در این مقاله به سه توصیه کارآمد در رفتار با کودک اشاره شده است تا به کمک آن‌ها رفتار خوب در کودک شما نهادینه شود.
ما والدین بسیاری می‌شناسیم که از رفتار بد کودک خود با گفتن جمله‌هایی همچون: «او حرف گوش نمی‌کند»، «مدام ساز مخالف می‌زند»؛ «خیلی بد حرف می‌زند»؛ «جواب مرا می‌دهد» ناراضی هستند.
بنابراین متوجه شدیم که معمولا والدین بر رفتار منفی کودک خود متمرکز می‌شوند و مدام با جمله‌های منفی از رفتار بد او صحبت می‌کنند. با این وجود چطور می‌توان به برقراری رفتار خوب در کودک کمک کرد.
مثبت صحبت کنید
تحقیقات بسیاری در حوزه روانشناسی مثبت و عصب‌شناسی، نشان داده‌اند ظاهر گفتار یا رفتار ما، می‌تواند درون ما را تغییر دهد. همین‌طور، مغز ما پیام‌های مثبت را بهتر از پیام‌هایی با ظاهر منفی می‌فهمد. به‌جای اینکه بگوییم: «فریاد نکش» می‌توانیم بگوییم: «لطفا آرام صحبت کن»؛ به‌جای «ندو» بگوییم: «راه برو»، به‌جای گفتن «خواهرت را نزن» بهتر است گفته شود: «با خواهرت مهربان باش».
اعتمادبه‌نفس از عزت‌نفس به وجود می‌آید
با برچسب زدن به کودک مانند: «او یک دلقک است»، «او همیشه دیر می‌کند»، «او هنرمند فامیل است»، «او روشنفکر است» و از این قبیل جملات، به او نقشی را القا می‌کنید که دیگر نمی‌تواند از آن خارج شود. به‌مرور زمان این برایش خسته‌کننده خواهد بود حتی اگر این برچسب مثبتی باشد. یادتان باشد مهم این است که همیشه به‌جای شخصیت یک فرد، عمل او را قضاوت کنیم. به‌عنوان مثال اگر پسر شما عروسک خواهرش را شکسته است، به‌جای اینکه به او بگوییم:
«تو خیلی بدجنس هستی»
بگوییم:
«شکستن عروسک خواهرت، ممنوع است.»
به همین ترتیب بهتر است به بگویید:
«وقتی داشتی ورزش می‌کردی و ناگهان افتادی، دوباره شروع کن! این اتفاق در ورزش پیش می‌آید.» تا اینکه با دیدن زمین خوردن او بگوییم: «چقدر دست و پا چلفتی هستی!»
به این ترتیب شما کودک را قضاوت نمی‌کنید بلکه رفتار او را به چالش می‌کشید. این روش کمتر او را آزار می‌دهد. به یاد داشته باشید او هم مثل شما می‌تواند اشتباه کند.
کتاب « راهنمای کامل تربیت کودک » به شما در جهت یافتن پاسخ‌های مناسب برای بسیاری از مسائل رفتاری کودکتان که به صورت روزمره با آن مواجه می‌شوید کمک می‌کند. این کتاب همانند بسیاری از کتاب‌های تربیتی دیگر در حوزه کودکان در سایت هدهد موجود است.
ارزش گذاشتن
کودک با یک نقاشی زیبا از مدرسه به خانه می‌آید. شما متوجه می‌شوید که چندان نتوانسته است در نقاشی خود، منظورش را برساند؛ کودک شما تصور می‌کند یک دایناسور کشیده است ولی از نظر شما یک طرح کوبیسم است. به او چه خواهید گفت؟
حتی اگر آنچه می‌خواسته بکشد، خوب از آب درنیامده باشد، می‌توانید به نکته‌های باارزش این نقاشی یا هر کار خوبی که آن روز انجام داده است اشاره کنید و به این شکل از او تعریف و به برقراری آن رفتار خوب در کودک خود کمک کنید. به‌عنوان نمونه بگوید: «من از رنگ‌هایی که استفاده کردی خیلی خوشم می‌آید»، «اتاقت را خیلی خوب مرتب کردی»، «ممنون که گذاشتی با تلفن صحبت کنم»، «در خرید امروز خیلی کمکم کردی»، «آفرین، تو خیلی خوب تمرین کردی و اصلا ناامید نشدی.»
اصل این نیست که به کودک اعتمادبه‌نفس کاذب بدهیم. بر اساس نظریه توماس بری برازلتون، متخصص کودکان، کودکان برای موفق شدن، نیاز به تعریف و تمجید دارند. با این وجود، زیاده‌روی در این امر نیز، می‌تواند باعث ایجاد فشار زیادی بر او شود. عیب‌جویی به او آسیب می‌زند و عزت‌نفسش را کم می‌کند و جلوی حرکت او را می‌گیرد. مهم این است بدانیم تا چه اندازه و چطور از او تعریف کنیم.
چگونه رفتار خوب در کودک تقویت می‌شود؟
گاهی می‌بینیم والدین توجه زیادی بر رفتارهای منفی کودک خود دارند و این مطلب کودک را آزار می‌دهد. شیطنت‌ها، اشتباهات، حرف گوش نکردن‌ها، موج مخالفت، سکون، فحش، خشونت، رفتارهایی بسیار طبیعی هستند برای اینکه والدین را به عکس‌العملی وادار کنند. کودکان این را می‌دانند. کودکی که می‌خواهد توجه پدر و مادر خود را جلب کند، به‌صورت خودآگاه و ناخودآگاه با انجام این رفتارهای منفی، خود را نشان می‌دهد.
