بخش نخست این مقاله را می‌توانید در لینک زیر بخوانید:
بازنمایی اختلال بیرون هراسی (آگورافوبیا) در پویانمایی Frozen (یخ زده)، (بخش نخست)
دلایل ابتلا به آگورافوبیا
پژوهش‌گران این دلیل‌ها را برای ابتلا به اختلال آگورافوبیا بیان کرده‌اند:
1- ژنتیک
در خانواده‌هایی که سابقه‌ی ابتلای فرد یا افرادی را به آگورافوبیا دارد، احتمال به دنیا آمدن فرزندی که در ادامه‌ی زندگی دچار این اختلال شود بالا است. بنابراین وراثت در این بیماری مهم است. در بیش‌تر مواقع، انواع اختلالات اضطرابی همراه با هم هستند، مثلا اضطراب بیرون گریزی با اضطراب وسواس همراه است. این مسئله نشان می‌دهد که یک بخش از مغز این افراد از نظر وراثتی مشکلاتی دارد که این اختلالات را با هم نشان می‌دهد.
2- تجارب آموخته شده
دیدن موقعیت بی‌پناهی افراد دیگر باعث می‌شود که فرد ناخودآگاه از اینکه این اتفاق یک روز برای او بیفتد دچار ترس و اضطراب شود. مانند گم شدن یکی از اعضای خانواده در کودکی یا کسانی که جنگ و آوارگی اطرافیان خود را دیده‌اند. دیدن بی‌پناهی و آسیب افراد دیگر باعث می‌شود فرد از حضور در مکان‌های عمومی دچار ترس و اضطراب شود.
3- سندرم استرس پساآسیب (PTSD)
افرادی که در هر سنی به ویژه در کودکی، یک ترس عمیق را تجربه می‌کنند، ممکن است این ترس را با پنهان کردن خود از دیگران تسکین بدهند. مثلا اگر کودکی تجربه تجاوز جنسی را داشته باشد، از حضور در جمع می‌ترسد.
سندرم استرس پساآسیب
عوارض آگورافوبیا
ابتلا به اختلال آگورافوبیا می‌تواند زندگی اجتماعی را محدود کند. افرادی که آگورافوبیای شدید دارند، هیچ‌گاه نمی‌توانند از خانه بیرون بیایند. اگر این اختلال درمان نشود، فرد سالها خانه‌نشین می‌شود و به دلیل ناتوانایی در تأمین نیازهای خود، برای گذران زندگی به دیگران وابسته می‌شود. از عوارض دیگر آن افسردگی شدید، اعتیاد به مواد مخدر و اختلالات عصبی روانی و اختلالات شخصیتی دیگر است.
برخی از افرادی که دچار آگورافوبیا هستند، دچار بیماری پارانویید می‌شوند. در این بیماری، فرد باور دارد که انسان‌ها دشمن او هستند و دارند علیه او توطئه می‌کنند. این افکار بیش از پیش آنها را از اجتماع دور می‌کند. بنابراین اختلال آگورافوبیا، می‌تواند زمینه‌ی بیماری‌ها و اختلالات دیگری شود. افسردگی ناشی از این اختلال نیز ممکن است فرد را به سوی افکار خودکشی و یا اقدام به آن ببرد.
بعد از شروع همه‌گیری کرونا و نیاز به قرنطینه‌ی همگانی، افراد زیادی که از نظر ژنتیکی مستعد نشان دادن نشانه‌های آگورافوبیا بودند، از نظر بالینی دچار این بیماری شدند. همانطور که در بالا اشاره شد، اختلالات اضطرابی، می‌تواند همراه هم خود را نشان دهند. افرادی که دچار وسواس هستند، ممکن است با بیرون نیامدن از خانه، نشانه‌های آگورافوبیا را نشان دهند. این موارد در دوره‌ی همه‌گیری کرونا، گواه این مطلب است که یک بیماری اضطرابی، می‌تواند سبب بروز یک بیماری اضطرابی دیگر شود و یا نشانه‌های آن را تشدید نماید.
