کمی تلویزیون تماشا کردن برای کودکان اشکالی ندارد، ولی مقدار زیاد آن بد است. در اینجا می‌خواهیم بگوییم که چگونه هشیارانه به تماشای تلویزیون با کودکتان بنشینید.
معمای تلویزیون
وقتی صحبت از کودکان و تلویزیون به میان می‌آید، پرسش‌های بسیاری مطرح می‌شود. اخبار هشداردهنده درباره آسیبی که تلویزیون به ذهن تأثیرپذیر کودکان خردسال می‌زند، والدین را می‌ترساند و آن‌ها را دچار عذاب وجدان می‌کند، ولی این احساس باعث نمی‌شود که آن‌ها تلویزیون را خاموش کنند. بر اساس گزارش سال ۲۰۰۶ بنیاد خانواده کایزر، ۷۴ درصد از اطفال و کودکان نوپای زیر ۲ سال تلویزیون تماشا می‌کنند. با تولید بالای برنامه‌های کودکانه، حالا دیگر دائماً به رسانه‌ای دسترسی داریم که هدف آن به‌طور ویژه کودکان خردسال است؛ بنابراین، امروزه بیش از هر وقت دیگری تلویزیون وجود دارد و هشدارهای بیشتری نسبت به سالیان قبل درباره تماشای تلویزیون به والدین داده می‌شود و مطمئناً سردرگمی بیشتری هم نسبت به گذشته دراین‌باره وجود دارد.
ما از افراد خبره خواسته‌ایم تا دانش خود را درباره تماشای تلویزیون از سوی کودکان، با دیگران به اشتراک بگذارند و به والدین کودکان گفته‌ایم که توصیه‌ها، ترفندها، رنج‌ها و آزموده‌های خود را بدون احساس گناه و صادقانه با شما درمیان بگذارند و شما را با دانشی کاملاً به‌روزشده، درباره تلویزیون و کودکان خردسالتان راهنمایی کنند.
از کودکتان انتظار نداشته باشید که از تلویزیون تماشا کردن آموزش ببیند
چه کسی بدش می‌آید که استعداد فرزند خردسالش شکوفا و او تبدیل به بتهوون یا پیکاسویی کوچک بشود؛ به‌ویژه اینکه زمانی که کودکتان دارد تعلیم می‌بیند شما این فرصت را داشته باشید که یک فنجان قهوه میل کنید؟ شوربختانه، ویدئوهای آموزشی، در واقعیت، آن‌قدرها که خوب به نظر می‌رسند کارایی ندارند. محققان بر این مسئله توافق دارند که تلویزیون تماشا کردن برای کودکان زیر دو سال هیچ ارزش آموزشی ندارد. دکتر دیمیتری کریستاکیس، دستیار نویسنده کتاب فیل در اتاق نشیمن: تلویزیون را برای بچه‌هایت روشن کن می‌گوید: «مغز یک نوزاد، بین تولد تا دوسالگی، از نظر ابعاد و اندازه به سه برابر می‌رسد. این رشد مغزی در مواجهه مستقیم با محرک‌های بیرونی و محتوای تجربه‌های آن‌ها از دنیای واقعی اتفاق می-افتد. این بدان معناست که حرف زدن با کودک درباره رخت‌های شسته‌شده‌ای که مشغول تا کردن آن‌ها هستید، بسیار بیشتر از فیلم‌های ویدئویی درک و هوش او را بالا می‌برد. این حرف را باور ندارید؟ پس یک نقص بزرگ فیلم‌های ویدئویی را درنظر داشته باشید: محققان با تکرار مطالعاتشان دریافته‌اند که کودکان خردسال، وقتی فعالیتی را روی صفحه تلویزیون تماشا می‌کنند، آن را بسیار کندتر تقلید می‌کنند.»
تمام این تحقیق به این معنا نیست که اگر هرازگاهی برای مدت پانزده دقیقه یک برنامه تلویزیونی درباره نقاشی کردن را روشن کنید، با این کار سرعت نقاشی کردن کودک شما کند می‌شود. دکتر جیل استم، مدیر موسسه‌ای برای رشد مغزی کودک، در فونیکس آریزونا می‌گوید: «بگذارید واقع‌بین باشیم. گاهی اوقات باید برای چند لحظه افکارتان را دوباره سازمان‌دهی کنید. تماشای تلویزیون صدمه دائمی به آن‌ها نمی‌زند، ولی می‌دانیم که کمکی هم به کودکان نمی‌کند و به نظر می‌رسد که رشد آن‌ها را کند می‌کند. حداقل اینکه نه سودی دارد و نه زیانی.»
