در حالیکه کتابخانه‌های عمومی هر ساله در حال از دست دادن مراجعان خود هستند، کتابخانه‌ی حسینیه‌ی ارشاد به عنوان یکی از کتابخانه‌های مطرح محفل‌های فکری و اسلامی ایران در قبل از انقلاب سعی دارد با ارائه خدمات متنوع، جامعه هدف خود را گسترش دهد.
به گزارش خبرنگار ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، برای پرداخت صحیح به هر موضوع، اولین نکته شناخت دقیق و عمیق موضوع است، در دوره‌ای که سرعت انتقال اطلاعات علاقه به کتاب را کم و کمتر کرده است، ترس از دانسته‌های سطحی اهمیت کتابخانه را بیش از پیش نمایان می‌کند. با این وصف می‌توان کتابخانه‌ها را یکی از قدیمی‌ترین و ارزشمندترین مکان‌های تولید آگاهی و فرهنگ دانست.
مطمئنا یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین کتابخانه‌های ایران، کتابخانه حسینیه ارشاد است؛ جایی که زمانی محور مهمترین بحث‌های روشنفکری در ایران بود. این کتابخانه از تیر ماه سال ١٣۵٩ با وسعت ۴۵٠ متر کار خود را آغاز کرد و اکنون با وسعتی نزدیک به ١٨٠٠ متر، وظیفه‌ی آگاهی بخشی به مردم را همچنان انجام می‌دهد.
با توجه به این اهمیت موضوع کتاب و کتابخوانی که متاسفانه این روزها در حال فراموشی است، خبرنگار کتاب ایسنا به سراغ کتابخانه حسینیه ارشاد رفت.
نابینایان
در بخش مخصوص نابینایان کتابخانه حسینیه ارشاد انتخاب کارکنان به صورتی بوده که فرد نابینا، کتابدار و روانشناس در بخش حضور داشته باشند تا نیاز متقاضیان به خوبی شناسایی و برطرف شود. کتاب‌های بخش نابینایان به دو دسته بریل و کتاب گویا تقسیم می‌شود.
استودیوی کتابخانه از سال ٧٢ راه‌اندازی شده و در حال حاضر ماهانه بین ١٢ تا ١۵ عنوان - وفادار به نسخه اصلی -ضبط می‌شوند و فایل صوتی در اختیار نابینایان قرار می‌گیرد.
در حال حاضر بین ٣۵٠ تا ۴٠٠ عنوان کتاب بریل و نزدیک به دو هزار عنوان کتاب گویا در این بخش وجود دارد که ٨٠٠ عنوان تولیدیِ خود کتابخانه حسینیه ارشاد است. این بخش مانند سایر بخش‌ُهای کتابخانه از طریق ارسال رایگان کتاب، دسترسی را برای متقاضیان تسهیل کرده است. علاقه‌مندان به کتاب می‌ُتوانند تنها با عضو شدن کتاب را در هر جایی از ایران امانت بگیرند.
ماهانه فهرست کتاب‌های جدید تولید شده و سایر اخبار برای اعضا و متقاضیان ارسال می‌شود.کتاب‌های این بخش برای رده سنی و موضوعات متفاوت تهیه شده، اما به دلیل اینکه اغلب نابینایان در حوزه‌های علوم انسانی ادامه تحصیل می‌دهند، تعداد کتاب‌ها در این بخش بیشتر است.
البته به علت نبودن قانون حق مولف در ایران، امکان دانلود کتاب‌های صوتی از طرف کتابخانه فراهم نشده است.
گویندگان بخش ضبط صوتی کتاب‌ها دو دسته هستند؛ بخش اول بین ٢٠ تا ٣٠ درصد افرادی هستند که از گویندگان حرفهای انتخاب شدهاند و به صورت حق‌الزحمه‌ای کار می‌کنند که کتاب‌های حجیم و حرفهای را انجام می‌دهند. بخش دوم افرادی هستند که به صورت داوطلبانه به مجموعه اضافه شدهاند. این افراد باید حداقل هفته‌ای دو ساعت مشخص را به این کار اختصاص دهند. کتاب‌های این بخش متناسب با علاقه و تخصص این افراد انتخاب می‌شود.
