد. این مسیری که در این چند سال طی شد این مزیت را ایجاد نمود که چنانچه مهد یا مرکز پیش دبستانی بخواهد خود را با میانگین جهانی یا کشوری در ۶ بُعد این استاندارد مقایسه کند، این امکان برای او وجود دارد. یعنی هم خط کشی ملی است و هم بین المللی.
استاندارد «تکفا» چه چیزهایی را در مهد کودک یا مراکز پیش دبستانی می‌سنجد؟
«تکفا» استانداردی برای تضمین کیفیت فرایندهای آموزشی در یک مرکز پیش دبستان یا مهد کودک است که کودکان ۳ تا ۶ ساله را آموزش می‌دهند. این استاندارد ناظر بر فرایند است و نه برآیند، یعنی تمرکزش بر کیفیت دقایق و ساعاتی است که کودک در یک مرکز می‌گذراند چرا که همین دقایق و ساعات است که کیفیت خروجی یا برآیند را نقش می‌دهند. بنابراین «تکفا» بر ۶ حیطه فرایند متمرکز است که در شکل زیر آورده شده است و سنجش هر مرکز در این ۶ حیطه انجام می‌شود:
هر یک از این ۶ حیطه خود به آیتم‌های ریزتری تقسیم می‌شوند که در مجموع در ۳۵ آیتم، تصویری از کیفیت فرایندی مرکز ارائه می‌کند.
|
حیطه‌ها |
تعداد آیتم‌ها |
|
فضا و اسباب و اثاث |
۷ |
|
فعالیت‌های روزانه |
۴ |
|
زبان، خواندن و نوشتن |
۵ |
|
فعالیت‌های یادگیری |
۱۱ |
|
تعاملات |
۵ |
|
ساختار برنامه |
۳ |
|
تعداد کل آیتم‌ها |
۳۵ |
این استاندارد، دارای ۷ سطح کیفی است که از ناکافی (۱) تا عالی (۷) دسته بندی شده است و برای هر سطح شاخص‌هایی نوشته شده است. در مجموع ۴۶۸ شاخص تشکیل دهنده استاندارد مد نظر هستند. شکل زیر نمایی کلی از استاندارد تکفا را نشان می‌دهد:
مهدها و مراکز پیش دبستانی از این استاندارد چه بهره‌ای می‌توانند داشته باشند؟
دو بهره برداری مهم را می‌توانند داشته باشند:
۱) سنجش کیفیت فرایندهای آموزشی و مراقبتی خویش توسط ارزیاب واجد صلاحیت که از طرف دانشگاه تربیت مدرس اعزام می‌شود و طی دو روز کار ارزیابی را انجام می‌دهند. از این طریق هر مهد و مرکز پیش دبستانی می‌تواند جایگاه کیفیت خود را در این ۳۵ آیتم، نسبت به میانگین کشوری و بین المللی بشناسد.
۲) بهره برداری مهم این است که جواب آزمایش را پیش پزشک ببرد و برای خود نسخه دریافت کند تا نخواهد نسخه واحدی که برای همه موجود است را استفاده کند. به عبارت دیگر بر اساس داده‌های سنجش، با مشاوره دانشگاه تربیت مدرس، برای هر مرکز و مهد کودکی، برنامه ارتقا کیفیت آن مرکز تدوین و به اجرا در می‌آید تا بتواند سال به سال درجات کیفیت خویش را افزایش دهد.
آیا با ارتقا کیفیت فرایندی، کیفیت برآیند نیز افزایش می‌یابد؟
این استاندارد نشان داده است که اعتبار پیش بین دارد یعنی مراکز و مهدهایی که فرانیدهای آموزشی خویش را بر اساس این خط کش چیده‌اند، بچه‌هایی که از این مهدها/مراکز بیرون آمده‌اند و وارد دبستان شده‌اند، توفیقات تحصیلی و اجتماعی و شخصی و جسمی قابل ملاحظه‌ای در مقایسه با آنهایی که در مهدهای کم کیفیت بوده‌اند، از خود نشان داده‌اند. علاوه بر این دانشگاه تربیت مدرس اقدام به تولید زمان نمای رشد کودک در ۶ بُعد (زبانی، جسمی، اجتماعی، شناختی، حرکتی، خود یاریگری) نموده است که کیفیت خروجی‌ها را نیز با این خط کش می‌توان سنجید. این یک ابزار کاملاً مشاهده‌ای است و کودکان را در بستر فعالیت‌های روزانه مورد مشاهده قرار می‌دهد و بر اساس رفتارهای آنان، جایگاهشان را در زمان نمای رشدی پیدا می‌کند. البته همانطور که در سؤالات قبل اشاره شد، اولویت با سنجش فرایندهاست.
هزینه بهره مندی از این استاندارد و مشاوره‌های پس از آن چقدر است؟
چون دانشگاه از این طرح حمایت می‌کند، هزینه اجرای سنجش و بکارگیری آن رایگان است و تنها مهدهای کودک و مراکز پیش دبستانی باید کتاب استانداردهای کیفیت فرایندی (تکفا) را تهیه کنند و هزینه مربوط به اسکان و رفت و آمد ارزیابان و مشاوران را پرداخت نمایند.
اگر مراکز و مهدها بخواهند این کار راشروع کنند، نقطه شروع و مراحل کار چگونه است؟
لازم است با موسسه کودکی دانشگاه تربیت مدرس به شماره ۲۲۳۹۸۳۷۰-۰۲۱ تماس بگیرند یا وب سایت موسسه (kudaki.ir) را نگاه کنند تا فرم‌های ثبت نام و شروع کار برایشان ارسال گردد. مراحل اجرایی کردن این کار در شکل زیر آمده است:
درباره کتاب مقیاس سنجش کیفیت مراکز آموزشی سال‌های اولیه کودکی (۳ تا ۶ ساله‌ها) نوشته دکتر طلایی
برای سنجش کیفیت در مراکز مراقبت، نگهداری و آموزش کودکان زیر شش سال، می‌توان بر دو بخش متمرکز شد. اول تمرکز بر کیفیت کنش‌ها و واکنش‌های در حال انجام در مرکز و دوم تمرکز بر کیفیت وضعیت تحول و تعالی کودکان، توانمندی و ناتوانی آن‌ها، گرایش‌ها و تمایلات آن‌ها، دانسته‌ها و ندانسته‌ها، رفتارها و رویکردهای کودکان. هر دو بخش قابل توجه و تمرکزند. مقیاس پیش رو حوزه سنجش کیفیت فرآیندی را هدف قرار داده است و مقیاس‌های دیگری که زیر چاپ است، حوزه برآیند را در نظر می‌گیرد.
خرید کتاب مقیاس سنجش کیفیت مراکز آموزشی سال‌های اولیه کودکی از کتاب هدهد
