۲۱ فوریه برابر با ۲ اسفند، روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده است تا ارزش آن به عنوان ابزاری برای انتقال فرهنگ ها مورد توجه قرار گیرد و گفت و گو به زبان مادری ترویج شود.
امروزه ارزش آموزش های چند زبانی، ازسوی پژوهشگران بیش از پیش به دست اندرکاران آموزش کودکان ونوجوانان گوشزد می شود. پژوهش ها ی انجام شده در این زمینه نشان می دهند که کودکان با زبان مادری بهتر یاد می گیرند و زبان مادری کودک با آموزش و پرورش او پیوند تنگاتنگ دارد.
به مناسبت روز جهانی زبان مادری، کتابک درباره ی اهمیت انتشار کتاب برای کودکان به زبان مادری، با یوسف حسن زاده گفت و گویی کرده است که در زیر می خوانید. او از پاییز سال ۱۳۸۸ مجموعه ای به نام" زاروک" را برای کودکان کرد زبان ایران منتشر می کند. حسن زاده کارشناس بخش تاریخی موزه ی ملی ایران و عضو هیئت مدیره ی انجمن دوستداران یادگارهای تاریخی (ایزیرتو) است.
- آقای حسن زاده! انجمن دوستداران یادگارهای تاریخی ایزیرتو چه فعالیت هایی برای کودکان انجام می دهد؟
این انجمن در واقع انجمن دوستداران میراث فرهنگی است و کمیته های باستان شناسی، کتابخانه ها و کودکان را در برمی گیرد.
کمیته ی کودکان این انجمن با هدف آشنایی کودکان با میراث فرهنگی راه اندازی شده است. میراث فرهنگی، شامل میراث ملموس باستانی مانند بناها و آثار روزگاران گذشته و میراث معنوی شامل آیین ها، سنت ها، لباس، زبان و... می شود. نخستین برنامه ی این کمیته برگزاری همایش یک روزه ای در مرداد سال ۱۳۶۸ به نام کودک ـ اندیشه و میراث فرهنگی، در شهرستان بوکان برای آموزگاران و راهنمای تورها و موضوع اصلی آن چگونگی آموزش تاریخ باستان و انتقال اطلاعات مربوط به آن به گونه ای درک شدنی برای کودکان بود. به باور ما، آموزگاران باید با بهره گیری از برنامه های جدید آموزشی و شناختی بتوانند مقوله ی تاریخ را برای کودکان و نوجوانان گیراتر و پر کشش تر کنند تا به تاریخ و خواندن آن علاقه مند شوند. اگر یک کودک هفت یا ده سا له را به یک محوطه ی دوره ی هخامنشی ببرید و بگویید که اینجا ۲۴۰۰ سال پیش ساخته شده است، این رقم برای او قابل درک نیست. برای درک این مقوله روش هایی هست که روی آن کار کرده اند. می توانیم به جای ۲۴۰۰ سال، به کودک بگوییم: الان تو با پدرت سی سال فاصله ی سنی داری و پدرت هم با پدرش سی سال. اگر تو هشتاد بار بنویسی: پدر پدر ....پدرم، می رسی به دوره ی هخامنشی. این برایش قابل فهم تر است.
ما مجموعه کتابی به نام زاروک (به معنی کودک) دردست انتشار داریم تا بتوانیم کودکان را با برخی سنت های فرهنگی و بومی ایران آشنا کنیم. متأسفانه فراگیرشدن بازی های رایانه ای و نیز شیوه ی زندگی کنونی، امکان آشنایی با مفاهیم اصیل بومی را از کودکان ما گرفته است و هر روز این گسست فرهنگی عمیق تر می شود. زاروک در پی شناساندن فرهنگ بومی به کودکان کرد زبان با بهره گیری از ابزار زبان مادری است. هدف ما در زاروک این است که مفاهیم اصیل و بومی را با استفاده از تصویر و بازنویسی به روز کنیم و دردسترس مخاطبان بگذاریم تا کودکان با فرهنگ اصیل وبومی خود احساس بیگانگی نکنند.
