خواندن و نوشتن می تواند هم آسان و لذت بخش باشد و هم دشوار و آزار دهنده. همه چیز به مهارت ما به عنوان آموزگار و پدر و مادر برمی گردد که چگونه از تکنیک های درست برای بهبود مهارت خواندن کودکان بهره ببریم. در این نوشتار چند روش ساده و کاربردی پیشنهاد می شود:
بلندخوانی
بلندخوانی روش خوبی برای آشنا کردن دانش آموزان با نوشته است و آن ها را برای دیگر شیوه های خواندن آماده می کند. با این روش می توان نوشته های دشوار - که دانش آموزان خود نمی توانند به صورت مستقل بخوانند- را برای کودکان قابل دسترس کرد و الگویی برای تلفظ واژه ها و جمله بندی در اختیار آن ها قرار داد. فراموش نکنید افزون بر داستان، نوشته های اطلاعاتی و غیر داستان را هم برای کودکان بلندخوانی کنید.
پس از دادن پیش زمینه درباره ی موضوع نوشتهی که می خواهید بخوانید، واژه های کلیدی را به شکل تعاملی و دیداری معرفی کنید. از کودکان بخواهید که کلمه ها را تکرار کنند. سپس نوشته را با صدای بلند برای کودکان بخوانید. می توانید بار نخست نوشته را از اول تا آخر به طور پیوسته بخوانید و پرسش ها را بار دوم مطرح کنید.
هنگامی که یک داستان را می خوانید از دانش آموزان بخواهید که رخدادهای بعدی را پیش بینی کنند. کودکانی که زبان مادری شان فارسی نیست بهتر است به شیوه های دیگری پیش بینی های خود را بیان کنند. به ویژه اگر هنوز در به کار بردن زبان گفتاری ماهر نیستند. در هنگام خواندن، می توانید واژه های دشوار را با کمک تصویر یا ترجمه کردن یا معنی کردن به دانش آموزان توضیح دهید.
خواندن گروهی
همه ی دانش آموزان یک نسخه از کتابی را که می خواهید بخوانید در اختیار دارند و همه با هم با صدای بلند نوشته را می خوانند. در این روش بهتر است از پاراگراف های کوتاه و جذاب آغاز کنید. آموزگار می تواند در جلو کلاس بایستد و دانش آموزان را هدایت کند. برای خواندن نمایشنامه یا داستان هایی که دارای دیالوگ یا گفت و گو هستند دانش آموزان را گروه بندی کنید و هر بخش را بر عهده ی یک گروه بگذارید. پس از این که دانش آموزان توانستند نوشته را به راحتی بخوانند می توانید رهبری همخوانی را بر عهده ی یک دانش آموز بگذارید و خودتان در کلاس قدم بزنید و از میزان پیشرفت آن ها یادداشت برداری کنید. این روش به کودکان کمک می کند که روان تر و با اعتماد به نفس بیشتری بخوانند.
خواندن دو نفره
خواندن دو نفره شیوه ای است جذاب که در آن هر دو دانش آموز یک گروه می شوند و یک داستان را با همراهی یکدیگر می خوانند. در این روش دانش آموزان باید به یک سالن یا محلی که مشخص شده است بروند و به نوبت داستان را برای هم بخوانند. آن ها می توانند خودشان تصمیم بگیرند که چگونه وظایف را بین خودشان تقسیم کنند. آن ها می توانند نوشته را بر پایه صفحه یا بند و پاراگراف بین خود تقسیم کنند. به این ترتیب نخست یکی از آن ها صفحه یا پاراگراف مربوط به خود را می خواند و دیگری نوشته را دنبال می کند و در صورت نیاز او را پشتیبانی می کند و سپس بر عکس.
معمولا دانش آموزانی که توانایی خواندن یکسانی دارند در یک گروه قرار می گیرند. اما گاهی یک دانش آموز با توانایی خوب با دانش آموزی که در خواندن ضعیف تر است در یک گروه قرار داده می شوند و دانش آموزی که در خواندن تواناترست نوشته را می خواند و دیگری نوشته را با چشم دنبال می کند. این روش به دانش آموزی که در خواندن ضعیف است فرصت می دهد که نوشته را به شکل دیداری بدون تحمل فشار و استرس یا استرس کم دنبال کند.
خواندن چهار نفره
در این روش هر چهار دانش آموز یک گروه می شوند و به بحث و گفت و گو درباره ی نوشته می پردازند. هر یک نقشی را بر عهده دارند که پی در پی آن را با هم جابه جا می کنند. یک نفر پرسش هایی را از نوشته پیش می کشد، یک نفر پیش بینی رویداد بعدی را بر دوش دارد؛ یک نفر توضیح دادن چیزی را که در نوشته گنگ است بر دوش دارد و نفر آخر هم کوتاه کردن پاراگراف هایی را که خوانده می شود بر دوش دارد. این نقش ها بین دانش آموزان جا به جا می شود و سپس فصل آینده خوانده می شود و هر یک نقش خود را اجرا می کنند تا سرانجام خواندن کتاب به پایان برسد. در این روش دانش آموزان با کوتاه کردن، پیش بینی کردن، توضیح دادن و روشن کردن یک مطلب و طرح پرسش آشنا می شوند. این روش هم برای خواندن داستان و هم نوشته های غیر داستانی می تواند به کار برده شود.
بخش بندی نوشتار
نوشته ای طولانی را به بخش های کوچک تقسیم کنید. دانش آموزان را گروه بندی کنید و نوشته ها را در اختیار گروه ها قرار دهید. از یک یا دو نفر در هر گروه بخواهید که نوشته را بخوانند و برای بازگویی در گروه آماده کنند. سپس از آن ها بخواهید که اطلاعات را برای افراد گروه شان بازگو کنند یا آموزش دهند. سپس یک آزمون ترتیب دهید و از هر گروه بخواهید که به پرسش های مربوط به بخش خود پاسخ بدهند. در این روش همه ی افراد گروه باید با همفکری پاسخ ها را بنویسند. سپس از هر گروه بخواهید که بخش مربوط به خود را برای همه ی دانش آموزان کلاس بازگو کنند. دانش آموزان می توانند برای نمایش کار خود از نمودار هم استفاده کنند.
ریتم دار کردن نوشته
بخشی از یک نوشته غیر داستانی را که یک مفهوم تازه و مهم را بیان می کند بلند خوانی کنید. سپس با دانش آموزان درباره ی راه های دریافت معنی از نوشته گفت و گو کنید و با کمک دانش آموزان اصول کلیدی و مهم و اندیشه اصلی نوشته را استخراج کنید و به آن ریتم و وزن بدهید و آن را به یک نوشته ریتم دار تبدیل کنید. دانش آموزان برای برای جزئیات بیشتر می توانند نوشته را دوباره بخوانند.
تکرار کردن
این روش به افزایش اعتماد به نفس و روان خوانی کودکان کمک می کند. در این روش نخست شما یک خط از نوشته را بلندخوانی کنید و سپس از یک دانش آموز بخواهید که همان خط را دوباره بخواند. هنگام خواندن برای نوآموزان با انگشت خود به واژه ها اشاره کنید و کودک را نیز تشویق کنید که این کار را انجام دهد. این کار را ادامه دهید. هنگامی که کودک آغاز به روان خوانی کرد به او پیشنهاد دهید که خود به تنهایی بلندخوانی کند. این روش می تواند هم برای ادبیات و هم نوشته های غیر داستانی به کار برده شود.
نشانه گذاری نوشته
در این روش دانش آموزان یک نوشته را می خوانند و آن را برای هدف خاصی نشانه گذاری می کنند. برای نمونه از دانش آموزان می خواهیم که زیر واژه هایی را که معنی آن ها را نمی دانند خط بکشند. در این جا هدف ارزیابی دایره واژگان دانش آموزان و آموزش واژه هاست. پس از گفت و گو درباره ی واژه ها، دانش آموزان بار دیگر نوشته را می خوانند و این بار با هدف دیگری نوشته را نشانه گذاری می کنند. برای نمونه می توانید بگویید: "دور واژه ها و گفته هایی را که در کوتاه کردن این نوشته از آن‌ها استفاده خواهید کرد دایره بکشید!" در این تمرین، هدف تمرین کردن کوتاه نویسی، بازگو کردن نوشته به شکل کوتاه تر، آشکارتر و بیان آن به زبانی متفاوت و بیان نکته های اساسی یک نوشته یا گفتار، بدون پرداختن به جزئیات در نوشته های غیر داستانی است.
گزینش و خواندن بدون وابستگی
در این روش به دانش آموزان کتاب های جالب و شایسته و زمان کافی داده می شود تا بخوانند. آموزگاران می توانند با آموزش شیوه گزینش کتاب مناسب، انتخاب کتاب را به دانش آموزان واگذار کنند. این دانش آموزان پس از خواندن کتاب با آموزگارشان به شکل تکی دیدار می کنند. آموزگار باید برای هر کودک یک دفترچه یادداشت تهیه کند و آگاهی هایی را که درباره هر کودک در دیدار های تکی به دست می آورد مانند دیدگاه های دانش آموز، هدف ها یا بازگویی های شان از کتاب، فهرست کتاب هایی که خوانده اند، علاقه های کودک و ... را به همراه تاریخی که این آگاهی ها را به دست آورده است یادداشت کند.
خواندن راهنمایی شده
در این روش آموزگار با گروه کوچکی از دانش آموزان که در یک سطح از توانایی خواندن هستند کار می کند. در این روش کتاب ها با هوشیاری از دید دشواری لایه بندی می شوند. آموزگاران کتاب های جدید را انتخاب و معرفی می کنند و دانش آموزان را هنگام خواندن نوشته پشتیبانی می کنند. در این روش آموزگاران بیشتر از فعالیت های پیش از خواندن مانند ورق زدن کتاب و تماشای تصویرها و گفت و گو درباره آن ها، مرور کردن واژه ها و بیان ایده ی اساسی نوشته و مانند آن بهره می برند و بر پایه دیده های شان، فعالیت های درپیوند را در هنگام خواندن و پس از آن پایه ریزی می کنند.
نوشتن و خواندن
در این روش آموزگار مانند یک نگارنده رفتار می کند و همه ی پاسخ های کودکان از بازگویی نوشته، دیدگاه ها، کوتاه کردن نوشته و مانند آن یادداشت برداری می کند. بنابراین، در این روش آموزگاران الگوی خوبی برای نوشتن در اختیار دانش آموزان قرار می دهند و به دانش آموزان این اجازه را می دهند که واژه های خود را به گونه نوشته ببینند و نوشته هایی که ساخته اند را بارها و بارها می خوانند.
