همایش بین‌المللی جامعه پژوهشی ادبیات کودک (IRSCL) در سال ۲۰۱۹، بخش نخست

از ۱۴ تا ۱۸ آگوست (۲۳ تا ۲۷ مرداد) بیست‌وچهارمین همایش جهانی جامعه پژوهشی بین‌المللی ادبیات کودک (IRSCL)[1] در شهر استکلهم کشور سوئد برگزار شد.

عنوان اصلی این همایش جهانی و بزرگ «سکوت و ساکت‌سازی کودکان در ادبیات کودک» بود. این همایش در مرکز کنفرانس شهر استکهلم (نورا لتین) برگزار شد و نزدیک به پانصد پژوهشگر در آن شرکت داشتند که حضور چنین تعدادی در تاریخ برگزاری همایش (IRSCL)[2] رخدادی نادر و غیرمنتظره بود. این همایش آن‌چنان منسجم، منظم و دقیق برگزار شد که شگفتی همهٔ حضار را برانگیخت. نخستین چیزی که در روز نخست همایش به نظرم آمد، مشارکت و همکاری نهادهای گوناگون کودکی اعم از دانشگاه‌ها، نهادهای ملی، دولتی و غیر دولتی، برای برگزاری و انجام دادن امور اجرایی همایش بود.

Figure ۱ IRSCLCongress۲۰۱۹.com

در این همایش میزبان نهادهایی چون مؤسسه سوئدی کتاب‌های کودکان[3]، گروه فرهنگ، زبان و رسانه دانشگاه مالمو سوئد[4]، گروه فرهنگ و زیبایی‌شناسی دانشگاه استکهلم[5] و دانشکده هنر، روان‌شناسی و الهیات دانشگاه ابو، آکادمی کشور فنلاند[6] بودیم. میزان هماهنگی در امور اجرایی همایش و برآوردن انتظارات شرکت‌کنندگان به‌قدری بالا بود که شگفتی هر شرکت‌کننده‌ای را از کشورهای پیشرفته تا کشورهای در حال توسعه، برمی‌انگیخت.

دلیل برگزاری این گردهمایی چه بود؟

موضوع همایش درخور توجه است، زیرا به بازنمایی آزادی و قدرتمندسازی کودکان در ادبیات کودک توجه می‌کند و در عین حال، پژوهشگران ادبیات کودک را به گفتمان سکوت و ساکت‌سازی نهفته در داستان‌های کودکان حساس می‌کند. همچنین برآیند این اندیشه است که کودکان به‌جای آن‌که شنیده شوند، باید دیده شوند. گفتمان ساکت‌سازی کودکان حتی در کنش‌های آموزشی، برنامه و فعالیت‌های پس از مدرسه و اوقات فراغت کودکان نیز دیده می‌شود.

حتی کتاب‌های کودکان نیز بر این گفتمان ساکت‌سازی صحه می‌گذارند. اگر شرق‌شناسی گفتمانی است که دیدگاه‌های غیرغربی را وادار به سکوت می‌کند و به ساکت شدن و ضعف زنان می‌انجامد، می‌توان گفت کودکان نیز به‌عنوان دیگری دیده شده‌اند و به‌همین‌گونه ساکت شده است. از این‌رو، در ادبیات کودک تعلیمی، متونی را می‌یابیم که مستقیم یا غیرمستقیم، مروّج گفتمان ساکت‌سازی کودکان است. اما ادبیات کودک تنها کنش گفتمانی برای ساکت‌سازی کودکان نیست، بلکه ابزاری برای قدرتمندسازی و شنیدن صدای کودکان نیز می‌تواند باشد. بنابراین متن‌ها می‌توانند کودکان ساکت بازنمایی شده را به چالش بکشند.

افزون بر آن، مفهوم سکوت با آن‌چه گفته نمی‌شود و یا با موضوع ممیزی پیوند نزدیک دارد. چه کتاب‌هایی را در ادبیات کودک سراغ دارید که ممیزی شده‌اند و از موارد تابو بوده‌اند؟ این نمونه‌ها از جمله موارد ساکت‌سازی در ادبیات کودک می‌تواند باشد. بنابراین باید موارد سکوت در ادبیات کودک را شناخت و سنجید. حتی راهکارهای خواندن نیز از موارد مؤثر در ایجاد سکوت در ادبیات کودک می‌تواند باشد. بنابراین، همایش جهانی ادبیات کودک تلاش کرد تا روش‌های گوناگونی را که به بازنمایی سکوت و ساکت‌سازی در ادبیات داستانی کودک می‌انجامد، بررسی می‌کند و حساسیتی در شنیدن صدای کودکان در جامعهٔ پژوهشی بین‌المللی ادبیات کودک پدید آورد.

روز سیزده آگوست، با ورود به استکهلم و یک روز پیش از افتتاحیه همایش، موفق شدم در بازدید گروهی از آپارتمان و محل زندگی «آسترید لیندگرن» دیدن کنم که بسیار لذّت‌بخش بود. دیدن زندگی معمولی و سادهٔ نویسندهٔ بزرگی چون آسترید لیندگرن و بودن کتاب‌های بی‌شمار حتی در آشپزخانه او، برایم بسیار خوشایند و دوست داشتنی بود. افزون بر آن، اهمیتی که نهادهای کودکی برای حفظ این میراث ملی قائل بودند، بسیار ستایش‌برانگیز بود. برای بازدید مجازی به این پیوند مراجعه کنید. [7]

^۱astridlingren.com

روز نخست همایش با سخنرانی خانم «ماتیلدا ارنکرانز[8]» وزیر آموزش عالی سوئد و رئیس جامعهٔ بینالمللی پژوهشی ادبیات کودک خانم «لایز وسلینگ[9]»، کمیته سازماندهی همایش «آسا وارنکویست[10]»، «الینا دراکر[11]»، «بیورن ساندمارک[12]» و «میا اووسترلوند[13]» آغاز شد. پس از آن، سخنران اصلی روز نخست «وانسا یوسن[14]»، مفهوم ساکت بودن و سکوت‌سازی در ادبیات کودک را از دیدگاه‌های گوناگون بررسی کرد. مقالهٔ ایشان راه‌های پژوهش‌های گسترده‌ای را در این زمینه باز می‌کرد.

Figure ۲ IRSCLcongress۲۰۱۹.com

باید بگویم این همایش یکی از نادرترین همایش‌هایی بود که بیش‌تر بزرگان پژوهشی ادبیات کودک جهان مانند «جک زایپس»، «ماریا نیکولایوا»، «جان استیونز»، و ...، در آن حضور داشتند و مایه خرسندی بود، زیرا امکان گفت‌وگوی صمیمانه و رودررو با این عزیزان را فراهم می‌کرد.

پس از ناهار، جلسه‌های ارائه مقاله‌ها آغاز شد که موضوع‌های گسترده‌ای را دربرمی‌گرفت: حقوق کودک، شعر، گرافیک ناول، روش‌های خواندن، گفت‌وگو دربارهٔ تجربهٔ مهاجران و پناه‌جویان از کتاب یا بیرون از کتاب، سکوت، عاملیت و سرکوب کودک، فانتزی، صدا، قدرت و عاملیت در متون آسیای شرقی، مرگ، نژاد، ترجمه، نقدشناختی، ممیزی، بررسی‌های جانداران، شنیدن صدای کودکان، دیدگاه‌های دیجیتال، کتاب‌های تصویری، بی‌زبان اما نه ساکت: خواندن شخصیت‌های بی‌زبان در ادبیات کودک، بافت‌های فرهنگی و نشر، ادبیات کودک در برزیل: مُردگانِ خفه شده، شکستن تابوی مرگ در ادبیات کودک لهستان، آشفتگی جنسی، میزگرد: سکوت‌سازی درونی و بیرونی نوجوانان: خلق، تولید، انتشار، پذیرش و نقد، تجربهٔ بیناانفعالی: مکان‌های کودکان و توریست کودک ساکت شده.

از میان جلسه‌های ارائه شده بسیاری که در این روز انجام گرفت، موفق شدم در جلسه‌های ترجمه و شکستن تابوی مرگ در ادبیات کودک لهستان حضور پیدا کنم. در جلسهٔ ترجمه، سه مقاله ارائه شد و به ترتیب «کلمانتین بووه[15]»، «دنیلو میلیچو[16]» و «کرسوگوناس سیدها مالیلانگ[17]»، از تأثیر ترجمه در صدادارکردن ادبیات کودک سخن گفتند: بووه با پژوهشی که با دانش‌آموزان انجام داده بود، تأثیر ترجمه و صدادار بودن واژه‌ها را هنگام ترجمه بررسی کرده‌بود. دنیلو با بررسی ترجمه‌های مختلف از آثار «اسکار وایلد» در کشورهای یوگسلاوی پیشین، به مسئله ایدئولوژی و ممیزی و شیوه‌های تفسیر و تعبیر بین دو زبان پرداخته بود. کرسوگوناس نیز با بررسی ترجمه‌های مختلف «گربهٔ چکمه‌پوش» در اندونزی، از تأثیر ترجمه در فرهنگ اندونزی و نقش پُررنگ فرهنگ ایران در بازسازی تصاویر ترجمه‌های گربهٔ چکمه‌پوش گفت.