- نخستین داستان این مجموعه، از یک نویسنده ی غیر ایرانی است. آیا این گزینش با هدف های زاروک ناهمساز نیست؟
هدف زاروک در شماره ی اول، بهره گیری از یک داستان جذاب با تصویرهای هنرمندانه است تا کودکان را به خواندن داستان به زبان مادری خود تشویق کند. مشکلی که در همه ی مناطق ایران وجود دارد و شاید در کردستان بزرگتر باشد، نبود دسترسی به مواد آموزشی به زبان مادری است. در کردستان، کودکان درخانه و کوچه و خیابان به زبان کردی حرف می زنند، ولی وقتی به مدرسه می روند، به شدت توی ذوق شان می خورد، با زبانی رو به رو می شوند که کمترین آشنایی را با آن دارند و تا آن موقع به این زبان حرف نزده اند. این موضوع در کودکان ما گونه ای دوگانگی می آفریند، در حالی که دو زبانگی به خودی خود امتیاز به شمارمی آید، به کودکان آسیب هم می رساند، چون به یکباره ناچار به فاصله گرفتن از زبان مادری و آموختن زبان دوم می شوند. زاروک برای حل این مشکل می کوشد. داستانی هم که به آن اشاره کردید، مربوط به ادبیات جهان و درونمایه ی آن اهمیت اعتماد به نفس و خودباوری است.
- چرااین کتاب به شکل دو زبانه - کردی و انگلیسی – منتشر شده است؟
پایه ی کار ما زبان کردی است و در شماره ی نخست، با پافشاری مترجم اثر برای آوردن متن انگلیسی به عنوان ادای احترام به نویسنده ی اصلی ، متن انگلیسی آن را آوردیم، و گرنه زاروک تنها به زبان کردی منتشر خواهد شد.
- فکر نمی کنید دوزبانه بودن کتاب ،دایره ی مخاطبان این مجموعه را تا کودکان کرد زبان خارج از ایران گسترش دهد؟
حوزه ی پخش این مجموعه تنها در خود ایران است. مجموعه ی توریستی ایزیرتو، آژانس های توریستی و مسافرتی داخل و خارج از ایران را در حوزه ی مخاطبان خود دارد، اما زاروک تنها برای کودکان کرد زبان ایرانی است.
- آیا برای ترجمه ی اثر پیش گفته از نویسنده ی آن اجازه گرفته شده است؟
این نویسنده درگذشته است، اما بنیادی به نام وی در کشور امریکا وجود دارد که برای کودکان کار می کند. از آن ها اجازه گرفتیم. برای من جالب بود که بنیادی به نام نویسنده ای که دردهه ی ۷۰ میلاد ی می زیسته، پایه گذاری شده است و شیوه ی تفکر او در آن بنیاد دنبال می شود. در کشور ما کمتر به این موضوع توجه می کنند.
- با توجه به فرا رسیدن روز جهانی زبان مادری،انجمن شما پیوند میان میراث فرهنگی و زبان مادری را چگونه تعریف می کند؟
زبان، تنها یک ابزاربرای انتقال معنا و یک رسانه و وسیله ی ارتباط نیست. هر واژه ای که ما استفاده می کنیم ،تصویری برای مان می سازد که به ریشه های فرهنگی ما برمی گردد.
