بازی‌ها را می‌توان از جنبه‌های مختلف دسته‌بندی کرد: از نظر هدف، محتوا، جنس وسیله، یا تأثیر رشد. یکی از رایج‌ترین و کاربردی‌ترین شیوه‌ها، تقسیم‌بندی بر اساس تعداد شرکت‌کنندگان است؛ یعنی:
۱. بازی‌های فردی
۲. بازی‌های گروهی
۱. بازی‌های فردی (Solo Play)
بازی فردی به فعالیتی گفته می‌شود که کودک به تنهایی و بدون مشارکت مستقیم دیگران انجام می‌دهد. این نوع بازی‌ها به‌ویژه در سنین پایین‌تر (زیر سه سال) یا در شرایط خاص رایج‌ترند.
🔸 ویژگی‌های بازی فردی:
-
استقلال کامل کودک در خلق، مدیریت و پایان بازی
-
نیاز کم به ابزار پیچیده یا فضاهای خاص
-
مبتنی بر تخیل، تقلید و کاوش فردی
🔸 نقش‌های رشدی:
|
جنبه رشد |
اثر بازی فردی |
|---|---|
|
خلاقیت و تخیل |
کودک جهان بازی را خودش می‌سازد، شخصیت‌ها را تعیین می‌کند و سناریو را اجرا می‌کند. |
|
رشد شناختی |
دست‌کاری اشیاء، کشف روابط علت و معلولی، حل مسائل ساده. |
|
خودتنظیمی هیجانی |
فرصتی برای تخلیه تنش‌ها، اضطراب و احساسات درونی. |
|
تمرکز و خودمختاری |
تقویت مهارت درونی تمرکز و استقلال در تصمیم‌گیری. |
🔸 چه کودکانی بیشتر بازی فردی می‌کنند؟
-
کودکان زیر ۳ سال (طبیعی و متداول)
-
کودکانی با درون‌گرایی بیشتر یا اختلالات ارتباطی (مثل اوتیسم)
-
کودکانی که از نظر شناختی بسیار پیشرفته یا دارای تاخیر رشدی‌اند
-
کودکانی که به هر دلیل به هم‌بازی دسترسی ندارند
🔸 نمونه‌هایی از بازی فردی:
-
بازی با عروسک یا ماشین
-
نقاشی یا ساختن با لگو
-
قصه‌پردازی خیالی
-
بازی‌های مبتنی بر تقلید (مثل آشپزی، دکتر بازی، رانندگی خیالی)
۲. بازی‌های گروهی (Group Play)
بازی گروهی به بازی‌هایی گفته می‌شود که در آن دو یا چند کودک مشارکت فعال دارند. این بازی‌ها معمولاً دارای قوانین مشخص، نقش‌های تعریف‌شده، نوبت‌دهی، و هدف مشترک هستند.
🔸 ویژگی‌های بازی گروهی:
-
نیازمند ارتباط اجتماعی و کلامی
-
مبتنی بر همکاری، مشارکت و رقابت سالم
-
با قواعد، نوبت‌دهی و تعامل پویا همراه است
🔸 نقش‌های رشدی:
|
جنبه رشد |
اثر بازی گروهی |
|---|---|
|
تقویت مهارت‌های اجتماعی |
رعایت نوبت، مذاکره، سازش، همدلی و مشارکت در گروه |
|
پذیرش قوانین و ساختار |
کودک یاد می‌گیرد در چهارچوب قانون بازی کند و مسئولیت بپذیرد. |
|
شناسایی نقش‌های اجتماعی |
با ایفای نقش‌های مختلف، کودک توانمندی‌ها و علایق خود را کشف می‌کند. |
|
مهارت‌های کلامی |
افزایش واژگان، یادگیری گفت‌وگو، و پاسخ‌گویی در تعاملات چندنفره |
|
رشد هیجانی |
کنترل هیجانات، مدیریت ناکامی، پذیرش شکست و پیروزی در جمع |
🔸 رشد تدریجی بازی‌های گروهی:
-
سنین ۲–۳ سال: بازی‌های کنار هم (Parallel Play) بدون تعامل زیاد
-
از ۳–۴ سال به بالا: آغاز بازی‌های مشارکتی با درک نقش و قواعد ساده
-
از ۵ سالگی به بعد: توانایی مدیریت گروه، پذیرش قواعد پیچیده و همکاری در بازی‌های ساختاریافته
🔸 نمونه‌هایی از بازی گروهی:
-
بازی‌های سنتی مثل "گرگم و گله می‌برم"، "لی‌لی"، "وسطی"
-
بازی‌های نوبتی مثل "اسم‌فامیل"، "دوز"، "مار و پله"
-
بازی‌های نمایشی دسته‌جمعی
-
بازی‌های تیمی ورزشی یا رقابتی (دو نفره و بیشتر)
💡 نکته مهم برای مربیان و والدین:
|
توصیه |
توضیح |
|---|---|
|
هر دو نوع بازی لازم است |
کودک نیاز دارد هم بازی فردی داشته باشد (برای تمرکز، تخیل و استقلال) و هم بازی گروهی (برای مهارت‌های اجتماعی). |
|
بازی فردی نشانه انزوا نیست |
به‌ویژه در خردسالان، بازی فردی کاملاً طبیعی است. اگر کودک از بازی لذت می‌برد، نگران نباشید. |
|
کودکان نیاز به فرصت‌های گروهی دارند |
ایجاد محیط‌های تعامل‌محور (مانند پارک، کلاس‌های بازی، مهمانی کودکان) بسیار مفید است. |
|
بازی‌های نیمه‌گروهی را در نظر بگیرید |
بعضی بازی‌ها امکان تعامل محدود بین کودک و بزرگسال دارند، مثل نمایش‌های دو نفره با عروسک یا داستان‌سازی دونفره. |
