فانتزی چیست؟ (بخش نخست)

فانتزی چیست؟

داستان فانتزی اتفاقات و ماجراهایی را به تصویر می‌کشد که دربرگیرنده‌ی جادو یا یک دنیای خیالی[1] هستند و در دنیای واقعی اتفاق نمی‌­افتند. دقت کنید که فانتزی با داستان علمی-تخیلی متفاوت است: خواننده هنگام مطالعه‌‌ی یک داستان علمی-تخیلی می‌تواند اتفاقات آن را واقعی تصور کند؛ اما اتفاقات یک داستان فانتزی بر اساس چیزهایی است که در جهان وجود ندارد (مانند جادو) یا در یک جهان خیالی رخ می‌دهد. با این وجود، علی‌رغم حضور این مولفه‌های غیرواقعی در داستان فانتزی، داستان خوب، داستانی است که از چنان ثبات و منطقی برخوردار باشد که خواننده بتواند آن را به عنوان یک واقعیت متصور شود. فانتزی سه مولفه‌ی اصلی دارد: جادو[2] ، جهان‌های خیالی [3]و تکنولوژی ناچیز[4].

جادو

مهم‌ترین مولفه‌ی اثر فانتزی جادوست. در واقع حضور و تاثیرات جادو در یک داستان کافی است تا آن را فانتزی بدانیم. میزان حضور جادو می‌تواند در انواع فانتزی، از کم و نادر تا یک اتفاق متداول تغییر کند. حضور جادو در داستان لزوما به این معنا نیست که شخصیت‌های داستان بر آن تسلط دارند.

جهان خیالی

تقریبا تمامی فانتزی‌ها در جهانی اتفاق می‌افتند که شبیه زمین است. اما حضور جادو و جانوران و نژادهای خیالی و شگفت‌انگیز[5] میان این دنیا و زمین تفاوت‌هایی اساسی ایجاد می‌کند. همچنین این جهان خیالی جغرافیای منحصر به فردی دارد و با آب و تاب[6] نام‌گذاری شده است. می‌توان گفت که هرچه جزئیات این جهان خیالی بهتر توصیف شود، داستان فانتزی بهتری خواهیم داشت. جهان خیالی لزوما یک دنیای دیگر نیست؛ می‌تواند مکانی مخفی در زمین باشد یا در گذشته یا آینده‌ی زمین اتفاق بیفتند.

تکنولوژی ناچیز

مولفه‌ی آخر و البته کم‌اهمیت‌تر، حضور تکنولوژی ناچیز در داستان است. اکثر داستان‌های فانتزی این ویژگی را دارند. مثلا در داستان‌های فانتزی تلفن، لوله‌کشی آب و داروهای پیشرفته وجود ندارد. آن‌ها به جای اتومبیل اسب سوار می‌شوند و به جای تفنگ از شمشیر استفاده می‌کنند. البته برخی از انواع فانتزی این ویژگی را ندارند. مهم‌ترین آن‌ها فانتزی شهری[7] است که در یک دنیای مدرن اتفاق می‌افتد یا حتی تکنولوژی از دنیای واقعی بسیار پیشرفته‌تر است. در این موارد جادو جای تکنولوژی را می‌گیرد.

 

---

خرید کتاب‌های علمی- تخیلی

---

در ادامه مقاله، نگاهی به زیرگونه‌های فانتزی می‌اندازیم:

فانتزی‌های میان- جهانی[8]

شخصیت‌های این نوع از فانتزی، افرادی از دنیای واقعی هستند که به دنیای فانتزی وارد می‌شوند و ماجراهایی را پشت سر می‌گذارند و از آن‌جایی که آن‌ها در جهان فانتزی موجوداتی متفاوت هستند، می‌توانند به قهرمان داستان تبدیل شوند. فانتزی‌های میان- جهانی در بسیاری موارد سایر انواع فانتزی (مثل حماسی، والا [9] یا خفیف[10]) را در بر می‌گیرند.

در بیش‌تر داستان‌های این گونه، بچه‌ها شخصیت‌های داستان هستند، هرچند ممکن است بسیار باهوش یا با درک و فهم باشند[11].

