نزدیک به ۱۲۰ اسباب بازی و عروسک خیمه شب بازی، به تازگی خانه ای برای خود یافته اند- خانه جعفر علامه فیضی، روحانی و شاعر اواخر دوره قاجار در شهر کاشان- خانه ای با پستوها و اتاق هایی تو در تو که فضای مناسبی برای موزه اسباب بازی و عروسک های خیمه شب بازی است.
اشیای موزه در پنج بخش به نمایش در آمده اند:
- قدیمی ترین عروسک های خیمه شب بازی مربوط به دوره قاجار
- عروسک های بازی کودکان سرزمین های مختلف ایران،
- اسباب بازی های چوبی، سنگی، سفالی و پارچه ای نزدیک به ١٠٠ سال پیش تاکنون، و اولین اسباب بازی های فلزی و پلاستیکیِ کارخانه ای،
- نمونه هایی از عروسک های کشورهای دیگر،
- نگارخانه تصویرهای نمونه های باستانی از اسباب بازی و عروسک و عکس های دوره قاجار و سال های آغازین دوره پهلوی در ارتباط با عروسک و اسباب بازی.
امیر سهرابی، کارشناس و پژوهشگر تئاتر، این عروسک ها را از مناطق مختلف ایران گردآوری کرده است. او درباره ایده شکل گیری موزه اش چنین می گوید: "در آغاز، این موضوع برای من جذابیت پژوهشی داشت و چند سالی بود که در حوزه های موسیقی و نمایش های بومی، و سپس اسباب بازی و عروسک فعالیت داشتم و به مناطق مختلف سفر می کردم.
حدود سه سال پیش، با همسرم به فکر تولید و ترویج اسباب بازی و عروسک های دست ساز افتادیم و نمونه هایی را تولید کردیم. کار، خوب پیش رفت و تولیدات مان با استقبال روبه رو شد.
هم زمان، در سفرها نمونه های خوبی از عروسک های خیمه شب بازی و عروسک ها و اسباب بازی های نواحی ایران گردآوری کردم. نخست قرار شد با یک بخش دولتی، نمایشگاهی موقت برگزار کنم. اما احساس کردم موضوع برای آن ها اولویت ندارد و دارم وقتم را تلف می کنم. به فکر افتاده بودم که تهران شهر جالبی برای زندگی نیست. میل به کوچ از تهران، به یکباره با ایده راه اندازی موزه در هم آمیخت. در فکر ابیانه یا ماسوله بودم که به سوی کاشان کشانده شدم."
او تاسیس چنین موزه هایی را در رسمیت بخشیدن به این حوزه از فرهنگ مهم می داند و بر این باور است که راه اندازی موزه، به خودی خود گامی مهم است و بستر ساز رویدادهای سودمند خواهد بود.
عروسک هایی که در این موزه به نمایش گذاشته شده اند، شامل سه گروه عروسک های: آئینی و باورمند، عروسک های نمایشی و عروسک های بازیچه کودکان هستند.
بازدیدکنندگان در این موزه با عروسک هایی از مناطق مرکزی ایران (تهران، اصفهان، یزد و شیراز)، مناطق جنوبی ایران (سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان)، مناطق زاگرس (کردستان، ایلام، عشایر بختیاری، قشقایی، لرستان و همدان)، آذربایجان و استان های شمال البرز (گلستان، گیلان و مازندران) و نمونه هایی از خراسان آشنا خواهند شد. مجموعه کوچکی از عروسک های ملل نیز در این موزه به نمایش گذاشته شده است.
سهرابی می گوید: "مهم ترین ویژگی مجموعه ما به نوعی در پیوند با شیوه کار من است، اول، این که من علاقه مند به روش میدانی هستم و می توانم بگویم این مجموعه از تنوع جغرافیایی بالایی برخورداراست.
دوم، این که من سعی می کنم روند تحولات تاریخی هر موضوعی را دنبال کنم و مانند پازل کنار هم بچینم. برای نمونه، در میان اسباب بازی ها مجموعه ای از تحولات توپ را دارم. در نمایش عروسکی در حال کار در زمینه تحولات تاریخی و تکامل خیمه شب بازی هستم. درباره تحولات تاریخی اسب چوبی هم مجموعه اسناد و نمونه های جالبی ثبت کرده ام."
او درباره ی قدمت مجموعه اش می گوید: "بیش تر عروسک ها مربوط به دوره میانی قاجار تا کنون هستند. اما درباره برخی از اسباب بازی ها در منابع تاریخی کهن هم اطلاعاتی یافته ام."
سهرابی یکی از اهداف راه اندازی این موزه را معرفی و اجرای نمایش خیمه شب بازی می داند. او می گوید: "خیمه شب بازی، مهم ترین نمایش عروسکی سنتی ایران است که اکنون آخرین راویان سنتی خود را از دست داده است و به جز اجراهای جشنواره ای از سوی گروه های دانشجویی، فعالیتی برای معرفی خیمه شب بازی ایران انجام نمی شود.
با توجه به یافتن و ثبت متن قدیمی خیمه شب بازی اصفهان در پژوهش هایم، برپایه همان متن و با عروسک های به دست آمده از اصفهان، دست‌کم در ایام پرمخاطب، نمایشی در موزه اجرا خواهد شد."
او امیدوار است این موزه به مرکز پژوهشی - آموزشی خیمه‌شب‌بازی ایران برای هنرمندان و پژوهشگران تبدیل شود.
سهرابی بخشی از فضای موزه اش را به کارگاه آموزشی ساخت عروسک و اسباب بازی اختصاص داده است تا با برگزاری کارگاه های آموزشی، ساخت این اسباب بازی ها و عروسک های سنتی را دوباره رونق ببخشد و ترویج کند.
او تمامی کارهای موزه را خود با همراهی همسرش انجام داده است. سهرابی می گوید: "نکته مهم این است که کار من برپایه تلاش های پیشین پژوهشگران دیگر، شکل گرفته است. مجموعه موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، قطعا به طور مستقیم و غیرمستقیم راهنمای من بوده است. تلاش پژوهشگرانی همچون پوپک عظیم پور، مسعود ناصری، علی گلشن، لیلا کفاش زاده، هوشنگ شاهین زاده، زردشت هوشی ور، موسسه چهارباغ، افسانه احسانی از موسسه آوای طبیعت پایدار را باید در یک مجموعه دید که روی هم تاثیرات مثبت می گذارند.
به جز یک مورد از نام های بالا، دیگران بدون هیچ حمایت دولتی موضوع عروسک و اسباب بازی را دنبال می کنند. این بسیار امیدوارکننده و نوید بخش است. در حالی که نهادهایی مانند میراث فرهنگی، آموزش و پرورش (کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)، وزارت ارشاد و... در این زمینه حرکتی نمی کنند، این جمع که از برخی شان نام بردم، با جدیت به کار خود ادامه می دهند.
امیدوارم فعالیت این موزه هماهنگ و همراه با فعالیت این عزیزان و دیگر عزیزانی که نام شان در خاطرم نیست، باشد.
نشانی: کاشان، خانه های تاریخی، روبه روی خانه طباطبایی، کوچه علامه، شماره ۴٣.
تلفن: ۵۵٢٢۵١٣۴-٠٣١