باید به افرادی که در مدت قرنطینه، در خانه مانده‌اند یادآوری کرد که این شرایط موقتی است. از سوی دیگر می‌توانند با رعایت دستورهای بهداشتی از خانه بیرون بروند.
عوارض آگورافوبیا
تشخیص آگورافوبیا
برای تشخیص آگورافوبیا موارد زیر به ما کمک می‌کنند:
- نشانه‌های آگورافوبیا
- مصاحبه با یک روانپزشک یا روانشناس درباره آگورافوبیا
- معاینه توسط پزشک برای رد بیماری‌هایی که می‌توانند نشانه‌های مشابه داشته باشند.
تشخیص آگورافوبیا
درمان آگورافوبیا
برای درمان آگورافوبیا باید هم درمان دارویی و هم روان‌درمانی در نظر گرفته شود. کمی زمان لازم است تا آثار بهبودی در بیمار دیده شود؛ پس فرد باید شکیبا باشد و با مراجعه منظم به روانپزشک و روانشناس درمان خود را پیگیری کند.
روان‌درمانی
در جلسات روان‌درمانی، روانشناس برای بیمار اهداف درمانی را مشخص می‌کند و برخی مهارت‌های عملی را برای کاهش اضطراب به او یاد می‌دهد. درمانِ شناختی رفتاری یکی از موثرترین درمان‌ها برای رفع اختلالات اضطرابی مانند اختلال آگورافوبیا است..
داروها
برخی از داروهای ضدافسردگی موثرترین داروها برای درمان آگورافوبیا هستند. اگر آگورافوبیا به ویژه با اختلال هراس یا پنیک همراه باشد، داروهایی از خانواده مهارکنندگان انتخابی بازجذب سروتونین (یکی از مواد انتقال‌دهنده پیام عصبی در دستگاه عصبی) توسط روانپزشک تجویز می‌شوند. این دسته‌ی دارویی شامل موارد زیر هستند:
- فلوکستین
- فلووکسامین
- پاروکستین
- سیتالوپرام
- سرترالین
برخی از داروهای ضداضطراب مانند خانواده بنزودیازپین‌ها هم ممکن است تجویز شوند. دقت کنیم که بنزودیازپین‌ها به طور معمول برای مدت کوتاه تجویز می‌شوند و از ادامه مصرف آنها بیش از دوره درمانی تجویزشده توسط روانپزشک باید بپرهیزیم. این دسته‌ی دارویی نیز شامل موارد زیر است:
- آلپرازولام
- کلردیاسپوکساید
- کلونازپام
- دیازپام
- استازولام
- اگزازپام
تغییر شیوه زندگی
تردیدی نیست که آگورافوبیا زندگی را برای مبتلایان دشوار کرده است. برای درمان آگورافوبیا فرد باید از متخصص کمک بگیرد و خودش هم با رعایت نکات زیر سعی کند درگیر ترس و اضطراب نشود:
- به برنامه درمانی آگورافوبیا ارائه شده توسط روانپزشک و روانشناس پایبند باشد.
- از موقعیت‌هایی که او را مضطرب می‌کند فرار نکند، بلکه با وجود دشواری، خودش را در معرض آن موقعیت‌ها قرار دهد.
- مهارت‌های آرام شدن را بیاموزد (مثلا نفس عمیق کشیدن، به چیزهای مثبت و خوب فکر کردن و...).
- به پیشنهاد دیگران برای نوشیدنی‌های الکلی و مواد مخدر «نه» بگوید.
- خواب کافی، ورزش مناسب و تغذیه‌ی سالم را دنبال کند.
- با تأیید روانشناس، در برنامه‌های گروه‌درمانی شرکت نماید.
