1. معرفی گروه هدف
تعریف دقیق گروه: کودکانی که به‌صورت سازمان‌یافته یا مستقل به جمع‌آوری زباله‌های خشک برای بازیافت مشغول‌اند. این کودکان گاه در کارگاه‌های تفکیک زباله زندگی و کار می‌کنند، با خطرات بهداشتی و جسمی روبه‌رو هستند و اغلب از تحصیل بازمانده‌اند.
موقعیت‌های رایج: مراکز تفکیک زباله، خانه‌های اجاره‌ای گروهی، محله‌های حاشیه‌ای، خانه‌های کودک، گاهی محل کار در خیابان.
چالش‌های اصلی: خستگی جسمی، شرایط کاری غیرانسانی، محرومیت از آموزش رسمی، طرد اجتماعی، ضعف بهداشت و تغذیه.
2. نقش تسهیل‌گر در این گروه
انتظارات: ایجاد احساس تعلق، استفاده از کتاب به عنوان فضای بازیابی هویت، آشنایی با حقوق کودک، ایجاد انگیزه برای یادگیری.
مهارت‌ها: توانایی کار در شرایط دشوار، همدلی عمیق، درک تنوع فرهنگی (بسیاری مهاجرند)، مهارت در استفاده از منابع محدود.
شیوه تعامل: تعامل کوتاه‌مدت ولی مؤثر، استفاده از زبان ساده، استفاده از تجربه روزمره کودک به عنوان نقطه شروع.
3. محیط و فضای مناسب برای ترویج
ویژگی‌ها: سیار، ساده، منعطف، گاه در محل کار یا استراحت کودک، امن و غیررسمی.
توصیه: ساخت کیسه کتاب یا قفسه کوچک در محل استراحت، استفاده از کانکس فرهنگی، همراهی با گروه‌های حمایتی.
ایمنی: رعایت نکات بهداشتی، پرهیز از محتوای تحقیرآمیز یا ترحم‌آمیز، حفظ کرامت کودک.
4. انتخاب کتاب مناسب
معیارها: داستان‌های مقاومت، ماجراجویی، طنز، کتاب‌های تصویری با پیام‌های توانمندساز، استفاده از زبان ساده و جذاب.
نمونه کتاب‌ها: «کاکا کلاغه»، «قصه‌های شهر زباله‌ای»، «من قوی‌ام»، کتاب‌های با پیام خودباوری.
منابع: پروژه‌های نشر کودک مهاجر، کتابک، گروه‌های مردم‌نهاد.
5. روش‌های بلندخوانی و تعامل
قبل از خواندن: گفت‌وگوی ساده درباره روز کاری، انتخاب آزاد کتاب.
حین خواندن: استفاده از اشیای بازیافتی برای نمایش، تقلید صدا، توقف برای واکنش کودک.
بعد از خواندن: ساخت کاردستی از زباله خشک، بازسازی داستان با وسایل دورریختنی، کشیدن نقاشی.
6. فعالیت‌های مکمل پیشنهادی
- ساخت دفترچه با کاغذهای بازیافتی
- بازی نمایشی با نقش‌های داستان
- گفت‌وگو درباره رویاهای کودک و شخصیت‌های داستانی
- طراحی نمایشگاه از آثار هنری بازیافتی
7. چالش‌های رایج و راهکارها
چالش‌ها: خستگی شدید، نگرانی از واکنش بزرگ‌ترها، بی‌اعتمادی به غریبه‌ها.
راهکارها: ارتباط تدریجی، استفاده از ابزار خلاق، همکاری با گروه‌های محلی، احترام به زمان و انتخاب کودک.
حفظ انگیزه تسهیل‌گر: ثبت تغییرات کوچک، گفت‌وگو با همکاران، یادآوری تأثیرهای انسانی بلندمدت.
8. پیگیری و مستندسازی
ابزارها: دفتر ساده، نقاشی‌ها، کاردستی‌ها، یادداشت‌های گفت‌وگو.
روش مستندسازی: ارزیابی علاقه به تکرار فعالیت، یادداشت جملات کلیدی کودک، سنجش تعامل گروهی.
بازخورد: دریافت واکنش کودک پس از هر نشست، گفت‌وگو با تسهیل‌گران دیگر یا مربیان خانه کودک.
📌 کودک زباله‌گرد نه تنها نیازمند خواندن، بلکه نیازمند دیده‌شدن و شنیده‌شدن است؛ کتاب می‌تواند آینه‌ای باشد برای شناخت دوباره‌ی خود در جهانی که طردش کرده است.
