کتاب خواندن به ما فرصت می‌دهد که به جز دنیای خود، جهان‌های دیگری با انسان‌ها یا جانداران دیگر را بشناسیم، واژه‌ها و عبارت‌های جدیدی را بیاموزیم و طیف وسیعی از احساسات مانند ترس، خشم، ترحم و... را حس کنیم. با خواندن کتاب می‌‌توانیم مهارت‌های لازم برای زندگی‌مان را به دست آوریم.
کتاب خواندن بر کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان تاثیر دارد؛ نخست چون گنجایش مغز کودکان برای یادگیری بیشتر است و در برابر پدیده‌های نو میل بازدارندگی ندارند و دیگر این‌که چون کودکان در آغاز راه شناخت و تجربه‌ی جهان‌اند، کتاب خواندن می‌تواند روند این شناخت و تجربه را سرعت ببخشد. چیزها و رخ‌دادهای پیرامون کودک محدوداند و اگر او در تجربه شناخت و رویارویی با جهان، فقط به اطراف خود بسنده کند، طبیعی است که درکش از دنیا بسیار محدود خواهد بود. مطالعه می‌تواند ذهن کودک را با سرزمین‌های دور، فرهنگ‌های دیگر یا حتی جانداران خیالی آشنا کند و دانسته‌های او را از جهان هستی گسترش دهد و خیال‌پردازی او را تقویت کند. پس مادران، پدران و مربیان کودکان باید به کتابخوانی برای کودکان توجه کنند و برای آن به دقت برنامه‌ریزی کنند.
در کتابک بخوانید: کتاب درمانی چیست؟
تاثیر کتابخوانی در رشد کودک
نتایج مطالعات بر چندین کودک 2 تا 9 ساله، مزایای فراوان کتابخوانی را در زندگی این کودکان تایید کرده است. این مطالعات نشان داده‌اند که کتاب‌خواندن در دوران کودکی، به بهبود وضعیت درسی در مدرسه، تسهیل روابط اجتماعی با هم‌سالان و بزرگ‌ترها و افزایش صبر و تاب‌آوری کودکان در برابر مشکلات کمک می‌کند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که کتاب خواندن در زمان کودکی منبع پایداری از اطلاعات را برای کودک فراهم می‌آورد که در طول زندگی و سنین مختلف به او کمک خواهد کرد.
در کتابک بخوانید: راهنمای کتاب‌درمانی
مهم‌ترین فایده‌ی کتابخوانی ارتقای رشد شناختی کودک است. رشد شناختی چگونگی درک جهان و شیوه تفکر ما درباره آن با استفاده از هوش و استدلال و میزان توانایی به‌کارگیری زبان و پردازش اطلاعات است. کتاب خواندن سبب می‌شود کودکان درک عمیقی از دنیای خود پیدا کنند و مغزشان با دانش‌های پایه آشنا شود. این دانش‌های پایه مهارت‌های اساسی مورد نیاز برای زندگی است. افزایش دانش پایه به بهبود درک فرد از آنچه می‌بیند، می‌شنود و می‌خواند کمک می‌کند و با تکرار این چرخه، رفته‌رفته رشد شناختی فرد گسترش می‌یابد. فایده‌ی دیگر کتاب خواندن کودکان، ایجاد حس همدلی در آنها است. کودک با خواندن داستان، خود را در جهان داستان قرار می‌دهد و احساسات افراد مختلف را درک می‌کند. درک احساسات می‌تواند به همدلی در دنیای واقعی بینجامد. روانشناسی رشد می‌گوید که کودک تا 4 سالگی نمی‌تواند احساسات مختلف مانند خشم، دلخوری یا حسادت را نشان دهد زیرا واژه‌هایی که بتوانند این احساسات را از هم جدا کنند هنوز در ذهن کودک جای‌گیر نشده است؛ بنابراین کودک تمام احساسات ناخوشایندش را با رفتارهایی مانند قهر کردن، خوابیدن روی زمین و گرفتن چشمان خود نشان می‌دهد. برای نمونه وقتی کودکی به کودک دیگر حسادت می‌کند، از این حس ناخوشایند درک کاملی ندارد، بنابراین واکنشی نشان می‌دهد شبیه به زمانی که برایش خوراکی نمی‌خرند. مادران و پدرانی که دلیل این رفتارها را نمی‌شناسند آن را به لجبازی و نافرمانی کودک تعبیر می‌کنند. همراهی با شخصیت‌های یک داستان، که احساساتی مانند خشم، دلتنگی، حسادت، ترس و... دارند، به کودک کمک می‌کند این احساسات را بشناسد و شناخت احساسات به رشد ذهنی و در نتیجه رشد رفتاری او می‌انجامد. درک احساس و بیان مستقیم آن فرد را در روابط اجتماعی توانمندتر می‌کند. برای مثال اگر وقتی کودک از کسی دلخور است بتواند این احساس را از ترس تمییز دهد، می‌تواند آشکارا دلخوری خود را بیان کند و رابطه‌ی خود را با دیگری اصلاح کند. همچنین وقتی کودک با احساسات طبیعی انسانی آشنا باشد درک می‌کند دیگران چه حسی نسبت به او دارند و در مورد آنها به اشتباه داوری نمی‌کند. برای نمونه اگر کسی از رویارویی با او یا دوستان دیگر احساس خجالت و شرم می‌کند، کودک این حس را به ترس تعبیر نمی‌کند و می‌کوشد با نزدیک شدن به آن شخص و صمیمیت با او از احساس خجالت و اضطراب او بکاهد. پرورش مهارت درک و بیان احساسات، سبب ایجاد حس همدلی با دیگران و بهبود مهارت‌های اجتماعی کودکان می‌شود.
