جایزه و نشان «هدهد سفید»
«نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور» Iran Public Libraries Foundation که نهادی عمومیِ، غیردولتی و مستقل است و برپایه قانون سال ۱۳۸۲، متولی قانونی اداره کتابخانه‌های عمومی در ایران است. به گفته دبیرکُل آن، در دوره جدید فعالیتش با تغییر رویکرد کتابخانه‌ها به پایگاه اجتماعی فرهنگی و نیز مشارکت اعضا و کاربران در اداره و بهبود شرایط کتاب‌خوانی و کتابخانه‌ها، طرح‌های گوناگونی را در دستور کار خود قرار داده است، طرح «هدهد سفید» یکی از این برنامه‌هاست.
در روزهای پایانی فصل پاییز سال ۱۳۹۷، خبرگزاری‌ها خبر برگزاری جشنواره جایزه‌ی بزرگِ خوانندگان کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی کشور را منتشر کردند، جایزه‌ای به نام «نشان هدهد سفید».
هدف از برگزاری جایزه هدهد سفید، تقویت روند کتاب‌های تألیفی کودکان و نوجوانان، پشتیبانی از آثار ایرانی ویژه کودکان و نوجوانان، تشویق پدیدآورندگان و مؤلفان، و معرفی محبوب‌ترین کتاب‌های تألیفی از نظر خوانندگان کودک و نوجوان در کتابخانه‌های عمومی کشور، بازگو شده بود.
در همین گزارش‌های خبری دربارۀ روند و سازوکار انتخاب آثار برتر آمده بود:
از میان کتاب‌های تألیفی کودک و نوجوان راه‌یافته به قفسه‌های کتابخانه‌های عمومی در یک سال، (در دورۀ نخست کتاب‌های تألیفی کودک و نوجوان منتشر شده در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷) و کتاب‌هایی که برپایه آمار بیشترین درخواست امانت را در کتابخانه‌های عمومی داشته‌اند (در بازه زمانی مهر ۱۳۹۵ تا شهریور ۱۳۹۷)، ۱۵۰ عنوان کتاب ویژه کودکان (تا ۱۲ سال) و ۱۵۰ کتاب ویژه نوجوانان (۱۲ تا ۱۷ سال) فهرست می‌شوند. کارشناسان کتاب و کتابداران خبرۀ کتابخانه‌های عمومی به این ۳۰۰ عنوان کتاب، برپایه نگاه کارشناسی و ویژگی‌هایی مانند «تأثیر، نحوه، اشتیاق مخاطب، ارزش‌های ادبی و حرفه‌ای و محتوای کتاب»، از ۱ تا ۴ امتیاز می‌دهند.
سپس فهرست نام ۳۰۰ کتاب امتیاز داده شده، که برپایه پُرامانت‌ترین کتاب‌ها تنظیم شده است، در فضای مجازی گذارده می‌شود، و از مخاطبان کودک و نوجوان درخواست می‌شود به این کتاب‌ها از ا تا ۴ امتیاز بدهند.
از میان این دو فهرستِ ۱۵۰ تایی کتاب، برپایه امتیازهای کتابداران خبره، کارشناسان و مخاطبان فضای مجازی، دو فهرست ۲۰ تایی کتاب گزینش می‌شود.
۴۰ عنوان کتاب برگزیده، در دسترس گروه ۱۰۰۰ نفره داوران گذاشته می‌شود. در مرحله داوری هزار نفره، نخست کارشناسان و کتابداران برپایه شیوه‌نامه تنظیم شده، ۷۰۰ داور را از میان اعضای کتابخانه‌های عمومی انتخاب می‌کنند. سپس این هفت‌صد داور، ۳۰۰ داور کودک و نوجوان را برپایه فراخوان انتخاب می‌کنند. پس از شناسایی حوزه جغرافیایی و کتابخانه ۳۰۰ داور کودک و نوجوان، مرحله نهایی داوری هزار نفره در کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور انجام می‌شود.
