هر سال ۱۲ ژوئن، روزی است که کودکانی که هر روز از برابر چشمان شاید بی تفاوت ما با نگاهی پر خواهش و پر سوال می گذرند، به یادها آورده می شوند.
کودکانی که اگر از صبح تا شب یا پاره ای از روز را کار نکنند، نمی توانند زنده بمانند: کودکان کار.
۱۲ ژوئن، یا ۲۲ خرداد روز جهانی مبارزه با کار کودکان است. هماهنگ کننده برنامه های این مناسبت جهانی، سازمان جهانی کار است و هر سال موضوعی را برای توجه بیشتر مطرح می کند.
امسال، تمرکز برنامه ها، بر موضوع کودکان درگیر در کارهای سخت و خطرناک است. هشدار درباره کارهای سخت برای کودکان و فراخوان به پایان بخشیدن به کار کودکان شعار امسال روز جهانی مبارزه با کار کودکان است. سازمان جهانی کار در گزارشی تازه، به اقدام فوری برای مبارزه با کارهای سخت و خطرناک برای کودکان فراخوان داده است. بر اساس تخمین این سازمان، اکنون ۲۱۵ میلیون کودک کار در جهان زندگی می کنند. از این میان ۱۱۵ میلیون در گیر کارهای سخت و خطرناک هستند.
کارهای سخت و خطرناک، کارهایی تعریف شده اند که به سلامت تن و روان کودکان آسیب می رسانند. مانند کارگری در مزرعه، کارگاه های صنعتی کوچک، کارهای خانگی، خدماتی، کار در رستوران ها و مانند آن.
از ۱۱۵ میلیون کودک درگیر در کارهای خطرناک، ۵۳ میلیون تن بین ۵ تا ۱۴ ساله هستند. ۶۲ میلیون دیگر ۱۵ تا ۱۷ سال دارند. کودکان کار، به ویژه کودکانی که با انجام دادن کارهای سخت و خطرناک توانایی تن و روان و آینده خود را که بزرگترین سرمایه هر کودکی است، برای داشتن جایی برای خوابیدن و تکه نانی برای زنده ماندن، از دست می دهند، از آموزش نیز بی بهره می مانند.
بسیاری از کودکان کار، به مدرسه نمی روند یا در سال های نخست تحصیل از مدرسه بیرون رانده می شوند. آن ها هم که بخت یارشان است و می توانند به مدرسه بروند، نمی توانند همیشه در کلاس حاضر شوند، پی در پی مردود می شوند و پیشرفت اندک و کندی در آموزش دارند. این دور ماندن از آموزش، چرخه فقر و استثمار را پایدار و همیشگی می کند و با بیشتر شدن جمعیت جهان، پیکر این آسیب پذیرترین انسان ها، باز هم زیر بار سنگین چرخ اقتصاد ناسالم کشورها، خرد می شود.
با چنین شرایطی چه باید کرد؟
شاید پاسخ بدهیم که قانون گذاری می تواند کلید مشکل گشا باشد. سال ها پیش، قوانین جهانی تکلیف را روشن کرده اند. کار کردن کودکان، چندین ماده از مواد پیمان نامه جهانی حقوق کودک را زیرپا می گذارد:
- ماده۶:بقا و پیشرفت
هر کودک دارای حق طبیعی زندگی است و دولت ها باید زندگی ,بقا و رشد کودک را تضمین کنند.
- ماده ۱۹:منع بد رفتاری با کودک
دولت ها موظف هستند کودک را از هر نوع بد رفتاری والدین یا سرپرستان دیگر محافظت کنند و برای جلوگیری از هر نوع سوئ استفاده از کودک, اقدامات مناسب اجتماعی را انجام دهند.
- ماده ۲۷:سطح زندگی
هر کودک حق دارد از سطح زندگی برخوردار شود که رشد جسمی, ذهنی, روانی و اجتماعی او را تامین کند.
- ماده۲۸:اموزش و پرورش
برخورداری از اموزش و پرورش حق هر کودک است و دولت ها باید امکان اموزش ابتدایی رایگان و اجباری را برای همگان فراهم اوردند.
- ماده ۳۱: بازی و فعالیت های فرهنگی
کودک حق بازی، تفریح و مشارکت در فعالیت های فرهنگی و هنری را دارد .
- ماده ۳۲ :کار کودکان
کودک باید در برابر هر کاری که رشد و سلامت او را تهدید می کند، حمایت شود . دولت ها باید حداقل سن کار وشرایط کار کودکان را مشخص کنند .