روبه‌روی تلویزیون به کودک خود غذا ندهید
امروزه، چاقی دوران کودکی یکی از سرفصل‌های داغ اخبار روز است. مرکز ملی آمار سلامت گزارش می‌دهد که حدود شانزده درصد از کودکان ایالات‌متحده اضافه‌وزن دارند، رقمی که در عرض یک دهه میزان آن به ۴۵ درصد رسیده است. شکی نیست که تلویزیون سهمی در این چاقی داشته است، اما لزوماً بی‌تحرکی و تلویزیون تماشا کردن زمان فعالیت‌های بدنی کودکان را کم نکرده است. در عوض، محققان بر این باورند که این مسئله بیشتر به این ربط دارد که کودکان به هنگام پخش تبلیغات مواد غذایی، جلوی تلویزیون خوراکی می‌خورند.
بنا به تحقیقی که در سال ۲۰۰۴ از سوی بنیاد خانواده کایزر انجام شده، اینکه کودک غذایش را تمام کند یکی از دغدغه‌های همیشگی والدین است و تلویزیون به طرز حیرت‌آوری دراین‌باره مؤثر است و ممکن است به توضیح این مسئله کمک کند که چرا ۵۳ درصد از کودکان زیر ۶ سال دست‌کم یک وعده غذایی یا میان وعده خود را موقع تلویزیون تماشا کردن میل می‌کنند.
جورجتا لستر، اهل بلکزبرگ ویرجینیا که دو کودک ۴ و ۷ ساله دارد می‌گوید: «پسر بزرگ من قبلاً در غذا خوردن وسواس داشت. صبح‌ها برای اینکه به او غذا بخورانم چاره‌ای نداشتم جز اینکه تلویزیون را روشن کنم. او چیزی به‌غیراز اسفناج نمی‌خورد؛ اما من خودم را مقصرمی دانستم، فکر می‌کردم که با چیزهایی که می‌خورد رشد نمی‌کند.»
لستر به‌طور غریزی درست حس کرده است. تلویزیون تماشا کردن می‌تواند در توانایی کودکان به پاسخ به نشانه‌های سیری مداخله کند و به‌صورت بالقوه منجر به این شود که آن‌ها بیش‌ازحد غذا بخورند که این کار برایشان مشکلات وزنی به همراه دارد. دکتر لوری فرانسیس، استاد سلامت زیست رفتاری دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، درباره کودکان پیش‌دبستانی که روبه‌روی تلویزیون غذا می‌خورند می‌گوید: «ما دریافته‌ایم که تلویزیون حواس آن‌ها را از خوردن پرت می‌کند. برای همین، این کودکان موقعی که تلویزیون روشن است بیشتر غذا می‌خورند.»
تبلیغات تلویزیونی را تماشا نکنید
به لطف دستگاه‌های ضبط برنامه‌های تلویزیونی، دیگر کسی مجبور نیست بنشیند و تبلیغات را تماشا کند. با درنظر گرفتن آنچه که محققان درباره تأثیر تبلیغات مواد غذایی بر کودکان کشف کرده‌اند، ضبط برنامه‌ها و حذف تبلیغات بسیار خوب است. در سال ۲۰۰۶، بنیاد طب گزارشی منتشر کرد که بر مبنای آن، تبلیغات در کوتاه‌مدت منجر به تغذیه با رژیم‌های غذایی نه‌چندان سالم در کودکان می‌شود، افزون بر این، در درازمدت باعث می‌شود سلامت آن‌ها به خطر بیفتد. دکتر فرانسیس می‌گوید: «تحقیقات نشان می‌دهد که آگهی‌های پخش‌شده در خلال برنامه‌های کودک، معمولاً آن دسته از مواد خوراکی را تبلیغ می‌کنند که والدین تمایل ندارند آن‌ها را در دسترس کودکانشان قرار دهند. خوراکی‌هایی نظیر اسنک‌ها یا شیرینی‌ها. این تحقیق همچنین نشان می‌دهد که کودکان، خوراکی‌هایی را که در آن آگهی تبلیغاتی می‌بینند درخواست می‌کنند.»