در این روند، ۴۰ عنوان کتاب انتخاب شده در مرحلۀ نیمه‌نهایی، در دسترس داوران کودک و نوجوان گذارده می‌شود تا در یک بازه زمانی این کتاب‌ها را بازخوانی کنند و برپایه شیوه‌نامه و کاربرگ‌هایی که در اختیار آنان گذاشته شده است، به این آثار رأی و امتیاز دهند. ۳ عنوان کتاب ویژه کودکان و ۳ عنوان کتاب ویژه نوجوانان که بیشترین امتیاز داوران کودک و نوجوان را به‌دست آورند، کتاب‌های برگزیده خوانندگان کودک و نوجوان شناسانده می‌شوند و نشان (مدال) «هدهد سفید» را دریافت می‌کنند.
همچنین کتابداران صاحب‌نظر در حوزه کودک، به داوری و انتخاب کتاب‌های برگزیده خود از میان ۴۰ کتاب راه یافته به مرحله نیمه‌نهایی می‌پردازند. چنان‌چه کتابی را هم کتابداران و هم داوران کودک و نوجوان برگزینند، آن کتاب «نشان طلایی هدهد سفید» را دریافت خواهد کرد.
فریدون عموزاده خلیلی، دبیر نخستین جشنواره «هدهد سفید»، و پیشنهاد دهنده این طرح، دربارۀ زمینه‌های فکری طرح خود می‌گوید:
«این موضوع که بچه‌ها بتوانند خودشان کتاب‌ها و رمان‌های مورد علاقه خود را معرفی کنند، همواره یکی از دغدغه‌های من بود. چرا که ممکن است نظری که بچه‌ها درباره کتاب‌های مورد علاقه خود دارند با نظر ما بزرگ‌ترها تفاوت زیادی داشته باشد، اما این موضوع مشخص می‌کند که بسیاری از بچه‌ها بیشتر دوست دارند چه کتاب‌هایی بخوانند.
تا به حال در کشور نداشته‌ایم که بچه‌ها مشخص کنند به چه کتاب‌هایی علاقه دارند. چرا که همیشه بزرگ‌ترها برای آن‌ها انتخاب می‌کردند که برترین کتاب‌های حوزه کودک و نوجوان کدام کتاب‌ها هستند. برای این‌که متوجه شویم بچه‌ها چه کتاب‌هایی دوست دارند، اولا باید بچه‌ها را در اختیار می‌داشتیم؛ آن‌هم بچه‌هایی از همۀ جای ایران، همۀ روستاها، شهرها و همۀ گروه‌های سنی؛ اما طبیعتاَ خیلی سخت بود که ما بتوانیم نظر همه بچه‌ها را بپرسیم. پس لازم بود که به نحوی همۀ بچه‌ها را در اختیار داشته باشیم.
در نگاه اول گویا تنها آموزش‌وپرورش است که همۀ بچه‌ها را در اختیار دارد. اما از طرف دیگر ما باید به همۀ کتاب‌ها هم دسترسی می‌داشتیم که بتوانیم از بچه‌ها بپرسیم کدام کتاب‌ها بهتر است، و این کارِ ما را دوچندان سخت کرد. چرا که آموزش‌وپرورش هم چنین امکانی را ندارد و جمع کردن کتاب‌های کودک و نوجوان کنار هم خیلی دشوار بود.
سرانجام یک روز این طرح را با دبیرکُل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مطرح کردم و خوش‌بختانه ایشان با اشتیاق پذیرفتند که در این زمینه این حرکت را آغاز کنیم. چرا که تنها کتابخانه‌های عمومی هستند که در سراسر کشور حضور دارند و بچه‌ها از تمام نقاط کشور در آن عضویت دارند و این زمینه‌ای ایجاد می‌کرد تا کودکان و نوجوانان بتوانند در مراحل مختلف کتاب‌های مورد علاقه خود را داوری و انتخاب کنند.»
داوری نخستین دوره «مدال هدهد سفید» با مشارکت و داوری حدود ۸۵۰ کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی کشور، پس از چهار ماه (اردیبهشت تا تیرماه ۱۳۹۸) انجام شد. داوران با ویژگی‌هایی مانند شرکت در مسابقه، عضویت در کتابخانه‌های عمومی، تعداد کتاب‌های امانت گرفته شده، میزان مشارکت در فعالیت‌های ترویجی و فرهنگی، توانایی نقد و ارائه نظر، از میان ۷۵۰۰ عضو فعّال کودک و نوجوان کتابخانه‌های عمومی کشور انتخاب شدند.
