این جایزه با عنوان "جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران" از سال ۱۳۶۲ و با هدف ارتقای فرهنگ جامعه اسلامی؛ حفظ استقلال و هویت فرهنگی؛ و حمایت و تشویق مؤلفان، مترجمان و مصحّحان كشور آغاز شده و تاكنون ادامه یافته است.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی كه عهده‌دار این انتخاب است، هر سال از طریق وسایل ارتباط جمعی از کلیه ناشران، مؤلفان، مترجمان، و مصححان كشور درخواست می‌كند تا نسخه‌ای از كتاب‌هایی كه برای نخستین بار در طی سال قبل منتشر كرده‌اند، به "دبیرخانه كتاب سال" ارسال كنند. این كتاب‌ها در رشته‌های مختلف و در سه بخش تألیف، ترجمه و تصحیح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ارزشیابی كتاب‌ها در دو مرحله انجام می‌شود و سرانجام رأی نهایی صادر می‌گردد.
این ارزشیابی تابع ضوابطی است كه بخشی از آنها عبارت است از:
۱) ارتقاء بخشی به سطح علمی و فرهنگی كشور؛
۲) سلیس بودن زبان اثر و رعایت قواعد دستور زبان فارسی؛ و
۳) داشتن كیفیت مطلوب از نظر صورت نشر و نكات فنی چاپ.