فریبا نباتی، نویسنده کودکان و نوجوانان با بیان اینکه بسیاری از مسئولان و خانواده‌ها فکر می‌کنند خواندن ادبیات داستانی وقت تلف کردن است گفت: حقیقت این است که ما هنوز به هیچ نظام پاسخگویی در درون آموزش و پرورش نرسیده‌ایم و نتوانسته‌ایم نسبت و توازنی بین دروس برقرار کنیم؛ به عنوان مثال کتاب‌های کمک درسی بسیاری درباره فیزیک و ریاضی و شیمی و ... داریم اما در زمینه علوم انسانی مانند ادبیات، تاریخ و جغرافیا کتاب کمک درسی نداریم؛ این موضوع به این دلیل است که هیچ‌گاه نظر مسئولان و سیاستگذاران آموزش و پرورش نسبت به علوم انسانی و ادبیات داستانی مثبت نبوده است.
فریبا نباتی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) درباره تغییرات مکرر مدیران آموزش و پرورش در طول سال‌های اخیر اظهار کرد: در طول ١١ دوره اخیر دولت در ایران، ١٠ وزیر آموزش و پرورش عوض شده است. این تغییر در دولت دهم به گونه‌ای بود که در طول یک‌سال و نیم دو وزیر برای این سازمان انتخاب شد.
نباتی گفت: سال‌های زیادی از عمرم را صرف چاپ و تولید کتاب برای کودکان ونوجوانان کرده‌ام و در طول این سال‌ها همواره دنبال الگویی ثابت و خوب از آموزش و پرورش برای چاپ کتاب‌ها بوده‌ام؛ اما در طول این مدت همواره سیاست‌های آموزش و پرورش در حال تغییر بوده و هیچ چیز، حتی رسم‌الخط ها هم ثابت نبوده که بتوان از آنها الگوبرداری کرد.
تغییر نظام آموزشی از مدرسه‌ای به مدرسه دیگر
وی ادامه داد: حتی این قوانین و سیاست‌ها با وجود اینکه کتاب‌های درسی یکسانی تدریس می‌شود، مطابق با نظر و سلیقه مدیران و معلمان هر مدرسه از مدرسه‌ای به مدرسه دیگر هم تغییر می‌کند. این درحالی است که اگر سلیقه مدیران و معلمان مدرسه با دانش‌آموزان تفاوت داشته باشد بازهم بر روی نظام آموزشی حاکم بر آن مدرسه تاثیر می‌گذارد.
نباتی افزود: باید توجه کرد که ما به تعداد دانش‌آموزان، شخصیت‌های فردی متفاوت داریم و زمانی‌که به طورمثال ٤٠ دانش‌آموز با شخصیت‌های مختلف را در یک کلاس درس می‌نشانیم و یک کتاب درسی را به آنها آموزش می‌دهیم، آنها با ٤٠ نگاه متفاوت به این مطالب نگاه می‌کنند و ما نمی‌توانیم یک یونیفرم و لباس فکری یکسان را مانند یونیفرم همرنگی که به تنشان می‌کنیم به آنها القاء کنیم؛ خلاقیت‌های فکری و ذهنی بچه‌ها موضوعی غیرقابل انکار است که نمی‌توان به آن بی‌توجه بود.
وجود ١٠ وزیر آموزش و پرورش در ١١ دوره دولت
این نویسنده و مترجم ادامه داد: وجود ١٠ وزیر با ١٠ تفکر مختلف در ١١ دوره دولت نه تنها موجب تغییر مکرر الگوی ویرایشی کتاب‌های درسی شده بلکه مطالب و محتوا هم تغییر کرده است. باید توجه کرد که هدف ما این بوده که از طریق آموزش و پرورش به آینده بهتری برای فرزندانمان برسیم و باید ببینیم با این نظام آموزش و پرورش، این هدف، تا چه اندازه محقق شده است؟ با نگاهی اجمالی به خاطرات دانش‌آموزانی که بعد از دهه ۶۰ به مدرسه رفته‌اند، می‌بینیم که به شدت از مهرماه بیزارند و بدترین خاطراتشان به دوران مدرسه و معلمانشان برمی‌گردد.
