«روز جهانی تالاب‌ها» (WWD) نخستین‌بار در ۱۳ بهمن (۲ فوریه) ۱۹۷۱ (۱۳۴۹ ش.) هنگامی رسمیت یافت، که گروهی از فعّالان محیط زیست در «پیمان‌نامه رامسر» ایران از این روز با نام روز جهانی تالاب‌ها نام بردند. با این همه، نخستین گرامیداشت جهانی این روز، در سال ۱۹۹۷م. و با هدف افزایش آگاهی و یادآوری جایگاه پُرارزش تالاب‌ها در چرخه‌ی زندگی انسان‌ها و کره‌ی زمین، برگزار شد.
در هر سال، نهادهای دولتی و خصوصی و گروه‌های محیط‌زیستی پرشماری این روز را گرامی می‌دارند تا از این راه، آگاهی همگانی را افزایش دهند و تأثیر سازنده‌ی تالاب‌ها را به مردم جهان یادآوری کنند.
برپایه تعریف «پیمان‌نامه جهانی حفاظت از تالاب‌ها» (پیمان‌نامه رامسر)، به مناطق پوشیده از مرداب، باتلاق، لجنزار، آبگیرهای طبیعی و مصنوعی، «تالاب» گفته می‌شود. در تالاب‌ها، همیشه یا در یکی دو فصل، آب‌های شور یا شیرین راکد یا جاری یافت می‌شود. حوضچه‌های پرورش ماهی، نمکزارها و شالیزارها نیز جزو تالاب‌های مصنوعی هستند. تالاب‌های طبیعی، بخش گوناگونی از زیستگاه‌ها مانند رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، کرانه‌های ساحلی، جنگل‌های حرا، لجنزارها و حتی آب‌سنگ‌های مرجانی را نیز دربر می‌گیرند.
پایگاه رسمی تالاب‌ها، امسال شعار سال ۲۰۲۰ را «اهمیت تالاب‌ها در گوناگونی زیستی» اعلام کرده‌است. تالاب‌ها گوناگونی زیستی بسیاری دارند و زمینه مناسبی برای رشد و پرورش گونه‌های جانوری و گیاهی به‌شمار می‌آیند.
در بخشی از پوستر جهانی روز تالاب‌ها، به این نکته اشاره می‌شود که زندگی موجودات زمین، در تالاب‌ها شکوفا می‌شود. با این همه، آمار‌های روزآمد نشان می‌دهد که تراکم گونه‌های زیستی تالاب‌ها در سراسر جهان، کاهش چشم‌گیری داشته است. تالاب‌ها با شتابی سه برابر بیش‌تر از شتاب نابودی جنگل‌ها، از میان می‌روند. پایگاه رسمی تالاب‌ها، همه‌ی مردم جهان را فراخوانده است تا مناسبت‌هایی را برنامه‌ریزی کنند که آگاهی همگانی را افزایش دهد، و در کلاس‌های درس آموزش‌هایی مناسب درباره‌ی تالاب‌ها برای کودکان پیش‌بینی کنند.
بخشی از نقش تعیین‌کننده‌ی تالاب‌ها در زندگی انسان را در چند جمله می‌توان یادآوری کرد:
- چون تالاب‌ها به جابه‌جایی آلاینده‌ها کمک می‌کنند، بودن آن‌ها برای تأمین آب پاکیزه، اهمیت بسیاری دارد.
- آب‌سنگ‌های مرجانی و درختچه‌های کرانه‌زی در برابر توفان نقش مهمی دارند.
- تالاب‌های سرشار از پوده (توربی) سی درصد از حجم کربن دی‌اکسیدی که در زمین ریشه دارد، می‌کاهد، در نتیجه این بخش از تالاب‌ها، بر روند تغییرهای آب‌وهوایی تأثیر دارند.
- تالاب‌ها آب را به خود جذب می‌کنند و از این رو، منبع مهمی در ذخیره‌ی آب به‌شمار می‌آیند.
- بیش‌تر از یک میلیارد انسان در جهان، با حرفه‌هایی در پیوند با تالاب‌ها، گذران زندگی می‌کنند.
- چهل درصد از همه گونه‌های جانوری جهان، در تالاب‌ها زندگی یا زاد و ولد می‌کنند.
- تالاب‌ها به پدید آمدن شرایط مناسب برای زیستن انسان کمک می‌کنند.
- ماهی، برنج، جلبک‌های دریایی و نمونه‌های بیش‌تری از مواد غذایی انسان از تالاب‌ها به‌دست می‌آیند.
- تالاب‌ها در بهبود صنعت گردشگری و افزایش جذب گردشگران تأثیر دارند.
تالاب‌های «آلاگل»، «آلماگل» و «آجی‌گل» در شمال استان گلستان، «تالاب زریوار» در استان کردستان، «تالاب گاوخونی» در استان اصفهان، «تالاب انزلی» در استان گیلان و «تالاب کمجان» در استان فارس، چند نمونه از تالاب‌های ایران هستند. با آغاز به کار طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در سال ۲۰۰۵، این روزها بسیاری از تالاب‌های ایران در وضعیت بحرانی به سر می‌برند. افزون بر طراحی برنامه‌ها و الگوسازی‌های بنیادی برای رویارویی با این بحران، نقش ما در افزایش آگاهی همگانی نسبت به ارزش‌ها و کارکرد‌های تالاب‌ها و ایجاد نگرانی برای حفاظت از آن‌ها را نباید نادیده بگیریم. در این راه، آموزش کودکان و همراهی آن‌ها در حفاظت از زیست‌بوم خود، اهمیت دوچندان دارد، زیرا آن‌ها در آینده‌ای نه‌چندان دور، وارثان ما در زمین خواهند بود، زمینی که برای نجات آن باید از همین امروز بکوشند.
با فرا رسیدن روز جهانی تالاب‌ها، راه‌های ساده‌ای را برای افزایش آگاهی همگانی به شما پیشنهاد می‌کنیم تا با کودک‌تان اهمیّت و ارزش تالاب‌ها را سهیم شوید:
- در مدرسه یا هر نهاد همگانی دیگر، با دعوت از کارشناسان این حوزه، برنامه‌ای را برگزار کنید تا اهمیّت تالاب‌ها در تنوع زیستی را به مخاطبان یادآوری کنید.
- نمایشگاه برگزار کنید و در آن هر اثری را که بازتاب وضعیت تالاب‌ها و بحران زیستی آن‌ها است، به شکل گروهی نمایش دهید. مانند نمایشگاه نقاشی، عکاسی، چیدمان و ... .
- اگر در نزدیکی محل زندگی شما تالابی هست، یک روزتان را به گردآوری زباله‌ها و پاک‌سازی آن تالاب اختصاص دهید.
- از یک تالاب کشورتان که در وضعیت بحرانی است، دیدن کنید و خطر نابودی آن را به اطرافیان‌تان یادآوری کنید.
- اطلاعات، مقاله‌ها و اخبار سازنده درباره‌ی تالاب‌ها را با اطرافیان‌تان خود به اشتراک بگذارید.
- در مدرسه و دیگر نهادهای آموزشی، ارزش و نقش تالاب‌ها در زندگی انسان را پررنگ کنید و با همفکری، راه‌هایی را برای کاهش شتاب تغییرهای اقلیمی و حفظ تالاب‌ها (در حد توان‌تان) پیدا کنید.
منابع:
https://www.eligasht.com/
https://en.wikipedia.org/
https://www.worldwetlandsday.org/
http://www.wetlandsproject.ir/
فهرست کتاب‌های مرتبط با تالاب را اینجا ببینید