ممکن است فانتزی میان- جهانی با فانتزی شهری مشابه تلقی شود، خصوصا زمانی که عبور از واقعیت به معنی رفتن به مکانی مخفی و رمزآلود از زمین باشد. تفاوت این دو نوع در این است که فانتزی شهری در دنیای واقعی اتفاق می‌افتد (حتی در مکانی مخفی از آن)، اما داستان فانتزی میان- جهانی دقیقا از زمانی شروع می‌شود که شخصیت‌ها از مرزهای دنیای واقعی عبور کرده و به دنیای دیگری می‌رود. علاوه بر این، ویژگی‌های زندگی مدرن معمولا در فانتزی شهری نقش دارند، در حالی که در فانتزی میان- جهانی تقریبا وجود ندارند.

کورالاین در پشت کمد، دریچه‌ای را کشف می‌کند

در به جهانی بهتر راه دارد

مولفه‌­های فانتزی میان- جهانی

کنایه[12]، تشبیه [13]و استعاره[14]: فانتزی میان- جهانی بیش از دیگر انواع فانتزی دارای این ویژگی‌هاست. در این نوع فانتزی، مانند مجموعه نارنیا گاهی اوقات به نظر می‌رسد که هر موجود، مکان و اتفاقی یک معنی دیگری می‌دهد.

---

خرید مجموعه ماجراهای نارنیا

---

نبود انسان: هرچند حضور انسان‌ها در داستان‌های فانتزی معمول است، در برخی فانتزی‌های میان- جهانی، انسان‌ها به ندرت دیده می‌شوند. نبود انسان‌ها بیشتر در فیلم‌های فانتزی دیده می‌شود، هرچند داستان‌های مکتوبی هم هستند که این ویژگی را داشته باشند.

صحبت کردن: در بسیاری از فانتزی‌های میان- جهانی حیوان‌ها و اجسام بی‌جان می‌توانند صحبت کنند.

گربه مشکی، در دنیای دیگر می‌تواند حرف بزند

تفسیرهای اجتماعی[15]: اتفاقات داستان منعکس‌کننده‌ی جهان شخصیت‌ داستان است (دنیایی که از آن می‌آید) یا تجربیاتش به نوعی به امور کنونی دنیای او در زندگی عادی مرتبط هستند.

 چشم‌انداز

 در داستان‌هایی که برای بچه‌ها نوشته شده است یا قهرمانان آن‌ها بچه‌ها هستند، چشم‌انداز معمولا مثبت است. همواره راهی برای مقابله‌ با نیروهای بد وجود خواهد داشت؛ اما در فانتزی‌های میان- جهانی که قهرمانان بزرگسال دارند، چشم‌انداز می‌تواند از خنثی تا خیلی بد تغییر کند.

فانتزی حماسی

ویژگی این نوع فانتزی، رویارویی قهرمانان داستان با تعداد زیادی دشمنان قوی است. این نوع فانتزی هم می‌تواند چند نوع دیگری را در بربگیرد: فانتزی‌های حماسی بزرگ[16] یا حماسی کوچک[17] باشد.

مهم‌ترین موضوع در فانتزی‌های حماسی، جستجوگری است: تلاش برای رسیدن به یک هدف دوردست. معمولا قهرمانان داستان یک سفر طولانی‌ را برای رسیدن به یک مکان مهم شروع می‌کنند و در حین آن دوستانی پیدا می‌کنند، با موانعی مواجه می‌شوند و به رویارویی دشمنانشان می‌روند. در برترین فانتزی‌های حماسی، معمولا این جستجو به یک رشد روحی و شخصیتی در قهرمانان منجر می‌شود. شاخص‌ترین نمونه‌ی فانتزی حماسی بلند، ارباب حلقه‌هاست، که تقریبا روی تمامی داستان‌های این نوع اثر گذاشته است - حتی می‌توان گفت که بر روی اکثر انواع فانتزی تاثیر گذاشته است.

---

خرید کتاب هابیت

---

مولفه‌های فانتزی حماسی

علاوه بر مولفه‌ی اصلی که همان جستجو است، مولفه‌های زیر نیز در فانتزی حماسی دیده می‌شود.

سرنوشت و اراده‌ی آزاد: شخصیت‌های فانتزی حماسی در بند سرنوشت نیستند و اراده‌ی مستقل دارند. در فانتزی‌های حماسی ارتباط مفهوم اراده‌ی آزاد با مفاهیم پیش‌گویی و سرنوشت به این صورت است که شاید شخصیتی دچار یک سرنوشت باشد، مثلا مجبور به انجام کاری باشد؛ اما این‌که چگونه آن را انجام دهد تحت اراده‌ی اوست.

