اریک کارل طراح، نویسنده و تصویرگر امریکایی است که بیش از ۷۰ عنوان کتاب برای کودکان و خردسالان تصویرگری کرده است. کتاب «کرم گرسنه گرسنه» اریک کارل که در سال ۱۹۶۹ منتشر شد، از دوست‌داشتنی‌ترین کتاب‌های خردسالان است.
این کتاب به ۶۵ زبان ترجمه و ۴۹ میلیون نسخه از آن در سراسر جهان فروخته شده است. کرم گرسنه گرسنه به نمادی فرهنگی تبدیل شده و بر روی تمبرهای پُست در امریکا و انگلستان چاپ شده است. برپایه نظرسنجی مجله «اسکول لابرری» در سال ۲۰۱۲، این کتاب پس از کتاب «سفر به سرزمین وحشی‌ها» نوشته موریس سنداک، محبوب‌ترین کتاب کودکان است.
اریک کارل در سال ۲۰۰۳ «جایزه لورا اینگالز وایلدر» انجمن کتابخانه امریکا را که اکنون «جایزه میراث ادبیات کودکان» نامیده می‌شود، به سبب آثار ماندگارش در ادبیات کودکان دریافت کرد. او در سال ۲۰۱۰ نامزد دریافت «جایزه هانس کریستین اندرسن» شد. اریک کارل در سال ۲۰۰۲ موزه کتاب‌های تصویری اریک کارل را برای عشق به هنر و خواندن از طریق کتاب‌های تصویری بنا نهاد.
اریک کارل در سال ۱۹۲۹ در سیراکیوز نیویورک در خانواده‌ی مهاجر آلمانی به دنیا آمد. هنگامی که اریک شش ساله شد، به دلیل دلتنگی‌های بسیار برای مادرش، خانواده تصمیم به بازگشت به آلمان گرفت. برای اریک کوچولو سازگاری با محیط جدید بسیار دشوار بود.
پیش از آغاز جنگ جهانی دوم، کارل تعطیلات آخر هفته را با پدرش به گردش و پیاده‌روی می‌رفت. در این گردش‌ها، پدر دانستنی‌ها و آموزش‌های بسیاری درباره طبیعت، گیاهان و جانداران را برای او بازگو می‌کرد.
هنگامیی که جنگ جهانی دوم شدت یافت، پدر کارل از سوی ارتش آلمان نازی برای شرکت در جنگ فراخوانده شد و خانواده او در آشفتگی و مشکلات جنگ غرق شد. سامانه آموزش و پرورش در دوران آلمان نازی، دچار دگرگونی و سخت‌گیری‌های بسیاری شد. به‌سبب استعداد فراوان کارل در کار هنری، رابطه‌ی بسیار خوبی با آموزگار هنرش در دبستان پیدا کرد. این آموزگار نقاشی‌های پیکاسو، ماتیس و هنرمندان دیگری را که هیتلر و رژیم نازی از نمایش آثارشان پیش‌گیری کرده بود، پنهانی به اریک نشان می‌داد. این‌ها خاطراتی است که با گذر زمان، کارل آن‌ها را به‌روشنی به‌یاد می‌آورد.
با پایان جنگ جهانی دوم، کارل برای شش ماه مسئول بایگانی در ارتش امریکا شد. پس از سال‌ها گرسنگی، کارل با به‌دست آوردن این کار توانست به آشپزخانه‌ی سربازان دسترسی یابد:
«به‌خوبی به یاد دارم که در این زمان ساندویچ مانده، تکه‌ای کره، فنجانی شکر و تکه‌های مانده‌ی گوشت را از آشپزخانه برمی‌داشتم و پنهانی برای خانواده‌ام می‌بُردم.»
پس از دو سال، پدر کارل به خانه بازگشت. او زندانی شده و به کمپ‌های زندانیان روسیه انتقال داده شده بود. از پدر چیزی جز پوست و استخوان باقی نمانده بود، او عمیقاً تغییر کرده بود. همه آن‌ها تغییر کرده بودند.
پس از پایان جنگ و باز شدن مدارس، کارل نیز مانند بسیاری از دانش‌آموزان به مدرسه بازگشت:
«در شانزده سالگی با موافقت خانواده به مدرسه‌ی هنر رفتم و با سرپرستی یکی از برجسته‌ترین اساتید رشته طراحی گرافیک، به یادگیری این رشته پرداختم.»
کارل همواره آرزو داشت به امریکا و سال‌های خوش کودکی‌اش بازگردد. از این رو، با پایان یافتن تحصیل در «آکادمی هنرهای کاربردی اشتوتگارت» در سال ۱۹۵۲، راهی امریکا شد. به‌زودی در زمینه‌ی تبلیغات کاری یافت و سالیان سال حرفه‌ای به تبلیغات و طراحی گرافیک پرداخت.
هنگامی که ویراستار و نویسنده بسیار سرشناس، «بیل مارتین» شماری از کارهای تبلیغاتی کارل را دید، از او برای کار بر روی کتاب «خرس قهوه‌ای، خرس قهوه‌ای، تو چه می‌بینی» دعوت کرد. در واقع کارل کتاب اول خود را هنگامی که ۳۹ سال داشت به چاپ رسانید. کتابی که امروزه به اثری کلاسیک در امریکا و بیش‌تر نقاط جهان تبدیل شده است.
اریک کارل پس از فرستادن کارت ویزیت دست‌سازش به ناشران و ویراستاران گوناگون، توانست نظر و تحسین «اَن بِنِدوس» را جلب کند. این آشنایی نقطه عطفی در زندگی حرفه‌ای او شد. نخستین کتابی که کارل با همکاری بِنِدوس به چاپ رساند، کتاب تصویری بدون نوشتهی «۱، ۲، ۳ تا باغ وحش» او بود. دوم دستاورد این همکاری کتاب پُرآوازه «کرم ابریشم گرسنه گرسنه» بود.
تصویرگری کتاب کرم گرسنه گرسنه نشان می‌دهد که اریک کارل تصاویری با ترکیب‌بندی، رنگ و فرم پیچیده می‌تواند خلق کند که برای کودکان خردسال نیز درک می‌شود. برای نمونه، در دو صفحه نخست کتاب کرم گرسنه گرسنه، بر روی پس‌زمینه‌ای تاریک یک ماه بزرگ با یک تخم بسیار کوچک بر روی برگ بزرگ قرار داد. پرسپکتیو، ترکیب‌بندی و رنگ‌هایی که کارل به‌کار بُرده چنان است که نگاه کودک را به‌سوی تخم که تمرکز داستان بر آن است، می‌کشاند.هدف این کتاب آموزش موضوعی علمی نیست، بلکه هدف آن فراخواندن کودکان برای دوباره دیدن و کشف جهان پیرامون‌شان همراه با آموزش شمارش و روزهای هفته است
کتاب کرم گرسنه گرسنه هنگام انتشار، بسیار نوآورانه و خلاقانه بود و هواداران بسیاری در میان کودکان یافت. یکی از منتقدان کتاب‌های کودکان، این کتاب را پیشرفتی در چارچوب سنتی کتاب‌های تصویری توصیف کرد که توانایی اریک کارل را برای آمیختن مفاهیم و داستانی جذاب، نشان می‌دهد.
کتاب‌های دیگر اریک کارل نیز از الگوی کتاب کرم گرسنه گرسنه پیروی می‌کنند و افزون بر آموزش مفاهیم، داستان جذابی را با پیامی مهم و دل‌نشین برای کودکان و خردسالان روایت می‌کنند:
کارل در کتاب «عنکبوتی که سرش شلوغ بود»، اهمیّت استقامت و پایداری را مطرح می‌کند. شخصیت اصلی داستان، عنکبوتی است که در حال تنیدن تار است و وسوسه‌های جانداران مزرعه، او را از کارش بازنمی‌دارد. خوانندگان خردسال در این کتاب همچنین با صداهای جانوران گوناگون و این که عنکبوت‌ها چگونه غذای خود را شکار می‌کنند، آشنا می‌شود.
کودکان در داستان «آواز جیرجیرک کوچولو»، با مراحل رشد و صدای حشرات گوناگون آشنا می‌شوند
کتاب «کرم شب‌تاب تنها» داستان کرم شب‌تابی است که به‌دنبال کسی مانند خودش می‌گردد.
روش کار در تصویرگری بیش‌تر آثار اریک کارل، کلاژ است. کارل کارش را با رنگ‌آمیزی قطعه‌های بزرگی از ورق‌های کاغذی بسیار نازک سفید (tissue paper) آغاز می‌کند. سپس به کمک قلم‌هایی با بافت‌ها و اندازه‌های گوناگون، به این رنگ‌آمیزی‌ها خط‌ها، فرم‌ها و طرح‌هایی نامنظم و اتفاقی می‌افزاید. گاهی نیز شاید تکّه‌ای موکت، ابر و پارچه‌ی کلفت را به رنگ آغشته می‌کند، و از آن مانند مُهر، برای آفرینش بافت‌های جذاب و خلاقانه بهره می‌برد. این صفحه‌های بزرگ رنگ شده، پس از خشک شدن به جعبۀ رنگ نقاشی (پالت رنگ) کارل تبدیل می‌شود. کارل به دلیل داشتن پیش‌زمینۀ کار حرفه‌ای در تبلیغات و آشنایی کامل با طراحی گرافیک، حساسیت بسیاری بر روی طراحی و صفحه‌آرایی آثارش دارد. دریافت کارل از داستان و بهره‌گیری از همه عناصر طراحی و بصری ممکن (مانند طراحی صفحاتی بُرش خورده یا تا شده با شکلی ویژه، صفحه‌های آستر بدرقه و آغاز کتاب‌ها)، همه در کنار هم به خلق استادانۀ اثر هنریِ زیبا و چشم‌نواز می‌انجامد.
کودکان در کتاب‌های اریک کارل به بازی فعّال در کنار خواندن داستانی لذت‌بخش و آموختن مفاهیم متفاوت فراخوانده می‌شوند. عناصر جانبی کتاب‌های کارل، هیچ‌یک برای فریب و جلب خواننده نیستند. همه این عناصر به پیشرفت و گسترش داستان کمک می‌کنند و با آن پیوند دارند. این ویژگی، کتاب‌های کارل را به اسباب‌بازی‌های خواندنی و کتاب‌هایی برای بازی تبدیل کرده است.
کارل درباره‌ی پیس‌زمینۀ آموزش‌اش در «آکادمی هنرهای کاربردی اشتوتگارت» می‌گوید: به‌خوبی به‌یاد می‌آورم که در این آکادمی، ما به یادگیری بنیادی و پایه‌ای طراحی گرافیک و هنرهای کاربردی می‌پرداختیم. ما کارمان را با تمرین «تقسیم فضا» آغاز کردیم. برای انجام این تمرین و درک درست فضا و رنگ، باید ورق‌هایی را می‌ساختم و به شکل‌هایی متفاوت رنگ‌آمیزی می‌کردیم. با این تمرین، شمار فراوانی صفحه‌های بزرگ و رنگین پدید می‌آمد. سپس این صفحه‌های بزرگ را خُرد می‌کردیم و از درآمیختن قطعه‌های خُرد شده، نقش‌ها و طرح‌هایی انتزاعی می‌ساختیم. البته قطعه‌ها را با چسب ثابت نمی‌کردیم. ایدۀ اصلی از این کار، افزایش دقت و حساسیت ما نسبت به ترکیب‌بندی بود و باید این تمرین را بارها انجام می‌دادیم. کارل شناخت درست خود را از شیوه کلاژ، وام‌دار تمرین‌ها و آموخته‌هایش در آکادمی هنر آلمان می‌داند.
فیزیک و فُرمت خلاق از ویژگی‌های آثار کارل است. او درباره تنوع فرم‌ها می‌گوید: «در جایگاه یک طراح گرافیک، همواره می‌کوشم بیننده‌ی آثارم را شگفت‌زده و غافل‌گیر کنم. هنگامی که به کارهای تبلیغاتی می‌پرداختم، همواره باید بسته‌بندی‌ها و روش‌های ارائه جذاب و متفاوتی را طراحی می‌کردیم (چیزی که صدادار یا لمس شدنی باشد، یا از درون جعبه بیرون بپرد!). نکته‌ی دیگر این است که کودکان دوست دارند چیزهای متفاوت را لمس کنند. آن‌ها هنوز در دنیای اسباب‌بازی و سرگرمی زندگی می‌کنند، از این رو، آثار من نیمی اسباب‌بازی و نیمی کتاب هستند.»
برپایه داده‌های کتاب‌شناختی سازمان کتابخانه و اسناد ملی، تاکنون هفت مترجم آمده استکتاب «کرم ابریشم گرسنه گرسنه» را برگردان به فارسی کرده است:
- کرم ابریشم دل‍ه، ت‍ال‍ی‍ف اریک کارل؛ ترجمه م‍ه‍دی ت‍وان‍ا، [تهران؟]: م‍ه‍دی ت‍وان‍ا، ۱۳۶۴
- کرم ابریشم بسیار گرسنه، نویسنده اریک کارل؛ مترجم ک‍ت‍ای‍ون ص‍درن‍ی‍ا، تهران: دف‍ت‍ر نشر ف‍ره‍ن‍گ اس‍لام‍ی، ۱۳۷۰.
- کرم اب‍ری‍ش‍م‍ی که ه‍ی‍چ وق‍ت س‍ی‍ر ن‍م‍ی‌ش‍د/ نوشته اریک کارل؛ مترجم ی‍ل‍دا م‍ع‍ی‍ن‍ی، ت‍ب‍ری‍ز: آن‍اس، ۱۳۸۰
- کرم گرسنه/ نویسنده اریک کارل؛ مترجم ش‍ی‍م‍ا ح‍اج‍ی‌اح‍م‍دی، تهران: ای‍ران‌ب‍ان، ۱۳۸۱
- کرم ابریشم شکمو، اریک کارل ؛ ترجمه‌ی فرینوش رمضانی. تهران: نشر مرکز، کتاب مریم، ۱۳۸۶
- کرم گرسنه کوچک، نویسنده اریک کارل ؛ مترجم مهناز همت‌خواه. تهران : عصر اندیشه، ۱۳۹۵
- کرمی که خیلی گرسنه بود، [نویسنده] اریک کارل؛ مترجم حبیبه جباری، سعید قاضی‌زاده؛ به سفارش انجمن علمی گیاه پزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه. اردبیل: یایلیق، ۱۳۹۷.
فهرست کتاب‌های ترجمه شده نوشته یا با تصویرگری اریک کارل در ایران:
- کرم گرسنه گرسنه
- آفتاب پرست عجیب
- آواز جیرجیرک کوچولو
- پینه‌دوز بد اخلاق
- بره و پروانه نوشته آرن‍ول‍د س‍ان‍دگ‍ار
- ح‍اض‍ری با من دوست ب‍ش‍وی؟
- خانه‌ای برای خرچنگ
- خرس قطبی، خرس قطبی، چه می‌شنوی؟ نویسندگان بیل مارتین
- خرس قهوه‌ای، خرس قهوه ای، چه می‌بینی؟
- خروس جهانگرد
- خوش‌مزه‌ترین کلوچه
- دانه کوچولو
- رامپل استلیت اسکن، نوشته رالف اف رابینت، پل‌دبلیو‌بل، پولین‌ام روجاس
- روباه قرمز سلام
- عنکبوت پُرکار
- ک‍وه و پ‍رن‍ده نوشته آل‍ی‍س م‍ک ل‍ی‍ران
- گ‍رب‍ه من را ن‍دی‍دی؟
- لاک‌پ‍ش‍ت ن‍ادان، تصویرگر ری‍چ‍ارد ب‍اک‍ل‍ی
- م‍ت‍رس‍ک س‍اع‍ت‍ی، نوشتهی ج‍رج م‍ن‍دوزا
- مار شکمو
- برای من یک ستاره بکِش
- بابا، لطفاً ماه را برای من بیاور!
درباره اریک کارل بیش‌تر بدانیم:
- کرم گرسنه گرسنه، چهل سالگی‌ات فرخنده باد!
- کتاب کرم گرسنه گرسنه دوست پنجاه ساله کودکان
- اریک کارل و دنیای رنگین کلاژهایش
نمونه‌هایی از هنر تصویرگری اریک کارل
منابع:
ترهنده، سحر؛ «اریک کارل و دنیای رنگین کلاژهایش»، ماهنامه کتاب کودک و نوجوان، شهریور ۱۳۸۸، ص۷۲-۷۹
Presentation of Eric Carle