- ماده ۳۶: دیگر شکل های استثمار
کودک باید در مقابل هرگونه استثمار که سلامت و رشد او را به مخاطره می اندازد، مورد حمایت و محافظت قرار گیرد .
سازمان جهانی کار هم، در سال ۱۹۹۹، با تصویب کنوانسیون شماره ۱۸۲، به کنش فوری برای ریشه کنی کارهای سخت و خطرناک کودکان فراخوان داد.اکنون ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل پیمان نامه جهانی حقوق کودک را پذیرفته و آن را تصویب کرده اند. قوانین داخلی هم در کشورهای مختلف، هرچند درجاهایی اندک و در جاهایی به اندازه و مناسب، درباره ممنوعیت کار کودکان وجود دارد.
اما، چرا هنوز باید چندصد میلیون کودک کار در جهان وجود داشته باشد؟ چرا هنوز بیشتر از صد میلیون کودک ناچارند برای زنده ماندن با جان خود بازی کنند و دست به کارهای خطرناک و سخت بزنند؟
سبب هر چه که باشد، از سیستم های ناسالم اقتصادی در کشورهای در حال توسعه تا سیاست گذاری های نادرست بین المللی، با تمرکز و توجه بیشتر به آموزش و آگاهی بخشی می توانیم چرخه فقر را بشکنیم و راه را به سوی آینده روشن تر در جامعه ای با برابری های بیشتر باز کنیم. دولت ها، سیاست گذاران ملی و بین المللی، سازمان های غیردولتی ملی و بین المللی وظیفه دارند برای اجرایی شدن قوانین حقوق کودک در جوامع، تلاش کنند. مهم ترین و موثرترین گام برای رسیدن به این هدف، تمرکز بر آموزش رایگان و برابر برای همه کودکان است. آموزش و آگاهی بخشی، می تواند در تاریکی شب و روزهای کودکان کار، دریچه ای شود به سوی آینده، هویت و زندگی. این وظیفه دولت ها و سیاست گذاران ملی و بین المللی است.
اما، هریک از افراد جامعه هم می توانند برای رسیدن به این هدف کاری بکنند. پدر و مادرها می توانند گفت و گوی کوتاهی با کودکان شان در این باره ترتیب دهند. درباره این که چرا این همه کودک در خیابان ها کار می کنند؟ چطور می توان به آن ها کمک کرد؟ آیا کار کردن کودکان مجاز است؟ پدر و مادرها هم چنین می توانند به مناسبت این روز کودکان شان را با حقوق کودکان و پیمان نامه جهانی حقوق کودک آشنا کنند. به این ترتیب هر کودک در می یابد که خود و همسالانش از حقوقی برخوردارند که باید رعایت شوند. آموزگاران هم می توانند به این مناسبت یا در هر روز دیگری در طول سال تحصیلی دراین باره با دانش آموزان خود گفت و گو کنند و برنامه هایی اجرا کنند. سازمان جهانی کار در یک دستنامه، به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان، پیشنهادهایی برای آموزگاران ارائه کرده است که در زیر می خوانیم:
- با الهام گرفتن از علایم راهنمایی و رانندگی، دانش آموزان خود را تشویق کنید تا نشانه هایی درباره ممنوعیت کارهای سخت و خطرناک برای کودکان طراحی کنند. تا جایی که ممکن است بر روی انواع مشخصی از کارهای دشوار و خطرناک که در کشور و یا منطقه زندگی شما رواج دارد تمرکز کنید.
- از کودکان بخواهید تا طرحی از بدن خودشان را روی یک کاغذ بزرگ بکشند. سپس تشویق شان کنید تا جاهایی از بدن را که در اثر انجام کارهای سخت و خطرناک آسیب می بینند روی کاغذ مشخص کنند. توجه کودکان را به اساسی ترین عضوی که می تواند آسیب ببیند جلب کنید: مغز و ذهن
- تصویرهایی از کودکان کار تهیه کنید. می توانید از عکس های سازمان جهانی کار در سایت آن استفاده کنید یا از تصاویر کودکان کار در منطقه زندگی خود بهره ببرید. بکوشید تصویرهای کودکانی را انتخاب کنید که هم سن و سال دانش آموزان باشند. تصویرها را به کودکان نشان دهید و تشویق شان کنید تا درباره وقایع زندگی روزانه این کودکان از هنگامی که از خواب برمی خیزند تا زمانی که به خواب می روند بنویسند یا نقاشی کنند. سپس کودکان را تشویق کنید تا نوشته های خود را به شکل نمایش اجرا کنند.