چرا این جریان پیش می‌آید؟ این جریان از یک سیستم بسیار ساده و منطقی پیروی می‌کند که از گذشته تاکنون همچنان بوده است. هرچه بیشتر بر رفتار بد کودک خود تمرکز کنیم، واکنش نشان دهیم و آن را خارج از کارهای نرمال نشان دهیم، این پیام را به ذهن کودک خود می‌فرستیم که «اگر می‌خواهی تمام وقت و انرژی پدر و مادر به تو اختصاص یابد، شیطنت بکن، مسئولیت‌هایت را انجام نده، به حمام نرو، خواهرت را بزن، به معلمت فحش بده، سیگار بکش و ... . می‌توانی مطمئن باشی والدینت واکنش نشان خواهند داد و سایه به سایه دنبال تو می‌آیند. آن‌ها قطعا مدام به تو توجه خواهند کرد.»
گاهی از بچه‌ها می‌شنویم: «پدر و مادرم مدام حواسشان به خواهر یا برادرم است درحالی‌که او خیلی اذیت می‌کند ولی من نه! حالا می‌فهمم که عاقل بودن اصلا خوب نیست و من هم باید مثل او بشوم. حالا آن‌ها به من هم توجه می‌کنند.»
حال چگونه از این تسلسل باطل رها شویم؟
راهکار آن‌قدر ساده است که شما هم سادگی آن را تایید خواهید کرد؛ اما با وجود سادگی، راهکاری بسیار موثر است. اگر می‌خواهم رفتار خوب در کودک من تقویت شود، باید بیشتر از رفتارهای بد، به رفتارهای درست او توجه کنم و واکنش نشان بدهم.
این به معنی بی‌توجهی به رفتار بد کودکمان نیست. به این معنی است که من تمام رفتارهای خوب کودکم را می‌شناسم، اهمیت می‌دهم، توجه می‌کنم و تشویق می‌کنم. به او نشان می‌دهم با داشتن این رفتار خوب چه نتایجی را خواهد داشت: والدین از او راضی خواهند بود، به این رفتار خوب شناخته خواهد شد، والدین بسیار آرام‌تر خواهند بود، می‌توانند زمان بیشتری را به بازی اختصاص دهند و به کودک نیز خود افتخار خواهد کرد. رفتار خوب در کودک می‌تواند شکل‌های مختلفی داشته باشد: انجام مسئولیت بدون یادآوری مکرر، آرام شدن در هنگام عصبانیت شدید، مستقل بودن، منظم بودن در کارها، آماده کردن وسایل صبح فردا از شب قبل ... به‌عنوان سرپرست، من به کودکم می‌گویم که چه انتظاراتی از او دارم و هر هفته روی فقط سه تا از آن‌ها تمرکز می‌کنم:
«من تکالیفم را بدون تاخیر در ساعت شش انجام می‌دهم»، «قبل از شام کیف فردایم را آماده می‌کنم» و «من دیگر موقع عصبانیت دفترم را پرت نمی‌کنم» این‌ها مثال‌هایی از جدول انرژی مثبت هستند که بسیار از پدران و مادران را از ناامیدی نجات داده است و شما هم می‌توانید به‌سادگی آن را بر اساس سن کودک و با انتخاب خود انجام دهید.
جدول انرژی مثبت چیست؟
جدول انرژی مثبت یک مدل آموزشی نیست و برای همیشه نباید استفاده شود. در عوض راهکاری است برای اینکه از یک تکرار بیهوده خلاص شویم. بعضی از والدین می‌گویند که این مدل آموزشی خوبی نیست. ما کاملا موافق هستیم، با این وجود وقتی کودک در یک رفتار نامناسب گیر افتاده است و با تمام درخواست‌های والدین مخالفت می‌کند، این راهکار می‌تواند شروع خوبی باشد. با گذشت زمان، دیگر نیازی به این سازوکار نخواهد بود.
هدف جدول انرژی مثبت، گذاشتن تمرکز بر رفتاری درباره روابط میان کودک و پدر و مادر خواهد بود. قانون بازی باید از قبل مشخص باشد:
یک علامت سبز برای وقتی کار مشخص‌شده را انجام دهد و در غیر این صورت علامت قرمز می‌گیرد.
اگر در پایان بازی ۴ تا ۳ علامت سبز داشته باشد. جایزه‌ای خواهد داشت. این جایزه حتما دریافت یک هدیه نیست؛ بلکه بیرون رفتن، اجازه یک ساعت بیشتر تلویزیون نگاه کردن یا بازی با مامان هم می‌تواند جایزه او باشد.
دریافت هر علامت سبز را به او تبریک بگویید ولی برای علامت قرمز چیزی نگویید. همین که علامت قرمز را در جدول می‌گذارید کافی است. او را تهدید نکنید: «اگر این کار را نکنی، علامت قرمز خواهی داشت» برای جلوگیری از داد و ستد و متهم کردن، هر روز به حساب همان روز برسید.
در آخر هفته، اگر علامت‌های قرمز بیشتر بودند، دنبال تکرار پیام‌های اخلاقی نروید؛ بلکه کودک خود را تشویق کنید تا در مسیر یک رقابت مثبت قرار گیرد: «مطمئن هستم هفته آینده می‌توانی موفق شوی، می‌دانم که این هفته هم تلاش خوبی کردی.»
| مأموریت | دوشنبه | سه‌شنبه | چهارشنبه |
| تکالیفم را در ساعت ۶ انجام می‌دهم | سبز | قرمز | سبز |
| موقع عصبانیت دفترم را پرت نمی‌کنم | قرمز | سبز | قرمز |
| کیفم را شب قبل آماده می‌کنم | سبز | سبز | سبز |
کتابک خواندن مقاله زیر را نیز به شما توصیه می‌کند: