بخش نخست مقاله را در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و زیرگونههای آن (بخش نخست)
فهرست
ویژگی‌های دیگر فانتزی شمشیر و سیاره
زیرگونههای مرتبط با فانتزی شمشیر و سیاره
زیرگونههای مرتبط با فانتزی آینده
ویژگی‌های دیگر فانتزی استیم‌پانک
زیرگونههای مرتبط با فانتزی استیم‌پانک
- فانتزی آرکین‌پاینک آرکین‌پانک
ویژگی‌های دیگر فانتزی آرکین‌پانک
زیرگونههای مرتبط با فانتزی آرکین‌پانک
ویژگی‌های دیگر فانتزی لامپ گازی
زیرگونههای مرتبط با فانتزی لامپ گازی
ویژگی‌های دیگر فانتزی غرب عجیب
زیرگونههای مرتبط با فانتزی غرب عجیب
- فانتزی شمشیر و سیاره [1]
داستانهای این زیرگونه کمی رنگ فانتزی دارند و اندکی رنگ داستانهای علمی-تخیلی. داستانهای این زیرگونه تا دهه‌ی ۱۹۹۰ محبوب و نویسندگان علاقه‌مند به آن پرکار بودند؛ تا زمانی‌که فانتزی‌های والاتر به محبوبیت بیشتری دست یافتند.
در این زیرگونه، داستانهای عاشقانه‌ی پرهیجانی خلق شده است؛ همچنین تعداد زیادی از داستانهای مرتبط با این فانتزی دارای یک وجه مشترک‌‌اند: بدین‌گونه که در گذشته، بیشتر آن‌ها داستان‌هایی علمی-تخیلی تلقی می‌شدند، اما در حال حاضر تکنولوژی به‌کاررفته در آن‌ها تاریخ‌گذشته محسوب می‌شود. از این رو بیشتر فانتزی تلقی می‌شوند.
رخدادهای داستانی این زیرگونه در دنیایی بیگانه رخ می‌دهد و البته که در داستانهای گوناگون، تفاوت‌هایی میان این جهان‌ها وجود دارد، اما آنچه مشترک است نوعی تناقض است؛ برای مثال، در داستان شاهزاده خانم مریخی از ادگار رایس باروز قایق‌های پرنده وجود دارد، اما از چهارپایان برای حمل‌و‌نقل استفاده می‌شود! یا سلاح‌های بسیار پیشرفته‌ای دردسترس است، اما در درگیری‌ها افراد با مشت‌زنی و کشتی گرفتن از خود دفاع می‌کنند! در عین حال، فرهنگ دنیای بیگانه‌ی ساخته‌شده هم‌زمان نسبت‌به زمین پیشرفته‌تر و بکرتر است. در این داستانها، معمولاً یک شخصیت قوی مرد، به‌صورت جادویی، به جهان بیگانه منتقل شده است. او باید با هیولاها بجنگد، در دنیای عجیب جابه‌جا شود، بانویی زیبا را نجات دهد و...
شاید شخصیتهای این داستانها ویژگی‌های داستانی علمی-تخیلی را داشته باشند؛ اما اصولاً ترجیح می‌دهند که از شمشیر استفاده کنند. جادو یا عرفان دینی غیرمعمول نیست، اما کم پیش می‌آید در محوریت داستان قرار داشته باشند. فیلم‌ها و کتاب‌های «جنگ ستارگان» بهترین نمونه‌های این زیرگونه‌اند.
ویژگی‌های دیگر فانتزی شمشیر و سیاره
• سطح جادو: کم. آنچه در وجه علمی این زیرگونه وجود دارد، غیرواقعی است. به همین ترتیب، جادویی که در این جهان‌ها وجود دارد نیز چندان کاربردی نیست. به‌طور معمول، جادو در اعمال استفاده نمی‌شود و معمولاً تمامی اعمال فیزیکی هستند.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: کم. این زیرگونه معمولاً به بررسی اندیشه‌‌ها نمی‌پردازد. داستانهای این زیرگونه درباره‌ی قهرمانان شجاع و ماجراجویی‌های عاشقانه است. در حقیقت، هدف این نیست که خواننده طبیعتِ ساختارهای اجتماعی را بررسی کند؛ اما گاه پیش می‌آید که قهرمان در دیالوگ‌های فلسفی شرکت کند.
• سطح شخصیت‌پردازی: کم-متوسط. شخصیت‌ها تیپیکال هستند. اصولاً شخصیت‌ها مرد هستند، میل زیادی به زندگی و زنده ماندن دارند، افتخارآفرین‌اند و برای نجات شهر و خانواده‌ی خود است که در این سفر به سر می‌برند. البته شاید از منظری نیز ضد-قهرمان باشند؛ برای مثال، دزد یا دزد دریایی. اما شخصیتهای زن معمولاً دوبعدی و فراتر از تیپ هستند.
• سطح پیچیدگی طرح: متوسط. داستانها بسیار ماجراجویانه‌اند. طرح‌ها نیروهای پیش‌برنده‌ی این زیرگونه‌اند، اما با وجود این، بسیاری از آن‌ها به کلیشه تبدیل شده‌اند؛ برای مثال، نجات یک دختر، بازگشت به خانه و...
• سطح خشونت: زیاد. هدف قهرمان داستان احتمالاً جنگ نبوده است، اما چند نفر او را به جنگی گریزناپذیر وادار کرده‌اند. خوانندگان در این جنگ‌ها می‌توانند منتظر دلاوری‌های فیزیکی بسیاری باشند.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی شمشیر و سیاره
• فانتزی پالپ (pulp fantasy): فانتزی شمشیر و سیاره ریشه در ادبیات پالپ دارد و وجه مشترک این دو زیرگونه سطح بالای ماجراجویی در آن‌هاست.
• شمشیر و جادو: هر دو زیرگونه تمایل به ماجراجویی و شگفتی دارند.
• فانتزی علم: فانتزی شمشیر و سیاره در نگاه کلی، فانتزی‌ای علم است؛ زیرا عناصری از فانتزی و داستان علمی-تخیلی دارد.
خرید کتاب فانتزی در ادبیات کودک و نوجوان
- فانتزی زمین در حال مرگ [2]
نام این زیرگونه خلاصه‌ای از داستانهای آن است! این داستانها دلتنگ‌کننده هستند: زمین در حال مرگ است و غم و ناامیدی به همه چیز نفوذ کرده است. تم‌های معمول چنین داستان‌هایی این‌گونه است: خستگی جهان، مظلومیت، ایده‌آل‌گرایی، هرج‌و‌مرج، امید تازه شدن و زندگی دوباره. ویژگی خاص این زیرگونه اتمام آرام آرام جهان است، در‌حالی‌که نظام جهان به سمت نوعی بی‌نظمی پیش می‌رود.
این زیرگونه به فانتزی و داستان علمی-تخیلی مرتبط است. همچنان که جهان از بین می‌رود، قوانین طبیعت هم از بین می‌روند و علم و جادو تفکیک‌ناپذیر می‌شود.
محیط داستانهای این زیرگونه زمین است، اما نه زمینی که ما می‌‌شناسیم! معمولاً فضای آن و ساختار اجتماعی‌اش و حتی فیزیک حاکم بر جهان ناآشناست. این محیط و نظام ناآشنا که ما نمی‌شناسیم و نمی‌دانیم که با آن چه کرده‌ایم، در مرکز داستانهای این زیرگونه قرار دارد.
ویژگی‌های دیگر فانتزی
• سطح جادو: کم-متوسط. علم و جادو در این زیرگونه تفکیک‌ناپذیرند. در واقع در این زیرگونه جادو توجیه دارد، حتی بر پایه‌ی اصول علمی ابتدایی.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: زیاد. آخرزمان ظرفیت معناسازی گسترده‌ای دارد؛ بنابراین هرچند این داستانها غم‌انگیزند، ظرفیت بیشتری برای بازگشت به معانی ژرف زندگی دارند.
• سطح شخصیت‌پردازی: زیاد. در این داستانها، نویسنده تمایل دارد که فقط بر یک بازمانده‌ی تنها تمرکز کند. به همین دلیل، تعداد شخصیت‌ها محدود و اندک است، اما به هرکدام از آن‌ها به‌خوبی پرداخته شده است.
• سطح پیچیدگی طرح: زیاد. جست‌وجو برای هدفی مانند منبعِ غذا یا امید نیروی پیش‌برنده‌ی داستانهای این زیرگونه است. جست‌وجو همان طرح داستان است. البته این بدین معنی نیست که آنچه جست‌وجو می‌شود، یافته می‌شود، اما این جست‌وجو برای طرح بسیار مهم و اساسی است.
• سطح خشونت: متوسط- زیاد. در پایان جهان، بسیاری از انسان‌ها برای زنده ماندن به خشونت روی می‌آورند. اما گاه عشق و مهربانی و امید (یا دست‌کم اشتیاقی برای داشتن امید) هم وجود دارد؛ بنابراین می‌توان گفت که خشونت همه‌ی چیزی نیست که در این داستانها وجود دارد.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی
• فانتزی آینده: داستانهای فانتزی زمین در حال مرگ در آینده‌ای بسیار دور اتفاق می‌افتد. به همین دلیل، این دو زیرگونه به هم نزدیک‌اند.
• فانتزی علم: داستانهای فانتزی زمین در حال مرگ اشتراکات بسیاری با این زیرگونه دارند؛ زیرا دارای حس فانتزی‌اند، در آینده اتفاق می‌افتند و به‌طور معمول، تکنولوژی‌های جدیدی در آن‌ها دیده می‌شود.
- فانتزی آینده [3]
داستانهای این زیرگونه در آینده اتفاق می‌افتند و المان‌های فانتزی دارند. فانتزی‌ها معمولاً در گذشته اتفاق می‌افتند یا دست‌کم در زمانی‌که به نظر می‌رسد گذشته است. به همین دلیل، فانتزی آینده کمی متناقض به نظر می‌آید. در عین حال، هرچه فانتزی تکامل پیدا کرد، دیگر مفهوم آینده مختص داستانهای علمی-تخیلی نبود و در فانتزی هم حضور یافت. در واقع، فانتزی آینده از گونههای گوناگون بسیاری استخراج شده است: رمانس، وحشت، علمی-تخیلی و دلهره‌آور. از آنجایی که این زیرگونه بیشتر از طریق دوره‌ی زمانی آن شناخته می‌شود، تعریف ویژگی‌های دیگر آن دشوار است.
فانتزی آینده به اندازه‌ی سایر زیرگونههای فانتزی از گونههای دیگر وام گرفته است، اما به شیوه‌ای جدید؛ برای مثال، افسانه‌ی شاه آرتور پیش‌بینی می‌کند که او باز می‌گردد، در رمان‌های Camelot 3000، شاه آرتور در سال ۳۰۰۰ باز می‌گردد که در آن جادو و شمشیر با سامورایی‌ها و بیگانه‌ها همراه می‌شود.
در این زیرگونه، داستانهای فانتزی کلاسیک با داستان علمی-تخیلی در هم می‌آمیزد؛ بنابراین هم‌زمان با اینکه شاه آرتور و شوالیه‌هایش در حال جنگیدن برای نجات کَمِلوت هستند، قرار دادن داستان در آینده و استفاده از عناصر گونههای دیگر داستان و شخصیتهای قدیمی را دوباره به شیوه‌ی جدید بازتولید می‌کند. یکی از ویژگی‌های خاص این زیرگونه تکنولوژی است که در ساخت جهان آینده تأثیرگذار است. در این زیرگونه تکنولوژی از جادو تفکیک نمی‌شود یا توضیح داده نمی‌شود؛ برای مثال، موجودات جادویی جهش‌یافته‌هایی از موجودات عادی هستند.
ویژگی‌های دیگر فانتزی آینده
• سطح جادو: متغیر. سطح جادو در این زیرگونه به دنیای آینده مربوط است. جادو ممکن است مشابه تکنولوژی باشد، کلاً وجود نداشته باشد یا به‌جای تکان دادن چوب جادو و... گونه‌ای از قدرت باشد.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: زیاد. وقتی داستانی در آینده رخ می‌دهد، صحبت درباره‌ی جهان کنونی گریزناپذیر است. همچنین، این زیرگونه ایده‌های فراوانی درباره‌ی گونه‌ی فانتزی ارائه می‌دهد. مرزهای مرسوم و پایه‌ای این گونه را وسیع‌تر می‌کند (برای مثال دوره‌ی زمانی) و باعث توسعه‌ی گونه می‌شود. بنابراین قرارداد‌ها کاملاً عوض شوند و یا با دید منطقی بررسی شوند.
• سطح شخصیت‌پردازی: متغیر. گاه شخصیتهای قدیمی در داستانهای این زیرگونه پیدا می‌شوند که به معنی شخصیت‌پردازی ابتدایی یا بازآفرینی جالب شخصیتهای قدیمی (مانند شاه آرتور) است که متفاوت با شخصیتهای مرسوم فانتزی هستند. فانتزی آینده یک گذشته‌ی متفاوت دارد، برای همین پتانسیل حضور شخصیتهای جذاب در آن وجود دارد.
• سطح پیچیدگی طرح: متغیر. ویژگی خاصی برای طرح این داستانها وجود ندارد و طرح‌ها پیش‌بینی‌ناپذیرند.
• سطح خشونت: متوسط-زیاد. فانتزی آینده همیشه خشن نیست، اما می‌تواند بسیار خشن باشد. ترکیب آینده و جنگ‌های خوب و بد فانتزی صحنه‌های حماسی ایجاد می‌کند. در واقع، به نظر می‌آید که همیشه در فانتزی آینده چیزی هست که باید برایش جنگید.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی آینده
• فانتزی علم: داستانهای فانتزی علم معمولاً در آینده اتفاق می‌افتند، به همین دلیل می‌توانند زیرمجموعه‌ی فانتزی آینده باشند.
• فانتزی آرکین‌پانک: این فانتزی می‌تواند نسخه‌ای از فانتزی آینده باشد؛ زیرا معمولاً در آینده اتفاق می‌افتد و جادو و تکنولوژی را با هم دارد.
• فانتزی کسالت‌بار: هر دو زیرگونه می‌خواهند مفاهیم مرسوم و قدیمی فانتزی را دوباره بازآفرینی کنند.
• فانتزی زمین در حال مرگ: در این زیرگونه اتفاقات در آینده می‌افتد و انسان‌ها و موجودات جهش‌یافته هستند و...
بخش دوم مقاله را در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و زیرگونههای آن (بخش دوم)
- فانتزی استیم‌پانک [4]
این فانتزی در دوران ویکتوریایی اتفاق می‌افتد که در آن تکنولوژی ویکتوریایی، برای مثال ماشین بخار، وجود داشت. این زیرگونه در حوالی دهه‌ی ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ به نقطه‌ی اوج خود رسید و از آن پس به فُرمی محبوب در ادبیات، فیلم، بازی، مُد و هنر بدل شد.
فانتزی استیم‌پانک از آن زیرگونه‌هایی است که می‌تواند در دسته‌ی حوزه‌ی فانتزی و داستان علمی-تخیلی قرار گیرد. این زیرگونه عناصر علمی و قوی‌‌ای دارد که آن را به داستان علمی-تخیلی نزدیک می‌کند، اما طبیعت فانتاستیک این تکنولوژی‌های قدیمی به آن روح فانتزی می‌بخشد. به علاوه، در برخی از این دنیاها، فانتزی جادو منبع قدرت است. استیم‌پانک زیرگونهای بینا‌رشته‌ای است که عناصری از مکان‌های گوناگون دارد: داستان علمی-تخیلی، فانتزی، داستان وحشت، معمایی و تاریخی.
به‌طور معمول، فضای این زیرگونه در فضای دوران ویکتوریایی انگلیس است. اما این داستانها می‌توانند در غرب آمریکایی، فضای پادآرمانشهری یا حتی در سیاره‌های دیگر اتفاق بیفتند. در بین همه‌ی این مکان‌ها، وجه اشتراکی در تغییرات اجتماعی و انقلاب وجود دارد. حس کلی این داستانها پر از تضاد است: از سویی فضا تاریک و مرگ‌بار است و از سوی دیگر حس امید و خوش‌بینی جریان دارد.
استیم‌پانک زیرگونهای تصویری و خلاق است و شاید همین امر یکی از دلایل محبوبیت آن باشد. مُد، معماری، هنر و مکانیک اشیاء، همه طراحی مشابه و جذابیت هنری دارند. مُد ویکتوریایی، چرخ‌دنده‌های ساعت، عینک‌های ایمنی، فلز برنج، بالن‌ها و رایانه‌های آنالوگ از نمونه‌های این جذابیت‌ها هستند.
ویژگی‌های دیگر فانتزی استیم‌پانک
• سطح جادو: کم. در برخی جهان‌های استیم‌پانک جادو وجود دارد که احتمالاً در داستان منشأ قدرت است. اما در بسیاری از این داستانها کلاً جادو وجود ندارد. در واقع، در این داستانها، بیشتر تکنولوژی‌های عجیب و غیرممکن و فانتاستیک دیده می‌شود تا جادو.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: متغیر. داستانهای این زیرگونه در دورانی انقلابی (چه از نظر اجتماعی و چه از نظر تکنولوژی) رخ می‌دهند؛ بنابراین فرصتی برای بیان نظرات اجتماعی وجود دارد. از سوی دیگر، این زیرگونهای در راستای بازآفرینی و تخیل دوباره است. به همین دلیل، نویسندگان می‌توانند شرایطی را بسازند که در آن بتوان به کشف پیامدها و تأثیرات تغییرات تاریخی پرداخت.
• سطح شخصیت‌پردازی: متوسط. قرن نوزدهم مملو از شخصیتهای قوی است: مجرمان، افراد نابغه یا عجیب، دانشمندان و حتی هیولاها. این شخصیت‌ها پتانسیل بالایی دارند که می‌توان به زوایای آن‌ها پرداخت؛ البته اگر نویسنده بیش از اندازه خودش را به ساخت جهان مشغول نکند و از این امر باز نماند.
• سطح پیچیدگی طرح: کم-متوسط. طرح این داستانها لزوماً پیچیده نیست؛ به‌طور معمول، رازی وجود دارد که باید کشف شود و البته که طرح ما را به سمت کشف آن راهنمایی می‌کند؛ همچنین گاه ممکن است که طرح، به واسطه‌ی ساخت جهان، باعث کندی روند داستان شود یا در بدترین حالت، حتی روند داستان را متوقف کند.
• سطح خشونت: متغیر. انقلاب و راز نوعی خشونت در خود دارد، اما کم پیش می‌آید که این در تمرکز استیم‌پانک باشد. در واقع، حس کلی این زیرگونه خوش‌بینانه است.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی استیم‌پانک
• تاریخ Alternate: فانتزی استیم‌پانک در واقع بخشی از تاریخ جایگزین است؛ زیرا با این پرسش درگیر است که چه می‌شد، اگر برق منبع برق ما نبود!
• فانتزی شهری: داستانهای استیم‌پانک معمولاً در فضاهای شهری رخ می‌دهند. به همین دلیل این دو زیرگونه اشتراکاتی دارند.
• فانتزی علم: ترکیب جادو و تکنولوژیِ داستان علمی-تخیلی باعث می‌شود که استیم‌پانک با فانتزی علم رابطه‌‌‌ای نزدیک داشته باشد.
بخش سوم مقاله را در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و زیرگونههای آن (بخش سوم)
- فانتزی آرکین‌پاینک آرکین‌پانک [5]
جادو و علم به‌طور هم‌زمان در این دنیاها قرار دارند؛ البته که محدود‌ه‌های آن‌ها جداست، اما یکدیگر را تکمیل می‌کنند و همراه با هم استفاده می‌شوند. جادو بسیار اعجاب‌آور است و وقتی با تکنولوژی ترکیب می‌شود انقلابی رخ می‌دهد.
برخلاف استیم‌پانک، در این زیرگونه محدودیتی برای دوران ویکتوریایی لندن وجود ندارد و شاید در تاریخ جایگزین، جوامع در آینده یا معاصر یا جهان‌های ثانویه اتفاق بیفتند. نکته این است که جامعه باید صنعتی شده باشد.
برخی آرکین‌پانک را با مگاپانک (Magepunk) و دانجن‌پانک (Dungeon Punk) به‌جای هم استفاده می‌کنند. آرکین‌پانک بیشتر استفاده می‌شود اما یک نکته‌ای که باید درباره‌ی آن درنظر گرفت این است که در آرکین‌پانک جادو (که arcane به آن اشاره دارد) الهی نیست و همین مسأله آن را به یک چیز عادی و روزمره تبدیل می‌کند که همه می‌توانند از آن استفاده کنند. کلمه‌ی punk در نام این زیرگونه مرز آن را مشخص می‌کند. این داستانها با فیلم‌های نوآر اشتراکاتی دارد. ممکن است به عنوان پادآرمان‌شهر تلقی شوند. در شخصیت‌ها یک چیز تاریک وجود دارد.
همچنین لازم به ذکر است که جهانِ این زیرگونه با جها‌ن‌هایی که در آن‌ها جادو و علم دو نیروی جدا از یکدیگرند یا جادو عاملی مخفی است، تفاوت دارد. در جهان آرکین‌پانک جادو و علم با یکدیگر تجمیع شده‌اند و دردسترس بسیاری از مردم قرار دارند (نه فقط دانشمندان جادوگران دیوانه!).