سودمندی دیگر کتابخوانی برای کودکان، قوی‌تر شدن ارتباط بین کودک و مادر و پدر او است. اگر مادر و پدر به طور منظم برای کودک خود کتاب بخوانند، بدون شک رابطه کودک با آنها نزدیک‌تر می شود. کتاب خواندن به مادر و پدر فرصتی می‌دهد تا با فرزندشان رویدادی منظم و مشترک را رقم بزنند. اگر این رویداد، همیشگی و در ساعت مشخصی باشد، فرزندان نسبت به آن شرطی می‌شوند و همیشه منتظر آغاز کتابخوانی در زمان مشخص‌اند. افزون بر این، کتاب‌خواندن برای کودک به او احساس توجه، عشق و اطمینان می‌دهد که برای رشد مناسب و سلامتی کودک مهم است.
بهره‌گیری از حس نوستالژی برای مطالعه با کتابخوانی در کودکی
پژوهشگران دریافته‌اند برخی اتفاقاتی که در کودکی فرد رخ می‌دهد، مثلاً شنیدن قطعه‌ای موسیقی یا دیدن یک برنامه‌ی تلویزیونی، سبب می‌شود فرد در بزرگسالی به آن قطعه‌ی موسیقی یا برنامه‌ی خاص، احساس خوشایندی داشته باشد. این احساس خوشایند را، که همراه غم عمیقی ناشی از دور شدن از آن حال‌و‌هوا است، در اصطلاح «نوستالژی» می‌نامند. نوستالژی از ترکیب دو واژه‌ی یونانی «نوتوس» به معنی بازگشت به خانه و «آلژی» به معنای درد و غم، ساخته شده است. روانشناسان رشد معتقدند انسان در سال‌های آغازین زندگی، درک کاملی از آینده ندارد، از طرفی گذشته‌ای طولانی را نیز سپری نکرده است؛ پس برای کودکان حسرت زندگی گذشته، امید به آینده و داشتن هدف‌ها و آرزوهای دور و دراز در زندگی معنا ندارد.
در کتابک بخوانید: تعریف کتاب‌درمانی، هدف‌ها و کاربردهای آن
کودکان تا 4 یا 5 سالگی به طور کامل در زمان حال زندگی می‌کنند، در لحظه لذت می‌برند و چیزهای ناخوشایند را به سرعت از یاد می‌برند. پس اتفاقاتی که در سال‌های آغازین زندگی رخ می‌دهد، بیشتر برای فرد دل‌خواه و خوشایند است؛ برای نمونه ممکن است شخص بزرگ‌سال حتا دشواری‌های دوران کودکی‌اش را، با تمام محدودیت‌ها و کمبود امکانات، با خرسندی به خاطر آورد و از هر چیزی که آن لحظه‌ها را به یاد او می‌آورد لذت ببرد. پس وقتی مادر و پدر برای کودک کتاب می‌خوانند، کودک به کتاب و کتابخوانی حسی نوستالژیک پیدا می‌کند، به طوری که در بزرگسالی با دیدن یا خواندن کتاب، در ناخودآگاه او لحظه‌های خوب امنیت و آرامشی تداعی می‌شود که در کنار پدر و مادر داشته است.
تاثیر کتاب خواندن کودکان در پیشرفت تحصیلی آنها
پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکانی که پیش از رفتن به مدرسه با کتاب و کتابخوانی آشنا بوده‌اند، در دوران مدرسه بیشتر و بهتر پیشرفت کرده‌اند. نتایج این پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکانی که پیش از ورود به مدرسه کتابخوانی را آغاز کرده‌اند این مهارت‌ها را به دست آورده‌اند:
-
توانایی گوش دادن موثر به آموزگار: مهارت شنیداری کودکانی که مادران و پدران‌شان از سن بسیار کم برایشان کتاب خوانده‌اند، نسبت به سایر دانش‌آموزان بهتر است؛
-
مهارت کار با کتاب: کودکانی که از سن کم کتابخوانی را تجربه کرده‌اند مهارت‌های کار با کتاب را بلدند، مهارت‌هایی مانند خواندن جمله‌ها از راست به چپ، ورق زدن بعد از خواندن یک صفحه و....؛
-
قدرت پردازش معانی: کودکان کتاب‌خوان به دلیل آشنایی با روایت‌های داستانی و پرورش توانایی تجزیه و تحلیل رفتار شخصیت‌های داستان، می‌توانند موضوعات آموزشی و علمی را نیز بهتر پردازش کنند؛
-
گسترش دایره‌ی واژگان: وقتی مادر و پدر به طور منظم و از خردسالی کودک برایش کتاب می‌خوانند، رفته‌رفته دایره‌ی واژگان کودک را گسترش می‌دهند و کودک در ادامه‌ی زندگی خود برای بیان احساسات و عقایدش مشکل کمبود واژه نخواهد داشت؛
-
افزایش تمرکز: کودک با شنیدن داستان، خود را در جهان داستان غرق می‌کند و با تمام توجه به کتابی که برایش می‌خوانند گوش می‌سپارد. اگر کتابخوانی برای کودک به طور منظم ادامه یابد، ذهن کودک با مطالب کتاب‌ها سازگاری پیدا می‌کند و مهارت تمرکز کردن بر شنیده‌ها و خوانده‌ها را به دست می‌آورد.
در کتابک بخوانید: کتاب‌درمانی برای کودکان