استم می‌گوید تبلیغات نه‌تنها به کودکانمان غذاهای ناسالم می‌فروشد و طرز تفکر مصرف غذای ناسالم را در سرشان می‌اندازد، بلکه وقتی برنامه کودک را برای نشان دادن آگهی‌های بازرگانی قطع می‌کنند، ممکن است کودک را در فهم داستانی که مشغول تماشای آن است دچار مشکل کند. این اتفاق به این دلیل می‌افتد که آن بخش از مغز که مسئول نگهداری اطلاعات کوتاه‌مدت است در کودکان به‌خوبی رشد نکرده است، بنابراین، بعد از تماشای یکی دو تبلیغ، احتمال دارد که کودک سیر کلی داستانی را که می‌دیده است فراموش کند و وقتی پخش داستان از سرگرفته شود، آن را به‌عنوان داستانی کاملاً جدید تماشا کند. این کار باعث می‌شود که اطلاعات به‌سرعت در مغز کودک جابه‌جا شوند که این برخلاف خواسته شما، یعنی بالا بردن سطح توجه کودک است.
وقتی برنامه تمام شد تلویزیون را خاموش کنید
طبق پیشنهاد آکادمی امریکایی پزشکان کودک، باید تلویزیون تماشا کردن برای کودکان بالای دو سال را به روزی دو ساعت محدود کنید. این کار به‌ظاهر ساده است ولی در عمل همیشه به همین راحتی انجام نمی‌شود.
نورا کیان اهل بروکلین نیویورک که دختری ۳ ساله دارد می‌گوید: «اسکارلت بیشتر از آن زمانی که به او اجازه داده‌ام تلویزیون تماشا می‌کند. او می‌خواهد از موقع بیدار شدن تلویزیون ببیند و هر روز بر سر محدود کردن این زمان با هم یک جنگ تمام‌عیار داریم.»
وقتی خاموش کردن تلویزیون باعث جنجال در خانه می‌شود، روشن گذاشتن مداوم آن می‌تواند ساده‌ترین راه برای پایان دادن جنجال باشد. ولی محدود کردن زمان تلویزیون تماشا کردن امری حیاتی است. شلی پسنیک، مدیر موسسه کودک و فناوری نیویورک می‌گوید: «بحث تعادل پیدا کردن است. شما نمی‌خواهید طولانی بودن زمان تلویزیون تماشا کردن بر دیگر فعالیت‌های کودک، نظیر بازی، حرف زدن با دیگران یا تحرک بدنی آن‌ها سایه بیفکند.»
اما اگر موقع روشن بودن تلویزیون به نظر نمی‌رسید که کودکتان به آن توجه می‌کند چه؟ وی ویان قازاریان، اهل هاورتون پنسیلوانیا، درباره دختر ۵/۲ ساله خود می‌گوید: «این‌طور نیست که او دو ساعت تمام به تلویزیون تماشا کردن بنشیند؛ اما به‌محض اینکه در محیط کوچک و آرام خود که تلویزیونی هم در گوشه‌ای از آن وجود دارد آرام بگیرد، با اسباب‌بازی‌هایش بازی می‌کند و با وسایل شخصی‌اش دست به خلاقیت می‌زند.»
اما حتی هنگامی‌که کودکان نسبت به پرش‌های صفحه تلویزیون پشت سرشان بی‌اعتنا باشند، روشن بودن آن، روش بازی کردن کودک را تغییر می‌دهد. در تحقیقی که روی کودکان ۱ تا ۳ ساله انجام شد، محققان دانشگاه ماساچوست دریافتند که روشن بودن تلویزیون در پس‌زمینه، باعث کوتاه شدن مدت‌زمان بازی کودک با اسباب‌بازی‌هایش می‌شود و بازی‌های تخیلی را در کودک کم می‌کند؛ و کارشناسان هشدار می‌دهند که دلایلی وجود دارد که یقین کنیم روشن بودن مداوم تلویزیون در پس‌زمینه احتمالاً در رشد زبانی کودکان نوپا خلل ایجاد می‌کند.
برنامه‌ها را به‌دقت انتخاب کنید
اخبار نویدبخشی هم درباره تماشای تلویزیون وجود دارد. اگرچه تلویزیون قدرت مغز کودک را بالا نمی‌برد، اما برنامه‌های مناسب تلویزیونی می‌تواند به کودکان بزرگ‌تر شما یکی دو تا چیز هم یاد بدهد. دکتر کریستاکیس می‌گوید: «تازه در سنین ۲ تا ۳ سالگی کودک، تماشای تلویزیون مفید می‌شود. اگر کودکان در این سن تلویزیون تماشا کنند جای نگرانی وجود ندارد، ولی زمان آن نباید طولانی باشد.»