ویژگی‌های دیگر فانتزی آرکین‌پانک
• سطح جادو: متوسط. جادو با علم و تکنولوژی متفاوت است، اما در ارتباط با آن استفاده می‌شود. جادو بسیار کارآمد است و از قدرت آن می‌توان بهره‌برداری کرد و به کنترل خود درآورد. در این زیرگونه، جادو و علم با هم تکامل یافته‌اند و دست‌کم در سطح قرن ۱۹ هستند. همان‌طور که گفته شده جادو و علم مختص دانشمندان و جادوگران نیست.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: متوسط. در این زیرگونه از ایده‌های فلسفی والایی که قرار باشد روح خواننده را متحول کند، چندان خبری نیست. در عین حال، بسیار تخیلی است و امکانات زیادی را برای خواننده ایجاد می‌کند. در این زیرگونه، همیشه نکته‌ی مخفی تاریکی وجود دارد که آشکار شدن آن تأثیرات اجتماعی به دنبال خواهد داشت.
• سطح شخصیت‌پردازی: متغیر. این زیرگونه بیشتر با محیط آن شناخته می‌شود تا با شخصیت‌هایش. اما شخصیتی که به کرّات از آن استفاده می‌شود ضد-قهرمانی افسرده‌حال است که شوخ‌طبعی صریح و نقادانه‌ای دارد. در عین حال، دست نویسندگان در شخصیت‌‌پردازی‌ها باز است. شخصیت دیگری که گهگاه در این زیرگونه ظاهر می‌شود قهرمان (مؤنثی) شجاع است.
• سطح پیچیدگی طرح: متوسط-زیاد. این زیرگونه تمایل دارد شبیه به زیرگونه هیجان‌انگیز (thriller) و رمزوراز شود. داستانها مملؤ از پیچ‌و‌تاب‌های طرح و اتفاقات پایانی شگفت‌انگیزند.
• سطح خشونت: متغیر. سطحی از خشونت در این زیرگونه وجود دارد و یک‌جورهایی خشونت وقتی ظاهر می‌شود که بُعد پانک داستان پررنگ‌تر می‌شود. با وجود این، سطح خشونت به‌شدت متغیر است؛ از بسیار کم تا بسیار زیاد.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی آرکین‌پانک
• فانتزی علم: تفاوت این دو زیرگونه در این است که در آرکین‌پانک جادو و علم همراه با هم متکامل می‌شوند و پس از مدتی، جادو شبیه به تکنولوژی می‌شود و شبیه به آن عمل می‌کند.
• فانتزی سخت (Hard): هر دو زیرگونه نگاهی کاربردی به جادو دارند. فانتزی سخت به جزئیات پایه‌ای می‌پردازد، ولی آرکین‌پانک فقط ناخوشایند است.
• فانتزی استیم‌پانک: دو زیرگونه‌ی آن بُعد پانک دارند، اما تفاوت آن‌ها در این است که منبع قدرت تکنولوژیکی در این دو متفاوت است (جادو و ماشین بخار)؛ همچنین از نظر محدودیت‌های دوره‌های زمانی با یکدیگر فرق دارند.
بخش چهارم مقاله را در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و زیرگونههای آن (بخش چهارم)
- فانتزی لامپ گازی [6]
این زیرگونه به گونههای فانتزی و داستان تاریخی مرتبط است و استعاره‌ها، تم‌ها و حتی شخصیت‌هایی را از داستان گوتیک وام می‌گیرد. فراطبیعت در این زیرگونه بسیار پررنگ دیده می‌شود. داستانهای این زیرگونه پانک نیستند.
اولین‌بار Kaja Foglio از عبارت Gaslamp برای توصیف سری کُمدی‌اش، با عنوانGirl Genius ، استفاده کرد. این عبارت، که گاه به آن Gaslight گفته می‌شود، به لامپ‌هایی اشاره دارد که با گاز کار می‌کنند. فانتزی لامپ گازی حال‌و‌هوای خاصی دارد و برای ایجاد حس داستانهای گوتیک بسیار مناسب است.
اولین روشنایی عمومی در سال ۱۸۰۷ بود - فانتزی لامپ گازی در دوران ویکتوریایی، ادواردی انگلیس (یا مکانی که فرهنگ بریتانیایی در آن غالب است) رخ می‌دهد. لامپ‌های گازی بخشی متفاوت در ساختار داستان هستند؛ زیرا تکنولوژی‌ای کوتاه‌مدت‌اند و نوعی حس نوستالژی و تاریخی را منتقل می‌کنند. حال‌و‌هوای فانتزی لامپ گازی نیز بخشی از جذابیت تصویری داستان است. بسیاری از هنرمندان تصویری/بصری به این زیرگونه علاقه دارند. در واقع، کمدی‌ها و رمان‌های گرافیک در این زیرگونه حضوری چشمگیر و مهم دارند.