اوضاع آموزش و پرورش بسیار درهم ریخته است
وی تصریح کرد: موضوع آموزش و پرورش مساله بسیار درهم ریخته‌ای است و ما نتوانسته‌ایم درطول ٣٠ و چندسال به یک تجربه و نظام ثابت و واحد برسیم و بصورت مداوم درحال تغییر روش‌ها هستیم. ما با بچه‌هایی روبه‌رو هستیم که با انواع و اقسام مظاهر تمدن مانند انواع ابزارآلات ماشینی و کامپیوتر و تبلت و موبایل و اینترنت ارتباط دارند اما وقتی که وارد مدرسه می‌شوند، با سیستمی روبه‌رو می‌شوند که کاملا سنتی است و با گذشت سال‌های مختلف در درون خودش درجا زده و رو به مدرن شدن نرفته است.
هیچ نظام پاسخگویی در درون آموزش و پرورش نداریم
نباتی گفت: حقیقت این است که ما هنوز به هیچ نظام پاسخگویی در درون آموزش و پرورش نرسیده‌ایم و نتوانسته‌ایم نسبت و توازنی بین دروس برقرار کنیم؛ به عنوان مثال کتاب‌های کمک درسی بسیاری درباره فیزیک و ریاضی و شیمی و غیره داریم اما در زمینه علوم انسانی مانند ادبیات، تاریخ و جغرافیا کتاب کمک درسی نداریم؛ این موضوع به این دلیل است که هیچ‌گاه نظر مسئولان و سیاستگذاران آموزش و پرورش نسبت به علوم انسانی و ادبیات داستانی مثبت نبوده است.
خواندن ادبیات داستانی وقت تلف کردن نیست
وی افزود: بسیاری از مسئولان و خانواده‌ها فکر می‌کنند، خواندن ادبیات داستانی وقت تلف کردن است و متوجه نیستند که ادبیات داستانی، روش زندگی، تفکر، مسایل مختلف اجتماعی و فرهنگی، روش برقراری ارتباط و دوستی به صورت مستقیم و غیرمستقیم را به بچه‌ها می‌آموزد. درنتیجه به خاطر این طرزتفکر، کمتر به بچه‌ها اجازه می‌دهند سراغ کتاب‌های داستانی بروند و کلاس‌های کتابخوانی داشته باشند.
نقش ادبیات معاصر کودک در کتاب‌های درسی بسیار کمرنگ است
نباتی گفت: همچنین این موضوع سبب شده که نقش ادبیات معاصر کودک در کتاب‌های درسی بسیار کمرنگ باشد. درحالی که ادبیات کودک در ایران بسیار موفق عمل کرده و اگر بررسی کنیم، می‌بینیم که رشد ادبیات کودک در طول ٣٠ سال گذشته بسیار تندتر از ادبیات بزرگسال بوده است. اگر قصه‌ها و شعرهای نسل‌های اول انقلاب را با قصه‌ها و شعرهای امروز مقایسه کنیم، می‌بینیم که از نظر فرم، سبک، دایره تحلیل و لذت رسانی رشد زیادی داشته است. اما چون دست‌اندرکاران آموزش و پرورش اطلاعات زیادی از ادبیات کودک ونوجوان ندارند، نتوانسته‌اند آن را به‌وسیله کتاب‌های درسی حمایت کنند. با یک مطالعه اجمالی می توان دریافت که در طول ١٠ سال اخیر تعداد کمی از شعرها یا داستان‌های کوتاه نویسندگان و شاعران معاصر در کتاب‌های درسی چاپ شده است.