لیزا گوئرنسی، نویسنده کتاب در باب ذهن کودکان: چگونه تماشای تلویزیون از تولد تا ۵ سالگی بر کودکان تأثیر می‌گذارد می‌گوید:
اگر می‌خواهید کودکتان چیزی یاد بگیرد، برنامه‌هایی را انتخاب کنید که موارد زیر را درون خود دارد یا آن را تقویت می‌کند:
- روایت داستانی سرراستی که بدون هیچ وقفه زمانی، کودک را از نقطه A به نقطه B ببرد.
- مشارکتی بودن برنامه، مثلاً وقفه‌هایی در برنامه در نظر گرفته شده باشد که در طول آن کودک بتواند به پرسش‌های مطرح‌شده پاسخ دهد.
- برچسب داشتن، یعنی اگر در برنامه راجع به چیزی بحث می‌شود، آن موضوع روی صفحه نمایش داده شود.
- جالب بودن: اگر شخصیت‌ها و ایده یک برنامه برای کودکان جالب و گیرا نباشد، هدف از ساخت آن چیست؟
- تکرار و مرور کردن
- خشن نبودن
نکته‌ای درباره عدم خشونت: عقل سلیم می‌گوید که کودک ۲ ساله برای دیدن فیلم خون‌آشام آمادگی ندارد، اما خشونت در برنامه‌های تلویزیونی ممکن است حتی در فیلم‌های مخصوص رده سنی کودک یا محصولات دیزنی نیز پنهان باشد. دکتر کریستاکیس می‌گوید:
«بیشتر برنامه‌های تلویزیونی کودکانه، خشونت را به شکلی خنده‌دار نمایش می‌دهند که این کار باعث می‌شود والدین گمان کنند نمایش این نوع از خشونت بی‌ضرر است. با یک توپ بولینگ توی سر یک شخصیت کارتونی می‌زنند و ورم سر این شخصیت دوباره به حالت اولش برمی‌گردد؛ اما این اتفاقات در واقعیت نمی‌افتد. نمایش این‌گونه از خشونت‌ها نه‌تنها نتیجه‌ای در برندارد، بلکه مضر هم هست، چون کودکان قدرت تشخیص واقعیت را از خیال ندارند.»
با کودکتان تلویزیون تماشا کنید
درواقع هدف عمده از تلویزیون تماشا کردن این است که وقتی مشغول کاری هستیم، می‌خواهیم کودکانمان سرگرم شوند. مونیکا مک ماهون، اهل مونتین ویو کالیفرنیا، مانند بسیاری از والدین، صبح‌ها متکی به تلویزیون است تا خودش و بچه‌های ۵/۱ و ۵/۲ ساله‌اش برای کارهای روزمره‌شان آماده شوند و دوباره غروب هم همین‌طور چون می‌خواهد شام آماده کند. مونیکا می‌گوید: «از تلویزیون برای پرت کردن حواس فرزندانم استفاده می‌کنم؛ و گاهی اوقات از این کارم احساس گناه می‌کنم چون انگار زیاد نمی‌توانم با کودکان تعامل داشته باشم.»
در مورد قازاریان که او هم فرزند دومش را تازه به‌دنیا آورده و از بیمارستان به خانه آمده، تلویزیون اخیرا برای فرزند بزرگ‌ترش وسیله‌ای واجب شده است. او می‌گوید: «وقتی باردار بودم گاهی می‌توانستم استراحت کنم، ولی حالا، نایری صبح زود تلویزیون نگاه می‌کند و من و نوزاد می‌توانیم کمی بخوابیم.»
همه ما گاهی از ابزار الکترونیکی به‌عنوان دایه استفاده می‌کنیم و این اصلاً جرم نیست. ولی کارشناسان دریافته‌اند که اگرچه تلویزیون مدت‌زمان کتاب خواندن یا فعالیت فیزیکی کودکان را کم نکرده است، ولی مدت‌زمان تعامل کودک با والدین و مراقبانش را کاهش داده است. وقت گذراندن کودک با افرادی که دوستش دارند، برای رشد کودکان در خردسالی حیاتی است.