ویژگی‌های دیگر فانتزی لامپ گازی
• سطح جادو: متوسط. این زیرگونه ارتباطی قوی با فراطبیعت دارد که البته هیچ‌کدام از ارتباط‌ها به‌طور خاص جدید و نوآورانه نیستند؛ زیرا این زیرگونه بسیاری از قرارداد‌هایش را از گونههای دیگر وام می‌گیرد. اما جادو در آن در مقایسه با زیرگونههای قدیمی‌تر کاربردی ویژه دارد. جادو در این زیرگونه با تکنولوژی یا اجسام مکانیکی پیوند خورده است.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: متغیر. هرگاه محیط داستانْ تاریخِ جایگزین باشد، پتانسیل ارائه نظریه درباره اجتماع نیز وجود دارد. تاریخ جایگزین به خواننده امکان می‌دهد که نه‌تنها اتفاقات تاریخی را، بلکه ساختارهای اجتماعی و سیاسی را که آن اتفاقات را احاطه کرده‌اند دوباره بررسی کند و همه چیز را با دیدگاه جدید بنگرد. در فانتزی لامپ گازی کمی فراطبیعت و جادو هم چاشنی کار می‌شود. البته مانند همیشه، همه‌ی نویسندگان از این پتانسیل استفاده نمی‌کنند.
• سطح شخصیت‌پردازی: متوسط. فانتزی لامپ گازی برگرفته از رسوم قدیمی است و آن‌ها را برای مخاطب مدرن به‌روز می‌کند. هرچند در این فانتزی، همواره از شخصیتهای تیپیکال برای پر کردن دنیای داستان استفاده می شود، امکان آفرینش شخصیتهای جدید نیز وجود دارد.
• سطح پیچیدگی طرح: متغیر. یک طرحِ استاندارد برای تمام داستانهای این زیرگونه وجود ندارد و چون این زیرگونه بر اساس رسوم قدیمی طراحی شده است، سطح پیچیدگی طرح هر داستان با دیگری متغیر است. یک طرح شاید شبکه‌ای از روابط اجتماعی درهم تنیده باشد، سرنخ‌های درهم‌وبرهم و حل رازها یا بازگویی تاریخی‌ای که نتیجه‌ی آن از قبل معلوم است.
• سطح خشونت: متغیر. این زیرگونه با بسیاری از زیرگونه‌ها و گونههای دیگر اشتراکاتی دارد. به همین دلیل، سطح خشونت در آن متغیر است؛ برای مثال، داستان لامپ گازی که با گونه‌ی وحشت تداخل دارد، سطح خشونت بالاتری دارد؛ اما داستان‌هایی که اشتراکات بیشتری با فانتزی رفتار دارند، خشونت کمتری در خود دارند و بیشتر بر مسائل اجتماعی متمرکزند.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی لامپ گازی
• فانتزی استیم‌پانک: این دو زیرگونه بسیار مشابه یکدیگرند، اما در استیم‌پانک عناصر علمی-تخیلی بیشتری دیده می‌شود و در دورانی نامعلوم نیز اتفاق می‌افتد؛ همچنین فانتزی لامپ گازی چندان پانک نیست.
• فانتزی تاریخی: فانتزی لامپ گازی در محیطی تاریخی اتفاق می‌افتد و هرچند معمولاً تاریخِ جایگزین را روایت می‌کند، شخصیت‌ها و اتفاقات تاریخی نقشی مهم در آن ایفا می‌کنند.
• فانتزی خون‌آشام: خون‌آشام‌ها و سایر موجودات فراطبیعی در داستانهای لامپ گازی بسیار دیده می‌شوند (بیشتر به دلیل اشتراکات آن‌ها با داستان گوتیک).
• فانتزی رفتار: فانتزی لامپ گازی دقیقاً زمانی رخ می‌دهد که سلسله‌مراتب اجتماعی و روند شهری شدن وجود دارد؛ همچنین اندکی فتنه و شوخ‌طبعی در ماجرا دیده می‌شود. به همین دلیل این دو زیرگونه اشتراکاتی با یکدیگر دارند.