از داوطلبان پیش از شروع همکاری تنها یک آزمون ساده‌ی صدا گرفته می‌شود که تست روخوانی و وضوح صداست. البته برخی کارکنانِ کتابخانه نیز در این مورد همکاری می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایسنا، در انتخاب کتاب‌ها برای تهیه کتاب صوتی نیاز کودک و نوجوانان درنظر گرفته شده است، در همین راستا با مدارس ویژه نابینایان ارتباط برقرار شده است. در جشن کتابخانه در این مدارس کتاب‌های مناسب معرفی شد و کتابخانه سیّار ایجاد شد، حتی از اولیاء خواسته شد تا مدارک برای عضویت در کتابخانه ویژه نابینایان بفرستند، اما با وجود تلاش‌ها، نتیجه مطلوب حاصل نشد. هرچند قرار است از اول مهرماه دوباره به مدارس سر بزنند.
در حال حاضر این بخش ٧٠٠ عضو بزرگسال و ١٠٠ عضو کودک و نوجوان دارد که کمتر از ١٠ درصد از آنها فعال هستند. البته در بین افراد بزرگسال فعالیت بیشتر است و حتی کتاب‌های صوتی را به افراد غیر عضو هم معرفی می‌کنند، اما متاسفانه در میان اعضای کودک و نوجوان این اتفاق صورت نمی‌گیرد.
ناشنوایان
اگرچه در ظاهر به نظر می‌آید ناشنوایان به علت بینایی سالمی که دارند برای خواندن مشکلی نخواهند داشت، اما آنها به علت ارتباط محدود با کلمات از دایره‌ی واژگان محدودی برخوردارند. به عنوان مثال ممکن است جمله "قلبم شکسته است" ساده به نظر بیاید، اما برای ناشنوا درک این جمله سخت خواهد بود. در این بخش از کتابخانه‌ی حسینیه ارشاد تا کنون در راستای حل این مشکل حدود ١٠٠ عنوان کتاب ساده و خلاصه‌نویسی شده است، همچنین در طرح "کتابخانه سیّار" یک کادر آموزش‌دیده هفته‌ای یک‌بار به پنج مدرسه می‌روند.
از من بپرس
شاید یکی از جالب‌ترین بخش‌های کتابخانه حسینیه ارشاد "از من بپرس" است. برخی با قرار گرفتن در فضای ساکت و گاهی خشک کتابخانه منفعل شده و از این که در مورد آنچه نمی‌دانند سوال بپرسند خجالت می‌کشند. برخی نیز به علت کثرت منابع نمی‌دانند چه کتابی برایشان مناسب‌تر است. در این بخش فردی که به کتاب‌ها و روش کار کتابخانه مسلط است، با پرسیدن سوال، افراد مراجعه کننده را برای رسیدن به منبع مناسب یاری می‌کند.
اما این کمک به هنگام انتخاب کتاب و روش استفاده از کتابخانه محدود نمی‌شود و کتابدار تا پایان راه - حتی خارج از فضای کتابخانه - عضو را همراهی می‌کند. حتی در مواردی که عضو وقت مراجعه به کتابخانه را ندارد، کتابدار از طریق تلفن یا ایمیل او را راهنمایی کرده یا منبع را در اختیار او قرار می‌دهد. کتابدار این بخش باید با شناخت خوب و روانشناسی اعتماد فرد را جلب کرده تا بتواند نیازش را رفع کند.
آرشیو نشریات
در بخش آرشیو نشریات ۵٠٠ عنوان نشریه که ٢٧ عنوان آن روزنامه است، پیوسته به‌روز می‌شوند. ١۴٠٠ عنوان نشریه در آرشیو کتابخانه حسینه ارشاد وجود دارد که مربوط به زمان قاجار تا کنون است.
نشریات از همه موضوعات به‌جز نشریات زرد جمع‌آوری و آرشیو می‌شود. نشریات پس از جمع شدن در دوره مشخص، صحافی می‌شوند و به صورت به‌روز در کتابخانه قابل استفاده هستند. در این بخش به‌جز جست‌وجوی کامل نشریه، جست‌وجوی مقاله‌ها نیز امکان‌پذیر خواهد بود.
از نشریات، اسکن تهیه شده و در قالب سه‌بعدی ارایه می‌شوند. نشریات همچون منابع مرجع امانت داده نمی‌شوند، اما لوح‌های فشرده قابل امانت هستند. قدیمی‌ترین روزنامه آرشیو دولت عِلّیه مربوط به سال ١٢٢١ ریسوگرافی وجود دارد. قدیمی‌ترین نسخه اصلی مربوط به "یغما" در سال ١٣٢٠ است.
کودک و نوجوان
به گزارش ایسنا، بخش کودک و نوجوان کتابخانه حسینیه ارشاد از سال ١٣٦٥ شروع به کار کرده است. گنجینه این بخش شامل ٣١ هزار جلد مخزن باز - کتاب‌های موجود در سالن مطالعه - و ١٢ تا ١۶ هزار جلد در مخزن بسته - کتاب‌های موجود در مخزن - می‌شود.
در این بخش دایرة‌المعارف مخصوص گروه سنی "ب" تا "د" وجود دارد. این بخش از کتابخانه برای علاقه‌مند کردن مخاطب سنی خود فعالیت‌هایی را انجام داده، از جمله دو شخصیت کارتونی به نام آرزو و امید طراحی شدهاند که مراجعین را برای استفاده بهتر راهنمایی می‌کنند. همچنین سعی شده است با کمک المان‌های رنگی موضوع و گروه سنی کتاب برای کودکان و نوجوانان مشخص شده است.
١۵ عنوان نشریه مربوط به این رده‌ی سنی آرشیو شده است. در بخش کودک و نوجوان قسمتی مربوط به پژوهندگان وجود دارد که کتاب‌های چاپ شده در این رده سنی پیش از سال ١٣۶٠ در آن نگهداری می‌شود. کتاب‌هایی که یا چاپ نمی‌شوند یا نمونه‌های اولیه آن دیگر موجود نیست، اما گزینه‌های خوبی برای پژوهشگران هستند. همچنین کتاب‌های علمی قدیمی که اعتبار علمی کافی را ندارند، اما برای روش‌شناسی نیاز کار محققان هستند.
کتابخانه حسینیه ارشاد در تابستان برای کودکان علاقه‌مند، نمایش فیلم و قصه‌خوانی برگزار می‌کند و پذیرای کودکان تا سن ١۴ سال است. همچنین از سال ٨٨ دوره‌ی «کتابدار دانش‌آموز» ارائه می‌شود که امسال نیز برگزار شده است.
در این دوره به دانش‌آموزان انتخاب و خرید کتاب مناسب با سن و پایه تحصیلی، تشخیص مرجع مناسب، اخلاقِ کاری، فهرست‌نویسی، آماده‌سازیِ کتاب، جست‌وجوی منابع و کتابداری آموزش داده می‌شود. به شرکت‌کننده‌ها در صورت گذراندن دوره، مدرک نیز ارائه خواهد شد. این اقدام موجب می‌شود افرادی که این دوره را گذرانده‌اند، بتوانند به جای کتابدارهای مدرسه کار کرده یا به آنها کمک کنند. همچنین کتابخانه و موسسات انتشاراتی متوجه شوند این رده‌ی سنی به چه کتاب‌هایی علاقه‌مندند.
کودکان کم‌توان ذهنی و مبتلا به اوتیسم
برای کودکان کم‌توان ذهنی کادر مورد نیاز آموزش داده شده و کتاب‌ها مناسب‌سازی شدهاند. همچنین کتابخانه سیّار آماده است تا کار امانت کتاب را انجام دهد. اکنون دو مدرسه مخصوص کودکان کم‌توان زیر پوشش قرار گرفته‌اند و هفته‌ای یک‌بار قصه‌گویی با کتاب پارچه‌ای برای این گروه از کودکان برگزار می‌شود. در این بخش منابع همراه نیز تولید می‌شود، منابع همراه شامل مواردی چون لوح‌های فشرده گویا که ویژگی تکرار در آن لحاظ شده یا عروسک‌های مربوط به کتاب می‌توان نام برد.
کتابخانه حسینیه ارشاد از دو سال قبل برای کودکان اوتیسم هم برنامه‌ریزی‌هایی را انجام داده، اما کار برای این قشر از کودکان پیچیده است، زیرا باید کارشناسی لازم برای انتخاب منابعِ مناسب این کودکان انجام شود. این کار به‌جز یادگیری، بر ارتباطات اجتماعی این کودکان نیز تاثیر می‌گذارد.
کودکان مبتلا به اوتیسم با حضور در کتابخانه راه تعامل را خواهند آموخت. مادرانِ این کودکان به علت مشغله‌ی بسیار زیاد از خواندن کتاب متفرقه غافل می‌مانند. این کار صرفا آموزش نیست، بلکه لذت کتابخوانی را به کودکان هدیه می‌دهد، در ضمن مطالعه در محیط اجتماعی به درمان اختلال‌شان کمک می‌کند. یکی از مشکلات این طرح نیاز هر کودک به یک کتابدار متخصص و شخصی است.
پشتیبانی فنی
بخش فنی در واقع خدمات پشت پرده‌ی مجموعه را به عهده دارد؛ خرید منابع، آماده‌سازی، ارسال کتاب‌ها به بخش مخزن، وارد کردن اطلاعات به سیستم اطلاعاتی کتابخانه، فهرست‌نویسی و ... از جمله این کارهاست. بررسی و آماده‌سازی منابع اهدایی بر عهده بخش فنی است. کتاب اهدایی در صورت سالم بودن و موجود نبودن در کتابخانه، وارد بخش امانت می‌شود، در غیر این صورت یا به سایر مراکز اهدا شده یا در دوره‌های "مبادله کتاب" استفاده می‌شوند.
طرح "مبادله کتاب" هر شش ماه در خرداد و آبان ماه هر سال برپا می‌شود. در این طرح هر فرد - عضو و غیر عضو - کتاب خود را با کتابخانه مبادله می‌کند. این طرح هم موجب اضافه شدن منابع جدید به کتابخانه می‌شود و از سویی کتاب‌های بدون استفاده در منازل را با کتاب‌های جدید عوض می‌شود. آخرین دوره‌ی این طرح که بیست‌وهشتمین دوره‌ی آن بود خرداد امسال برگزار شد.
مرجع
به گزارش خبرنگار ایسنا، بخش مرجع، کار خود را از سال ٧٣ آغاز کرده و تاکنون ١٠ هزار عنوان از منابع عربی، لاتین و فارسی را در خود جای داده است. منابع نفیس و قیمتی برای نمایش در این بخش موحود است. همچنین منابع اهدایی یونیسف با موضوعات حقوق بشر، حقوق کودکان، بیماری‌هایی همچون ایدز و ... در این بخش نگهداری می‌شود. یکی دیگر از کتاب‌های این بخش مجموعه کامل آثار دکتر شریعتی است که به عنوان مرجع امانت داده نمی‌شوند.
فعالیت جنبی
در طول سال نمایشگاه‌های موضوعی با توجه به مناسبت‌ها برگزار می‌شود. بعد از انتخاب موضوع با توجه به اهمیت و منابع، تعداد روزهای نمایشگاه معین می‌شود. همچنین کتابخانه با برگزاری نشست‌های علمی برای اعضا و علاقه‌مندان به افزایش سطح علمی جامعه کمک می‌کند. تا کنون ٣٤ نشست درباره فرهنگ، محیط زیست و ... برگزار شده است.
در حال حاضر ماهانه دو جلسه به علم اطلاعات و فلسفه اختصاص دارد، همچنین یک نشست علمی نیز در ماه برگزار می‌شود. به تازگی دوره ٦ ساله شاهنامه‌خوانی پایان یافته و از مهرماه بازخوانی یکی دیگر از متون کهن آغاز خواهد شد. باشگاه "اطلاعات سبز" متشکل از کتابخانه حسینیه ارشاد، شهرداری و چهار انجمن محیط‌زیستی است که به مسائل زیست محیطی می‌پردازد. هر هفته ٧٠ عنوان کتاب به کتابخانه اضافه می‌شود.
دیجیتال
ایده ایجاد کتابخانه دیجیتال در سال ٨٨ بوجود آمد. فضای کتابخانه مجازی همچون کتابخانه‌های عمومی است و مهمترین مسئله در کتابخانه، رعایت حق مولف است. راهکار رعایت حق مولف، امانت دادن دیجیتالی کتاب‌ها بود. در سال ٩٠ کتابخانه عمومی دیجیتال حسینیه ارشاد همزمان با سالروز تولد دکتر شریعتی راه‌اندازی شد.
در این فضا هرکسی یک پروفایل (نمایه) شخصی دارد که از طریق آن به ١٧ تا ١٨ هزار عنوان منبع دیجیتالی متصل می‌شود. این فضا امکان پرینت و دانلود ندارد، کتاب تنها برای مدت ١٠ روز به صورت اسکن شده در پروفایل فرد قرار خواهد داشت.
اسکن صفحه کتاب‌ها بزرگ‌تر از صفحه مانیتور است تا امکان پرینت اسکرین گرفته شود. عکس‌های اسکن شده امکان سرچ او‌سی‌آر را دارد، در سال ٩٠ تنها نسخه فارسی OCR از مصر خریداری شد. عضویت در این کتابخانه رایگان است و هر فرد می‌تواند با ورود و نام‌نویسی کتاب را امانت بگیرد.