یکی از دوستان ما در انجمن ، دو تصویر در پای تخته ی کلاس در یکی از مدرسه های کردستان نصب کرده بود: دو مرد ،یکی با کت و شلوار، یکی هم با لباس کردی . از بچه ها پرسیده بود که کدام یک از آن دو «بابا» ست؟ همه به مردی که کت و شلوار به تن داشت ، اشاره کرده بودند. به بابا در زبان کردی«باوک» می گویند.دوست ما دوباره پرسیده بود که «باوک» کدام است؟ همه مردی راکه لباس کردی به تن داشت، نشان داده بودند. بچه های آن کلاس پدر را بامعیارهایی که در ذهن شان داشتند تصویر کرده بودند.. فادر(Father) با پدر یک معنی می دهد. ممکن است اگر همین آزمایش را در تهران انجام بدهید ، بچه ها به آن کسی که کراوات زده، بگویند این فادر است و با پدر فرق می کند. مفاهیم و تصاویر ذهنی ای که هر واژه در ذهن آدم ها ایجاد می کندومربوط به پیش زمینه فرهنگی آن هاست، جایگاه زبان را از یک ابزار انتقال معنا بالاتر می برد . برای همین است که زبان مادری همیشه جایگاه ارشمند خودش را دارد و خواهد داشت.
- لطفا کمی هم درباره ی رابطه ی زبان با میراث فرهنگی بگویید.
زبان، بخشی از میراث معنوی شمرده می شود، همانند تمام آیین ها و سنت ها که در جامعه وجود دارند. زبان، در گروه میراث معنوی یا غیرملموس می گنجد و تعریف شده است. تلاش هایی که هرکدام از کشورها برای حفظ و گسترش زبان مردمان شان انجام می دهند هم در همین مقوله قرار می گیرد.
- چرا ادبیات را برای انتقال زبان کردی انتخاب کردید؟ می توانستید یک نشریه ی اطلاعاتی منتشر کنید.
برای اینکه کودکان مخاطبان اصلی این مجموعه هستند و ادبیات برای آن ها جذاب تر است. علاقه مندی کودکان گروه سنی (ب و ج) که مخاطبان ما در این مجموعه هستند، به قصه بیشتر است. اگر مخاطب ما نوجوان بود، گفته ی شما مصداق داشت.
- آیا بچه ها از این مجموعه استقبال می کنند؟ در خواندن آن مشکلی پیدا نکرده اند؟
البته ممکن است بچه ها کمی مشکل داشته باشند، چون آموزش شان به زبان فارسی است، ولی بیشتر خانواده ها بااشتیاق این کتاب ها را می خرند و به خانه می برند، برای اینکه از تصویرسازی خوب و کیفیت چاپ مناسب که جذابیت کار را بیشتر کرده، برخوردارند. امیدوارم اشتیاق بچه ها به خواندن این نشریه به اندازه ای برسد که از بزرگ ترهای شان بخواهند آن را برای شان بخوانند و پدران و مادران بتوانند زبان کردی را از راه این داستان ها به فرزندان شان آموزش بدهند.
- چه چشم اندازی برای این مجموعه دارید؟ قرار است به کجا برسد و چند شماره منتشر خواهد شد؟
ما امیدوار هستیم که سالی سه یا چهار شماره منتشر کنیم، تا زمانی که مخاطبان ما مطالب نشریه را بپسندند و ناگفته های ادبیات شفاهی ما را که متأسفانه کم کم به فراموشی سپرده می شوند، به کودکان مان انتقال دهیم.
- آیا برنامه ای برای گردآوری قصه های عامیانه دارید؟
بله. ما روی قصه های عامیانه ای که می شناسیم و می دانیم کاری روی آن ها انجام نگرفته است کار می کنیم و با کمک همکارانی که حوزه ی روان شناسی، آموزش کودک و تصویرسازی را خوب می شناسند، می کوشیم آن ها را برای این گروه سنی قابل فهم، پرکشش و به روز کنیم.
- آیا این داستان ها را بازنویسی می کنید؟
برخی را داریم می نویسیم که تا حالا مکتوب نشده و شفاهی بوده اند و سینه به سینه نقل شده اند. برخی را هم که مکتوب هستند، به کمک کارشناسان خود بازنویسی می کنیم تا برای کودکان آسان فهم شوند.