وجود نگاه تنگ نظرانه در بخش معرفی کتاب‌های خوب در آموزش و پرورش
مترجم «گربه‌های تپل» افزود: به‌خاطر وجود نگاه تنگ نظرانه ، حتی در بخش معرفی کتاب‌های خوب در آموزش و پرورش محدودیت وجود دارد، چون گردانندگان این وزارتخانه بر روی خط سلیقه‌ای خاصی حرکت می‌کنند. سلیقه ای که باعث می شود بچه‌ها به شدت از آشنایی و دسترسی به ادبیات کودک و نوجوان امروز ایران محروم شوند.
وی ادامه داد: واقعیت این است که نظام آموزش و پرورش یک نظام اداری بسته است و جز نویسندگان و شاعرانی که به طور شخصی با مدیران یا معلمان این نظام ارتباط دارند بقیه هیچ ارتباطی با آن ندارند. این درحالی است که انجمن نویسندگان تا به‌حال چندین بار در زمینه‌های مختلفی مانند کتاب، کتابخوانی، مطالعات آزاد، مشارکت در تهیه مطالب کتاب‌های درسی و ویرایش بهتر مطالب، اعلام آمادگی کرده است.
سرمایه‌گذاری نکردن آموزش و پرورش روی استعداد و خلاقیت بچه‌ها
نباتی در پاسخ به این سوال که آموزش و پرورش تا چه اندازه توانسته است در پرورش استعداد و خلاقیت بچه‌ها موثر باشد؟ گفت: این سوال برای من بیشتر شبیه یک شوخی است؛ زیرا جز تعداد اندکی از مدارس غیرانتفاعی که همه بار پیشرفت بچه‌ها روی دوش خانواده‌هایشان بوده است، بطورکلی آموزش و پرورش ما درجایگاهی قرار ندارد که ادعایی در این زمینه داشته باشد و بر روی پرورش استعداد و خلاقیت بچه‌ها سرمایه‌گذاری کرده باشد.
وی گفت: باوجود اینکه تعداد اندکی از دانش‌آموزان با کمک خانواده‌ها در رشته‌های ریاضی و فنی آموزش داده می‌شوند اما در نهایت نمی‌توانیم اغلب آنها را به جایی برسانیم و کمتر می‌بینیم که جذب محیط‌های پژوهشی در ایران شوند. واقعیت این است که محدودیت فضای موجود در نظام آموزش و پرورش نمی‌تواند رشد خلاقانه در بچه‌ها ایجاد کند. با نگاهی اجمالی متوجه می‌شویم در طول سال‌های گذشته نتوانسته‌ایم افراد شاخصی مانند دکتر حسابی یا شهید مطهری پرورش دهیم.
سیستم آموزش و پرورش سنتی است
وی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش بسیار کند حرکت می‌کند و این سیستم سنتی با پیشرفت بچه‌ها ازنظر فکری و فرهنگی هماهنگ نیست و نتوانسته بچه‌ها را به کتاب و کتابخوانی علاقه‌مند کند افزود: آموزش و پرورش محیط بسته‌ای را ایجاد کرده و مربیان به سلیقه خودشان برای کتابخانه‌های مدارس کتاب انتخاب می‌کنند و تعداد عناوین کتاب‌ها و نویسندگان آنها بسیار محدود است. علاوه بر این، این تعداد محدود هم در فضا و محیطی جذاب به بچه‌ها عرضه نمی‌شود و محیط‌هایی که برای کتابخانه درنظر گرفته می‌شود اغلب نامناسب است.
فریبا نباتی، نویسنده و مترجم، سال ١٣۴١ در تهران متولد شد. از جمله تالیفات وی می‌توان به «عروسک و گربه»، «امتحان آبان‌ماه» و «زندگانی ١٤ معصوم(ع)» اشاره کرد. نباتی آثاری هم در بخش ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان دارد که «دستیار جادوگر»، «خیلی بزرگ»، «اژدهای چیزخوار» و «پری دردسرساز» از آن‌جمله‌اند.