روند داوری نخستین دوره نشان هدهد سفید زیر نظر شورای نظارت چهار نویسنده و شاعر ادبیات کودک و نوجوان، حمیدرضا شاه‌آبادی، افسانه شعبان‌نژاد، حسین فتاحی، فریدون عموزاده‌خلیلی، و هادی آشتیانی (مدیرکل ترویج کتاب‌خوانی و امور فرهنگی نهادکتابخانه‌های عمومی کشور) انجام شد.
در این روند، ۱۰۰ عنوان کتاب پرامانت که برخی از کتاب‌ها گاهیسی هزار و گاهیهشتاد هزار بار امانت گرفته شده بود، انتخاب شد. پس از دسته‌بندی این کتاب‌ها به سه بخش و موضوع داستانی، شعر و غیرداستانی، ۱۰۰ عنوان کتاب به کتابخانه‌ها فرستاده شد تا کودکان و نوجوانان عضو کتابخانه‌های عمومی که ۱۰۰۰ نفر انتخاب شدند، بررسی و گزینش شوند.
داوران پس از خواندن این ۱۰۰ عنوان کتاب، برپایه شیوه‌نامه تدوین شده و کاربرگ‌ها، به کتاب‌ها رأی و امتیاز دادند. «به کتابداران تأکید شده بود که به هیچ‌وجه در رأی داوران کودک و نوجوان دخالت نکنند و حتی در جمع از بچه‌ها رأی‌گیری نشود تا عوامل خارجی در رأی آن‌ها تأثیرگذار نباشد.» با جمع‌بندی و پردازش آرا و امتیازهای داوران از سوی دبیرخانه جشنواره، در هر موضوع ۱۰ تا ۱۵ عنوان کتاب به مرحله نهایی رسید.
آثاری که بیشترین امتیاز را به‌دست آوردند، آثار برگزیده نخستین دوره جشنواره هدهد سفید از نگاه کودکان و نوجوانان عضو کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور هستند. نتایج نخستین دوره جشنواره نشان هدهد سفید، که در ۶ شهریور ۱۳۹۸ در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران برگزار شد، چنین است:
بخش یک: کتاب‌های داستانی
کتاب برگزیده داستانی برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال)
از میان ۱۳ عنوان کتاب داوری شده در بخش کتاب‌های داستان، پنج کتاب «دنیا می‌خواست به دنیا بیاد!» نوشته مجید راستی انتشارات سروش، «قصه‌های من و مامان» نوشته ویولت رازق‌پناه، کتاب ونوشه نشر چشمه، «خانه خاله‌پیرزن دور نیست» علی‌اصغر سیدآبادی، انتشارات منظومه خرد، ماهک، «جناب قورباغه» نوشته مصطفی خرامان، کتاب طوطی انتشارات فاطمی، «مار مُرد و مار مُرد و مار مُرد» بازنویسی علی‌اکبر یاغی‌تبار، کتاب نشر، به مرحله نهایی راه یافتند. داوران کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور، کتاب «خانه خاله‌پیرزن دور نیست» نوشته علی‌اصغر سیدآبادی از انتشارات منظومه خرد، ماهک را برگزیدند.
کتاب برگزیده داستانی برای گروه سنی نوجوان (۱۲ تا ۱۷ سال)
همچنین از میان ۱۶ عنوان کتاب داوری شده در بخش کتاب‌های داستانی نوجوان، پنج عنوان کتاب «زیبا صدایم کن» نوشته فرهاد حسن‌زاده انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، «هستی» نوشته فرهاد حسن‌زاده انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ، «دختری با روبان سفید» نوشته مژگان کلهر، انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، «پیش از بستن چمدان» نوشته مینو کریم‌زاده،، انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، «و بازهم سفر» نوشته ناصر یوسفی، نشر افق، به مرحله نهایی راه یافتند. داوران کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور، کتاب «هستی» نوشته فرهاد حسن‌زاده از انتشارات کانون پرورش فکری کودک و نوجوان را برگزیدند.