بازنمایی آگورافوبیا در پویانمایی Frozen
همانطور که اشاره شد، شاه‌دخت السا به دلیل تجربه‌ای که در کودکی داشت و ترس از صدمه به دیگران، خود را از انسان‌ها دور نگه می‌داشت. پس از میان علت‌های آگورافوبیا، السا به دلیل اختلال استرس پساآسیب، دچار آگورافوبیا شده بود. خاطره‌ی تلخ صدمه زدن به خواهرش آنا در کودکی، آن‌چنان در ناخودآگاه السا اثر گذاشته بود که تصور اینکه دوباره ممکن است این تجربه تکرار شود، او را به سوی حذف مسئله می‌برد. یعنی برای صدمه نزدن به دیگران باید از آنها فاصله گرفت. در واقع انگیزه‌ی السا از دوری گزینی انتخابی خود، مجموعه‌ای از عشق به دیگران و ترس است. اما راه‌حل مسئله، به کنترل درآوردن قدرت جادویی‌اش بود. بنابراین السا از میان دو کار خودآگاه و ناخودآگاه، خود را به جریان ناخودآگاه ذهن می‌سپارد. السا اجازه می‌دهد که ترس کودکی‌اش در ذهن و زندگی واقعی‌اش به قدری بزرگ شود که مدیریت همه‌ی زندگی او را به دست بگیرد. السا سالها با این تنهایی و انزوا و ترس زندگی کرد. اما در یک مهمانی کوتاه، تمام چیزهایی که السا سالها از آنها می‌ترسید اتفاق افتاد. آسیب به دیگران، یخ‌بندان سراسری کشور و رنجاندن نزدیکانش... همه و همه با یک بار خروج او از پیله‌ی خودساخته‌اش اتفاق افتاد. اما این بار نیز السا به جای ماندن و پیدا کردن راه حل، فرار کرد. او سالها فکر می کرد که ممکن است حضور او در جمع انسان‌های دیگر برای او و اطرافیانش مصیبت به بار بیاورد. ولی الان او به این اعتقاد، یقین پیدا کرده بود. بنابراین به خود حق می‌داد که باقی مانده‌ی سال‌های زندگی‌اش را مانند گذشته در تنهایی سپری کند. با این تفاوت که این بار خوشحال است از اینکه سال‌هایی را که در انزوا بوده، بیهوده نگذرانده. انزوا و دوری او از دیگران مساوی است با صلاح خود او و اطرافیانش. به همین دلیل شروع به ساختن قصری با شکوه برای تنها ماندن خود می‌کند. در حالی که شعری را زمزمه می‌کند که موضوع سرنوشت او و پذیرش ناتوانی در مقابله با آن را نشان می‌دهد:
Let it Go
رها کن!
The snow glows white
On the mountain tonight
امشب سفیدی برف، روی کوه‌ها می‌درخشد
Not a footprint to be seen
هیچ ردپایی دیده نمی‌شود
A kingdom of isolation
و همه جا سکوت محض پادشاهی می‌کند
And it looks like I’m the Queen
و انگار من ملکۀ این پادشاه هستم
The wind is howling
باد زوزه می‌کشد
Like this swirling storm inside
گویی گردبادی در دل دارد
Couldn’t keep it in
و نمی‌تواند جلوی آنرا بگیرد
Heaven knows I tried…
خدا می‌داند که من تلاشم را کرده‌ام
Don’t let them in
نگذار وارد تنهایی‌ات شوند
Don’t let them see
نگذار تو را در این حالت ببینند
Be the good girl you always have to be
همان دختر خوبی باش که همیشه بودی
Conceal
ساکت و آرام
Don’t feel
چیزی را احساس نکن
Don’t let them know…
نگذار آنها بدانند
Well, now they know!
خب، الان دیگر آنها می‌دانند!
Let it go, let it go
رها کن!رها کن!
Can’t hold it back anymore
نمی‌توانی کاری کنی که برگردد
Let it go, let it go
رها کن! رها کن!
Turn away and slam the door!
برگرد و در را پشت سرت محکم ببند
I don’t care what they’re going to say
اصلا برایم مهم نیست که چه خواهند گفت
Let the storm rage on
بگذار این طوفان همه جا را درنورد
...