بخش پنجم مقاله را در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و زیرگونههای آن (بخش پنجم)
- فانتزی غرب عجیب [7]
این زیرگونه، به‌صورت ذاتی با گونههای دیگر تداخل دارد؛ با فانتزی، غربی (Western)، وحشت، استیم‌پانک و معمایی (Mystery). البته که همه‌ی این گونهها در اندازه‌هایی متفاوت با یکدیگر ترکیب می‌شوند و این ترکیب گونهها نشان از انعطاف فانتزی و قابلیت آن در بازتولید داستانها و استعاره‌ها دارد.
همچنین این زیرگونه ترکیب نیروهای متضاد است: قانون و هرج‌و‌مرج، فولکلور و صنعتی شدن، طبیعت و فراطبیعت، خوب و بد حقیقی و آزمایش شدن. این تضادها نمایانگر تفاوت‌هاست که از بسیاری جهات همان برخورد جهان‌ها و فرهنگ‌ها با یکدیگر است.
تصویری از اکتشاف همراه با حس تراژدی و خیانت در این برهه‌ی تاریخی وجود دارد که محیطی مناسب برای داستان‌گویی است. با این حساب، چه اتفاقی خواهد افتاد، اگر کمی جادو و فراطبیعت به این ترکیب اضافه شود؟
ویژگی‌های دیگر فانتزی غرب عجیب
• سطح جادو: متغیر. سطح جادو در این داستانها به قصد نویسنده وابسته است. قدرت جادویی گاه عضوی رایج در جهان و گاه پدیده‌ا‌ی ویژه است. اما در داستانهای دیگر، فراطبیعت بیشتر از جادو یافت می‌شود؛ زیرا بهتر می‌تواند فضا را ناخوشایند (gritty) کند.
• اندیشه‌های والا و پیامدها و تأثیرات اجتماعی: متغیر. در داستانهای این زیرگونه، گاه نظرات اجتماعی و عقاید یا وجود ندارند یا نقش خاصی در داستان ایفا نمی‌کنند. اما داستان‌هایی وجود دارند که از پتانسیل بالای اجتماعی و فرهنگی این دوره‌ی زمانی استفاده می‌کنند. داستانها معمولاً خوانندگان را وادار می‌کنند درباره‌ی اخلاق، هویت، وظیفه و اهمیت تاریخ فکر کنند و سؤالاتی را در این زمینه‌ها برای ایشان مطرح می‌کند. در نتیجه، گاه این داستانها از نظر فکری جذاب هستند.
• سطح شخصیت‌پردازی: متغیر. این زیرگونه، به‌خودی‌خود پتانسیل استفاده از شخصیتهای کلیشه‌ای را برای نویسنده فراهم می کند. اما همه‌ی نویسندگان به این شخصیتهای پراستفاده بسنده نمی‌کنند و شخصیتهای جدیدی هم به وجود می‌آورند؛ برای مثال، شخصیتی که نیمی انسان و نیمی خون‌آشام است. در واقع، این زیرگونه قابلیت های فراوانی دارد که شامل پرورش شخصیت‌ها هم می‌شود.
• سطح پیچیدگی طرح: متوسط-زیاد. طرح این داستانها معمولاً پر از اکشن، رمزوراز و ماجراجویی است و خواننده را به ادامه دادن داستان ترغیب می‌کند.
• سطح خشونت: زیاد. جهان این داستانها جهانی بی‌قانون است و خشونت شیوه‌ای مرسوم برای حل‌و‌فصل اختلافات به شمار می‌آید.
زیرگونههای مرتبط با فانتزی غرب عجیب
• اشتراک عمده‌ای که با سایر گونهها و زیرگونههای فانتزی دارد جست‌وجو، جادو، خون‌آشام است.
تاریخ جایگزین و بازگویی افسانه دو زیرگونهای هستند که اشتراک زیادی با فانتزی غرب عجیب دارند. با فانتزی شهری اشتراکاتی در اتمسفر و جو داستان دارد. اگر علم و جادو ترکیب شوند، فانتزی استیم‌پانک هم ممکن است اشتراکاتی داشته باشد.
پانویس
1- Sword and Planet Fantasy
2- Dying Earth Fantasy
3- Futuristic Fantasy
4- steampunk fantasy
5- arcanepunk fantasy
6- Gaslamp Fantasy
7- Weird west fantasy