در جلسه‌های بعداز ظهر تصمیم گرفتم در جلسهٔ ارائه مقاله‌های دوستان لهستانیام شرکت کنم. «آنا ماریا سزرنا[18]»، رئیس دفتر بینالمللی لهستان که در سفر همایش بینالمللی ایبی در یونان، با او آشنا شده بودم، به موضوعی ناب پرداخته بود و عنوان مقاله‌اش «حق کودک برای مُردن در ادبیات کودک قرن بیستمی لهستان» بود. او آثار «یانوش کورچاک» نویسنده لهستانی «هانس کوچولو» و کتاب «چگونه می‌توان به کودک عشق ورزید» را بررسی کرده‌بود. پس از او، به ترتیب، «کاتارتیزنا[19]» و «دوروتا[20]» از بازنمایی مرگ در ادبیات کودک لهستان و تابوشکنیهای مربوط به موضوع مرگ در سامانهٔ آموزشی لهستان و بازنمایی آن در ادبیات داستانی کودکان لهستان سخن گفتند.

برنامه بعد از ظهر، بازدید از مؤسسه سوئدی کتاب‌های کودک بود. در این مؤسسه نمایشگاهی از کتاب‌های نظری در پیوند با موضوع همایش، و همچنین نمایشگاهی از آثار خانم ماریا نیکولایوا به‌پاس قدردانی از او به مناسبت بازنشستگی‌اش، برگزار شده بود.

در روز دوم همایش، سخنران اصلی «تمی اودوموسو[21]» استاد مطالعات فرهنگی «دانشگاه مالمو» سوئد از تاریخ سکوت‌سازی کودکان در فرهنگ استعماری و امکان بازنمایی ادبیات غیراستعماری سخن گفت.

پس از زنگ تفریح نیم ساعته، جلسه‌ها آغاز شد. با این که به موضوع‌های ارائه شده بسیار علاقه‌مند بودم، باز در جلسهٔ ترجمه شرکت کردم. در جلسهٔ روز دوم، نقش ترجمه در سکوت‌سازی مطرح شده‌بود و «سیسیلیا و کلودین[22]»، «امر او سالیوان[23]»، «مایک[24]»، و «شهرزاد تاج‌الدینی[25]» به ارائهٔ مقاله پرداختند. سیسیلیا و کلودین، ادبیات غیرترجمه را ابزاری برای سکوت‌سازی دانستند. امر او سالیوان که استاد برجسته در حوزه ترجمهٔ ادبیات کودک است، به صداهای خاموش شده در ترجمه پرداخت و با تحلیل متنی به نکته‌هایی اشاره کرد که در آن‌ها تفاوت‌های فرهنگی در ترجمهٔ دیگر وجود نداشت. مایک هم به صداهای خاموش در ترجمه‌های مختلف رمان «زنان کوچک» و شهرزاد تاج‌الدینی هم به بررسی تحلیلی ترجمه کتاب‌های «قصه‌های من و بابام» بازنویسی ایرج جهانشاهی پرداخت.

در جلسه‌های بعد از ظهر، نخست در جلسه ترجمه و جنسیت شرکت کردم و برای گوش کردن به مقاله «هانس ایورز[26]» به جلسهٔ جنگ و خاطره رفتم. «ایرنا لوچنکو[27]» به صدای قدرتمند کتاب «آنا شرلی» و راهکارهای سکوت‌سازی در ترجمه‌های روسی اثر، و «لورا لِدن[28] نیز به ممیزی‌ها در ترجمه‌های سوئدی و فنلاندی سه‌گانه «امیلی» اثر «مونتگومری» پرداختند. آقای ایورز نیز با تمرکز روی کتاب‌های داستانیی که به سکوت موجود دربارهٔ نسل پیشین آلمان در طول حکومت رایش سوم اشاره داشت، به تحلیل تاریخی پرداخت.

یکی از رخدادهای جالب این روز، خوردن ناهار با استادان سراسر جهان بود. چنان‌که از نام ناهار آشکار بود:«ناهار دستگیری». یعنی پژوهشگران جوان در ناهار دوستانه با اساتید برجستهٔ جهان، دربارهٔ موضوع‌های گوناگونی مانند نگارش مقاله‌های علمی، دریافت بورسیه، تدریس در رشته‌های ادبیات کودک گفت‌وگو می‌کردند. نکتهٔ جالب این ناهار برای من، قرار گرفتن اتفاقی‌ام در کنار خانم «روکسان هارد[29]»، سردبیر پیشین نشریه «بوک برد» بود که در سال‌های گذشته، به سبب نگارش مقاله در این مجله با او همکاری داشتم.

ادامه دارد...