پسنیک می‌گوید: «تلویزیون می‌تواند راه توجه والدین به کودک را هموار کند، اما لزوماً هم این‌طور نیست. تماشای تلویزیون می‌تواند شروعی برای این توجه نشان دادن به کودک باشد.» وقتی والدین با فرزندانشان تلویزیون تماشا می‌کنند، این کار ارزش آموزشی آن برنامه تلویزیونی را بالا می‌برد، بنابراین هر وقت توانستید نگاهی به تلویزیون بیندازید، راجع به برنامه با کودک حرف بزنید و بگویید که چه می‌بینید و نظر فرزندتان را درباره برنامه بپرسید. پنسینگ می‌گوید: «هرچه بیشتر با آن‌ها درباره برنامه صحبت کنید، آن‌ها چیزهای بیشتری از این تجربه کسب می‌کنند.»
و در پایان روز، مهم‌تر از باید و نبایدهایی که در قواعد کلی این راهنما ذکر شد، این است که تلویزیون تماشا کردن باید فقط بخش کوچکی از روز فرزندتان را در بر بگیرد. مابقی اوقات روز کودک باید با افراد مورد علاقه کودک و به تمرینات ورزشی، کتاب خواندن، بازی‌های از قبل برنامه‌ریزی‌نشده و ناگهانی و کارهایی از این قبیل بگذرد. همان‌طور که در همه مسائل، اعتدال شعار بسیار خوبی است.
نظر مادران در یک برنامه تلویزیونی: واقعیت و تلویزیون
مگانا حسین، اهل سن جونز کالیفرنیا، مادر جورج ۳ ساله و دزموند ۱ ساله می‌گوید: «بچه‌های من فقط با شوهرم تلویزیون تماشا می‌کنند که این مدت‌زمان محدود به قبل از سرکار رفتن او و آخر هفته‌هاست. آن‌ها می‌دانند که اگر می‌خواهند تلویزیون تماشا کنند باید پدرشان اجازه بدهد.»
وی ویان قازاریان، اهل هاورتون پنسیلوانیا، مادر نایری ۵/۲ ساله و نیشان ۱ ماهه می‌گوید: «در مورد ما، تلویزیون باید به‌نوعی برنامه آموزشی داشته باشد، چه در شیوه یادگیری یا آموزش الفبا.»
النا سرانو، اهل بلکزبرگ ویرجینیا، مادر جان هنری ۳ ساله و پاول ویات ۸ ماهه می‌گوید: «ما می‌دانیم که تلویزیون خیلی راحت حواسمان را پرت می‌کند، بنابراین تصمیم گرفتیم زیاد به آن دسترسی نداشته باشیم. ما تلویزیون را در زیرزمین گذاشتیم، جایی خارج از دید و دور از ذهن.»
کایل ویلانی، اهل میپل وود نیوجرسی، مادر اولیویا ۳ ساله و کورینا ۴ ماهه می‌گوید: «اولیویا خیلی زود از خواب بیدار می‌شود و بدخلقی می‌کند، تلویزیون تنها چیزی است که او را آرام می‌کند. ما فقط اول صبح از تلویزیون استفاده می‌کنیم و اولیویا فکر می‌کند که تلویزیون فقط صبح‌ها روشن می‌شود.»
واقعیت‌هایی درباره تلویزیون تماشا کردن کودکان
- وقتی تلویزیون در پس‌زمینه روشن است، کودکان برای مدت‌زمان کوتاه‌تری بازی می‌کنند.
- ۳۲ درصد از کودکان ۶ ساله و کمتر در خانه‌هایی زندگی می‌کنند که تلویزیون تمام مدت در آن روشن است.
- ۷۴ درصد از تمام کودکان خردسال و نوپا قبل از دومین سال تولدشان تلویزیون تماشا می‌کنند.
- در سال ۱۹۷۰ متوسط سن کودکانی که تلویزیون تماشا می‌کردند ۴ سال بود، امروزه این عدد به ۴ ماه رسیده است.
- ۴۳ درصد از کودکان زیر دو سال هر روز تلویزیون تماشا می‌کنند و ۱۸ درصد از آن‌ها هر روز فیلم‌های ویدئویی و یا دی‌وی‌دی تماشا می-کنند.
- کودکان کارهای نمایش داده‌شده در برنامه‌های تلویزیونی را کندتر از نمایش زنده آن کارها تقلید می‌کنند.
- آکادمی امریکایی طب اطفال توصیه می‌کند که کودکان قبل از دوسالگی تلویزیون تماشا نکنند و بعدازآن هم فقط روزی ۲ ساعت تلویزیون تماشا کنند.
بیشتر بخوانید:
