بسته «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» سرآغاز زنجیره‌ای از بسته‌های زبان‌آموزی در چارچوب آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان است که موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان منتشر کرده است. اشاره ورزی یا ورزیدن اشاره‌ها با کودکان خردسال همان زبان اشاره خردسالان baby sign language است که امروزه در جهان به عنوان نخستین بخش از کار زبان‌آموزی با نوزادان و نوپایان شناخته شده است و روز به روز گسترش بیش‌تری می‌یابد. اشاره ورزی پایه آموزش زبان به خردسالان هم شنوا و هم کم‌شنوا یا ناشنواست.
نوزادان از شش ماه به بالا و نوپایان دو تا دو و نیم ساله در مرحله پیش از زبان بیانی expressive language هستند. به ویژه این گروه سنی در سن زیر ۱۸ ماهگی اگر در بهترین حالت، زبان باز کرده باشند، تا ۵۰ واژه را شکسته و بسته به کار می‌برند. خردسالان در این سن زبان را به خوبی می‌فهمند اما نمی‌توانند سخن بگویند. رفتار زبانی با آن‌ها یک سویه است و آن‌ها از این که فهمیده نمی‌شوند رنج می‌برند و رنج خود را با گریه و ناآرامی نشان می‌دهند. اشاره ورزی به این گروه سنی از کودکان کمک می‌کند که بتوانند با ساده‌ترین شکل از زبان اشاره که زبان حرکتی – مفهومی است با بزرگ‌ترها ارتباط برقرار کنند. این ارتباط نه تنها سبب رشد مغزی شتابان‌تر در آن‌ها می‌شود، بلکه می‌توانند از جنبه عاطفی خود را بهتر بیان کنند و همین نکته سبب آرامش بیشتر آن‌ها می‌شود.
بسته «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» نخستین بسته به زبان فارسی و تولید بومی ایران است. عکاسی، تصویرگری آن با بالاترین کیفیت و زبان اشاره به کار گرفته شده نیز فارسی است. هم‌چنین این بسته در چارچوب آموزش خلاق از راه ادبیات کودکان تهیه شده است. تصویرهای هنری که به کودکان کمک می‌کند تا با زیبایی‌شناسی تصویر آشنا شوند و ترانه‌های کوتاهی که برای به کارگیری زبان گفتار یا زبان بیانی از سوی بزرگسالان به کار برده می‌شود، بخش ادبی و کلامی این کتاب‌ها را شکل می‌دهند.
بسته «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» اگرچه مهم‌ترین گروه هدف‌اش را نوزادان و نوپایان می‌داند، اما گروه گسترده‌ای از کودکان چه خودتوان (معمولی) و چه توان‌جو یا کودکان با نیازهای ویژه را دربرمی‌گیرد. و کمک می‌کند که این دو گروه از کودکان بتوانند با هم ارتباط برقرار کنند.
سه کتاب کار و یک کتاب راهنما به همراه یک لوح فیلم (دی وی دی) در بسته «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» وجود دارد. کتاب‌ها برای کار بزرگسال با کودک است. لوح فیلم هم راهنمای درست به کار بردن نشانه‌ها است. این لوح از این جهت اهمیت دارد که بازنمایی هر نشانه را مربی ورزیده انجام می‌دهد تا خانواده‌ها و آموزشگران به آسانی بتوانند آن را بیاموزند.
بسته «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» هم برای خانواده و هم برای آموزشگاه مانند مهدها، مراکز نگه‌داری از کودکان با نیازهای ویژه، مراکز مادر و نوزاد و مادر و کودک، مراکز پیش‌دبستانی و دبستان‌ها کاربرد دارد و آشنایی با آن بخشی از زنجیره فرهنگ زبان‌آموزی از نوزادی تا نوجوانی است که از سوی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان پژوهیده و از سوی نشر چیستا منتشر می‌شود.
اشاره ورزی طبیعی چیست و دامنه کاربرد آن تا کجاست؟
همه خانواده‌ها بدون استثنا به طور خودآگاه یا ناخودآگاه از شش ماهگی به بعد با کودک خود با زبان اشاره سخن می‌گویند. درخواست‌هایی مانند، سرسری کردن، دس دسی کردن، نانای کردن و پرسش‌هایی مانند چشمات کو؟ دهان ات کو؟ موی ات کو؟ و پاسخ‌هایی که از کودک می‌گیرند همه در چارچوب زبان اشاره طبیعی قرار دارد. نشانه‌های این زبان در بهترین حالت زیر ۲۰ است، اما نشانه‌های اشاره ورزی آموزشی برای این گروه سنی تا ۲۰۰ نشانه هم می‌رسد. یکی از کمبودهای زبان اشاره طبیعی این است که همیشه بزرگسال از کودک می‌پرسد یا درخواست دارد، کم‌تر رخ می‌دهد که کودک خردسال به طور طبیعی زبان اشاره را در ارتباط با بزرگ‌ترها به کار ببرد.
تفاوت اشاره ورزی طبیعی و آموزشی چیست؟
اشاره ورزی طبیعی، محدود و نارسا و یک سویه است، اما اشاره ورزی آموزشی گسترده‌تر از اشاره ورزی طبیعی، رسا و دو سویه است. برای نمونه در بسته اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان بیش از ۱۸۰ نشانه به کار رفته است. نشانه‌هایی مانند میوه‌ها، رنگ‌ها، خویشاوندی نزدیک، وضعیت‌ها، پدیده‌های طبیعی مانند آسمان، باران و ابر … اشاره ورزی طبیعی به سبب نارسا بودن هیچ‌گاه نام یک زبان قراردادی را به خود نمی‌گیرد، اما اشاره ورزی آموزشی زبانی با گرامر یا دستور ویژه خود است. خردسالان آن را می‌آموزند و این سبب می‌شود که در دو سال نخست زندگی با دستور و قواعد یک زبان آشنا شوند و همین نکته نیز رشد زبانی را در آن‌ها شتابان‌تر می‌کند. موضوع مهم دیگر در دو سویه بودن اشاره ورزی آموزشی نسبت به اشاره ورزی طبیعی است. در اشاره ورزی آموزشی نوزادان و نوپایان کاربرد زبان اشاره را به گونه‌ای روشمند می‌آموزند و به کار می‌برند. برای نمونه هنگامی که کودک میوه‌ای مانند سیب یا موز می‌خواهد، با کاربرد این نشانه نیاز خود را بیان می‌کند و دیگر برای رسیدن به میوه درخواستی‌اش گریه نمی‌کند.
آیا اشاره ورزی آموزشی سبب تأخیر در سخن گفتن یا زبان باز کردن کودکان می‌شود؟
به هیچ روی. اشاره ورزی آموزشی نه تنها سبب تأخیر در زبان باز کردن کودکان یا زبان بیانی خردسالان نمی‌شود، بلکه به سبب آموزش بازنمایی زبان اشاره از راه دست‌ها و چهره و همین‌طور کاربرد هم‌زمان زبان بیانی یا زبان گفتاری با کودک سبب رشد زبانی یا زود زبان باز کردن در کودکان نیز می‌شود. به سبب کاربرد حرکت در اشاره ورزی کودکانی که با این زبان آشنا می‌شوند، در آینده از زبان بدن در گفتار خود بیشتر استفاده می‌کنند و این امتیازی بزرگ در ارتباط با دیگران خواهد بود. هم‌چنین اشاره ورزی آموزشی زبان خاموش و گنگ نیست و همیشه و همواره در ارتباط با کودکان با سخن بزرگسالان همراه است و این دو شکل عمده زبانی که انسان در تکامل زبان خودآموخته است، هم‌زمان به کودکان آموزش داده می‌شود.
آیا اشاره ورزی آموزشی تنها ویژه کودکان خودتوان (معمولی) است یا کودکان با نیازهای ویژه را نیز دربرمی‌گیرد؟
هنگامی که اشاره ورزی آموزشی با کودکان زیر سن دو سال کار می‌شود، هنوز بسیاری از ویژگی‌های زبانی کودک برای خانواده آشکار نشده است. آیا این کودک در سخن گفتن خودتوان است؟ آیا این کودک ممکن است، مشکل خاصی در ارتباط با زبان یا ذهن داشته باشد؟ اشاره ورزی آموزشی یکی از بهترین افزارهایی است که به خانواده‌ها کمک می‌کند تا خودتوانی کودکانشان را هرچه زودتر کشف کنند و اگر هم اختلالی از جنبه رشد مغزی یا زبانی داشته باشند، آن را هم به هنگام‌تر کشف می‌کنند و می‌توانند زودتر به کودک کمک کنند. اگر کودک شما مشخص شده است، در زمینه شنوایی توان‌جو است، یعنی کم‌شنوا یا ناشنوا است. این بسته بهترین افزار آموزش زبان با آن‌ها است. اگر کودک شما به هر دلیل، مشکلات مغزی ناشی از تصادف، جراحی یا بیماری‌های زمینه‌ای درگیر است و توان بیان گفتار را به درستی ندارد، برای گذار از این دوره و بهبود و بیان خود این بسته می‌تواند به آن‌ها کمک کند.
«اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» و دیگر بسته‌های آموزش خلاق موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان
انتشارات چیستا پیش از این نیز بسته‌های آموزش خلاق «آواورزی با سیبیلک»، «الفباورزی با کاکاکلاغه»، «شمارورزی لولوپی + ۰»، «شمارورزی لولوپی + ۱» و بسته‌های «فارسی‌آموز نخودی» را بر اساس پژوهش‌های موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان به قلم محمدهادی محمدی منتشر کرده است. بسته بعدی زبان‌آموزی پس از اشاره‌ورزی، «آواورزی» است که روی توانمندسازی آوایی کودکان خردسال کار می‌کند. در پی آن دو بسته «الفباورزی» و «نشانه‌ورزی» می‌آید. «الفباورزی» کودکان پیش‌دبستانی و سال نخست دبستان را از جنبه درست آواها و رانش درست واک‌ها توانمند می‌سازد و «نشانه‌ورزی» که کاری نو اما ناشناخته در بستر آموزش زبان به کودکان است، کودکان را با دانش نشانه‌ها آشنا می‌کند. پس از این کودک باید خواندن و نوشتن را به زبان مادری یا رسمی خود که فارسی است، بیاموزد که در این مورد بسته‌های «فارسی‌آموز نخودی» می‌تواند راهگشا باشد.
آواورزی با سیبیلک و بسته الفباورزی با کاکاکلاغه نشان طلا لاکپشت پرنده و نشان گوزن زرد را دریافت کرده است.
برای کسب اطلاعات بیشتر یا سفارش «اشاره ورزی با نوزادان و نوپایان» می‌توانید به سایت www.hodhod.com مراجعه کنید یا با فروشگاه کتاب هدهد به شماره ۸۸۵۵۳۵۲۸-۲۱ تماس بگیرید.