انیمیشن یا پویانمایی یخ زده
السا خود را در خانه‌ای بلورین و زیبا حبس کرده اما در آخر داستان فهمید که تنها راه از بین بردن خطری که او و دیگران را تهدید می‌کند، روبه‌رو شدن با آن است. با فرار از مشکل و یا نادیده گرفتن آن، آن مشکل حل نمی‌شود. این داستان به زیبایی درمان و پیشگیری یک اختلال روانی را نشان می‌دهد. درمان تمام اختلالات اضطرابی مانند آگورافوبیا، با رویارو شدن فرد با موقعیت استرس‌آور و تلاش برای حل مشکلش با آن موقعیت آغاز می‌شود.
جمع‌بندی
هنر، راه ارائه‌ی دانسته‌های ضروری زندگی بشر به افراد عادی جامعه است. در واقع هنر زنجیره‌ی اتصال اقشار مختلف جامعه به یکدیگر است. اختلالات روانی مانند آگورافوبیا، فراگیر است. اما کمتر کسی از آن اطلاع دارد و یا به آن اهمیت می‌دهد. روانشناسان گاهی از ابزارهایی مانند سخنرانی و توصیف مستقیم بیماری و عوارض آن و روش مبارزه با آن استفاده می‌کنند. طبیعی است که مخاطب این اطلاعات محدود است و اثر چندانی هم بر او ندارد. چرا که راه زیادی است بین دانستن یک موضوع و به کار بستن آن در زندگی و ایجاد تغییر در زندگی بر اساس آن. ولی هنر، این راه را نزدیکتر و پیمودن آن را لذت‌بخش‌تر می‌کند. وقتی مخاطب یک اختلال روانی را در وجود یک شخصیت دیگر که جذاب و دوست‌داشتنی است ببیند و با گره داستانی که به دلیل این اختلال روانی ایجاد شده، درگیر شود و در ذهن خود به دنبال راه برون‌رفت از این مشکل بگردد، می‌تواند با تمام وجود، ابعاد مختلف یک اختلال روانی را ببیند و در صورتی که خود یا اطرافیانش به آن مبتلا باشند، آن را کشف کند و برای درمانش تلاش کند. درمان فردی که دچار اختلال روانی است، با گره‌گشایی داستان مشخص شود. گره‌گشایی که خود مخاطب با آن موافق است و آن را قبلا در وجود خود یافته و از اینکه شخصیت مورد علاقه‌اش از بندی که با آن دست به گریبان است، رها شده، خشنود است. چون رهایی قهرمان داستان از این بند، نوید آزادی او را به همراه دارد. ما بعد از دیدن فیلم Frozen، سالن سینما را در حالی ترک می‌کنیم که از آزادی قهرمان‌مان خوشحال هستیم. به گفته‌ی ژان پل سارتر در مقدمه‌ی کتاب ادبیات چیست: «هیچ قلمی بر صفحه قرار نمی‌گیرد مگر اینکه درباره‌ی آزادی بنویسد.»
برخی منابع
- Neural correlates of NOS1 ex1f-VNTR allelic variation in panic disorder and agoraphobia during fear conditioning and extinction in fMRI
نویسنده: Isabelle C. Ridderbusch (ایزایل سی. ریدربوش)، متخصص روانپزشکی دانشکده‌ی علوم اعصاب دانشگاه ماربورگ آلمان، و همکاران. سال انتشار: 2020
- How Frozen Helped Me to Accept My Anxiety Disorder
نویسنده: GALES GRETCHEN(گالس گرچن)، نویسنده و مشاور در حوزه‌ی اختلالات اضطرابی و وسواس، اهل ایالت فلوریدای آمریکا، سال انتشار: 2020
- Social anxiety and agoraphobia symptoms effectively treated by Prompt Mental Health Care versus TAU at 6‐ and 12‐month follow‐up: Secondary analysis from a randomized controlled trial
نویسنده: Marit Knapstad(ماریت ناپستد)، استاد دپارتمان سلامت روان دانشگاه برگن نروژ، و همکاران. سال انتشار: 2021