کتابخانه‌ای نزدیک به استاندارهای جهانی
مدیر کتابخانه حسینیه ارشاد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، درباره‌ی فعالیت‌های کتابخانه حسینیه ارشاد گفت: کتابخانه حسینیه ارشاد کتابخانه عمومی است و نزدیک به استاندارد‌های بین‌المللی عمل می‌کند. به علت اینکه ساختمان کنونی کتابخانه از استاندارد لازم برخوردار نیست، در محوطه پشت حسنیه ارشاد ساختمان جدیدی در ٧ طبقه در حال ساخت است. این ٧ طبقه شامل ٤ طبقه کتابخانه، یک طبقه سالن همایش و دو طبقه پارکینگ می‌شود.
مهناز خراسانچی اظهار کرد: البته سال ٩٢ مُمیزان انرژی دانشگاه شریف، کتابخانه را از نظر مصرف انرژی بررسی کردند. تمام راهکارهای بی‌هزینه و کم‌هزینه همچون استفاده از لامپ کم‌مصرف، استفاده از گیاه در فضای کتابخانه برای تصفیه هوا و ... را اعمال کرده‌ایم، اما به خاطر ساختمان جدید از کارهای پرهزینه مثل تعویض تمام پنجره‌ها خودداری شد.
وی با بیان اینکه در تمام دنیا موزه‌ی علم وجود دارد، افزود: در نظر داریم بعد از نقل مکان، فضای کنونی را به موزه علم تبدیل کنیم که بسیار به درک مباحث علمی کمک می‌کند. من شخصا از کتابخانه چند کشور دیدن کرده‌ام و نقاط قوت و ضعف کتابخانه‌ها را فهمیده‌ام. در نهایت به این نتیجه رسیده‌ام که کتابخانه ارشاد را بر اساس یکی از بند‌های قانون "رانگاناتان" که می‌گوید «کتابخانه اندام‌واره‌ای است زنده و پویا» مدیریت می‌کنم.
خراسانچی اظهار کرد: کتابخانه حسینیه ارشاد از دو سال پیش اولین کتابخانه‌ای بوده که برای گرفتن ایزو ٩٠٠١ اقدام کرد. بعد از انتشار این خبر تماسی از سوی برخی افراد گرفته شد که اظهار می‌کردند می‌توانند با دریافت تنها ۵٠٠ هزار تومان گواهی ایزو ٩٠٠١ را به ما بدهند. با مخالفت ما با این اتفاق، پس از مدت کوتاهی متوجه شدیم که کتابخانه‌ی یکی از شهرهای بزرگ کشور در طی چند روز این گواهی را دریافت کرده است، در حالی که بعد از دو سال موفق به این کار نشده‌ایم.
وی با بیان اینکه این کتابخانه به صورت مشورتی اداره می‌شود، گفت: ما هفته‌ای یک جلسه با مدیران، ماهی یک جلسه با تمام کارکنان و هر سه ماه نیز یک جلسه عمومی برگزار می‌شود. حتی با برگزاری جشن‌های تولد برای کارکنان فضای کتابخانه را دوستانه‌تر کرده‌ایم تا این احساس در کتابخانه نیز جاری باشد. در سال‌های گذشته در نشست‌های ماهانه به صورت دوره‌ای کارکنان هر بخش روی موضوع خاصی پژوهش انجام می‌دادند و در جلسه نتیجه را ارائه می‌کردند.
مدیر کتابخانه حسینیه ارشاد درباره تخصص‌گرایی در این مجموعه بیان کرد: کارکنان تمام بخش‌ها متخصص هستند و در رشته مناسب با فعالیت‌شان تحصیل کرده‌اند. برای ما تخصص‌گرایی بسیار مهم است. ما برای بخش‌های نابینایان، ناشنوایان، کودک و نوجوان، کم‌توان ذهنی و اوتیسم تمام کارکنان را آموزش داده‌ایم و پژوهش لازم برای شناخت جامعه‌ی مخاطب انجام شده است.
وی درباره حق عضویت کتابخانه حسینیه ارشاد اظهار کرد: به کتابخانه ارشاد بودجه تعلق نمی‌گیرد و تنها از طریق حق عضویت‌ها اداره می‌شود. در تمام سال‌های مدیریت در کتابخانه حتی یک نفر در مورد مقدار حق عضویت اعلام رضایت نکرده است. حق عضویت با توجه به خدماتی ارایه شده تعیین می‌شود. حداقل از قشر فرهیخته‌ای که کتابخوان هستند توقع می‌رود این موضوع را بفهمند.
نازنین ساسانیان