بخش دو: کتاب‌های شعر
کتاب برگزیده شعر برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال)
از میان ۱۴ عنوان کتاب داوری شده در بخش کتاب‌های شعر کودک، پنج عنوان کتاب «دختر بهار» سروده احمد میرزاده انتشارات به‌نشر، «فرشته‌های کوچک» سروده سعید عسکری، انتشارات کتاب نشر، «شعرهای شیرین برای بچه‌ها»، کتاب‌های بنفشه، انتشارات قدیانی، «الاغه با تو قهرم» سروده شکوه قاسم‌نیا، مؤسسه نشر شهر، و «می‌می‌نی الهی بد نبینی» سروده ناصر کشاورز، کتاب‌های فندق، نشر افق، به مرحله نهایی راه یافتند. داوران کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور، کتاب «دختر بهار» نوشته احمد میرزاده از انتشارات به‌نشر را برگزیدند.
همچنین در این بخش، کتاب «مرغ سرخ پاکوتاه» سروده پروین دولت‌آبادی، از انتشارات مؤسسه تاریخ ادبیات کودکان، تقدیر ویژه انجام گرفت.
داوران کودک و نوجوان برای گروه سنی نوجوان، هیچ کتاب شعری را انتخاب نکردند.
بخش سه: کتاب‌های غیرداستانی
کتاب برگزیده غیرداستانی برای گروه سنی کودک (تا ۱۲ سال)
از میان ۱۱ عنوان کتاب داوری شده در بخش غیرداستان، و داوران کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی کشور، کتاب «گاو طلایی» نوشته علی باباجانی، از انتشارات جمال را برگزیدند.
کتاب برگزیده غیرداستانی برای گروه سنی نوجوان (۱۲ تا ۱۷ سال)
از میان ۱۴ عنوان کتاب نهایی داوری شده در بخش غیرداستان، پنج کتاب «قصۀ ما مَثَل شد» نوشته محمد میرکیانی، کتاب‌های پروانه، به نشر، «مَثَل‌ها و قصه‌هایشان» نوشته مصطفی رحماندوست، کتاب‌های مهتاب، انتشارات محراب قلم، «ماه غریب من» نوشته مجید ملامحمدی، به‌نشر، «قصه‌های شاهنامه» و «بیژن و منیژه» ، به مرحله نهایی راه یافتند. داوران کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی کشور، کتاب «مثل‌ها و قصه‌هایشان» نوشته مصطفی رحماندوست، از کتاب‌های مهتاب، انتشارات محراب قلم را برگزیدند.
کتاب‌هایی که نشان هدهد سفید را دریافت کرده‌اند، مجاز خواهند بود این نشان را که نشانگر انتخاب کتاب از سوی مخاطبان کودک و نوجوان عضو کتابخانه‌های عمومی است، بررو یا پشت جلد کتاب‌ها چاپ کنند. همچنین این کتاب‌ها از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به شکلی ویژه معرفی و ترویج خواهند شد.
نام ۱۰ داور کودک و نوجوان برگزیده و تقدیر شده در نخستین جشنواره هدهد سفید که بیشترین امتیاز را در داوری‌ها به‌دست آوردند، به شرح زیر است:
۱. ترانه حصار کوشکی از شهر نظرآباد استان البرز،
۲. نرجس آسن از شهر ارزوئیه استان کرمان،
۳. الهه محمودآبادی از شهر دستجرد استان قم،
۴. آلا مرادی از شهر کرمانشاه استان کرمانشاه،
۵. پریا دهقان از شهر شبانکاره استان بوشهر،
۶. فاطمه فلاح‌زاده از شهر ابرکوه استان یزد،
۷. دُرسا دهقان از شهر گرگان استان گلستان،
۸. صدرا دالوند از شهر اراک استان مرکزی،
۹. غزل عظیمی از شهر بهشهر استان مازندران،
۱۰. رخشا امینیان از شهر گرگاب استان اصفهان.
همچنین کتابداران برگزیده و تقدیر شده در نخستین جشنواره هدهد سفید عبارتند از:
زینب زینلی از شهر دستجرد استان قم، وحید استوار از شهر ایرانشهر استان سیستان و بلوچستان، و راضیه محمدقلی‌زاده از شهر ری استان تهران.