ویژگی‌های قهرمانانه و حفظ خوبی: قهرمانان فانتزی حماسی به این‌که یک قهرمان هستند و رسالت حفظ نیکی را بر عهده دارند آگاه هستند، حتی در این راه قربانی‌هایی نیز می‌دهند. قهرمانان تمامی ویژگی‌های خوب را دارند: نجابت، عدالت، شجاعت و ...

نیاز به حفظ خوبی، یک مولفه‌ی ذاتی محافظه‌‌کاری را به فانتزی حماسی اضافه می‌کند. این‌که هرچیزی باید همان‌طور که هست بماند و نیاز به هیچ تغییری نیست. هرچند همیشه یک تغییر بزرگ در داستان وجود دارد، که همان شکست نیرو‌های شرور است؛ اما همین تغییر هم‌جهت با این است که خوبی باید حفظ شود.

دشمنان قوی و خطرات بسیار: در فانتزی حماسی، قهرمانان در پی به دست آوردن اهداف بلند مدت و حماسی هستند و درنتیجه مشکلاتی که با آن‌ها درگیر می‌شوند بزرگ هستند. در اکثر موارد، سرنوشت جهان در دست آن‌هاست: اگر پیروز شوند، دوره‌ای جدید از صلح، راستی، دانایی و عدالت آغاز می‌شود و اگر شکست بخورند جهان در تاریکی و شرارت غرق می‌شود.

 فانتزی حماسی، دشمنان پرقدرت و حماسی دارد. مدل معمول برای این دشمن، مدل ارباب تاریکی است که از ارباب حلقه‌ها آمده است؛ نیرویی بسیار قدرتمند که خود را کاملا وقف شرارت کرده است. در اکثر موارد شخصیت‌های داستان نمی‌توانند با این نیروی شر مقابله‌ کنند، چرا که قدرت و سپاه او بر نیروهای خیر چیره است. تنها راه آن‌ها برای شکست او این است که به صورت غیر مستقیم عمل کنند. مثلا چیزی را که زندگی و قدرت او را در خود دارد از بین ببرند و …

انسانی ساده به عنوان قهرمان: در اکثر موارد قهرمانان یک فانتزی حماسی انسان‌هایی ساد‌ه و خوش‌قلب هستند که نمی‌دانند در دنیا چه خبر است! آن‌­ها با کمک متحدان قدرتمندشان آرام آرام یاد می‌گیرند و رشد می‌کنند تا اینکه بتوانند به پیروزی دست یابند.  به دو دلیل قهرمان داستان یک آدم ساده است: نخست، نویسنده از این طریق می‌تواند به خواننده اطلاعات دهد. جادوگر دانایی که قهرمان داستان را همراهی می‌کند، سوالات او را جواب می‌دهد و به او می‌گوید که قرار است با چه چیزهایی مواجه شود. به این روش خواننده درباره‌ی دنیای فانتزی مطلع می‌شود. دوم، قهرمان ضعیف و ناآگاه این امکان را به نویسنده می‌دهد که در حین یک سفر فیزیکی، سفری معنوی را هم برای قهرمان قرار دهد. اگر قهرمان از ابتدا قدرتمند و دانا باشد، دیگر نیازی به رشد ندارد.

طبیعت: طبیعتی که شخصیت‌ها در آن‌ها زندگی می‌کنند نشان‌دهنده‌ی ابهت فانتزی­‌های حماسی است. در برخی موارد طبیعت جاندار می‌شود.به همین دلیل تصاویر کتاب­‌های فانتزی حماسی مربوط به این طبیعت است و نه شخصیت‌­ها.

جهان پرجزئیات و منظم:  فانتزی حماسی به جهانی پر از جزئیات نیز نیاز دارد. نویسنده باید اطلاعاتی درباره‌ی شخصیت‌های اصلی داستان و جهانی که داستان در آن رخ می‌دهد، همچنین تاریخ، فرهنگ و حتی زبان این جهان خلق کند. علاوه بر این، دنیای فانتزی باید منظم باشد و هرچیزی جای خود را داشته باشد و ازین مهم‌تر، تمامی شخصیت‌ها باید بدانند این چیزی است که باید باشد. خدمتگزاران باید از پادشاهان اطاعت کنند و مردم به جادوگران احترام بگذارند، چرا که جهان فانتزی این‌گونه تنظیم شده است. در اغلب موارد این نظم ترتیب مفید است - مگر این‌که برای مثال اطاعت  بی چون و چرای یک خدمتگزار از پادشاه برای قهرمان مشکل ایجاد کند.

شخصیت‌های سیاه-سفید: در دنیای فانتزی حماسی، جهان سیاه و سفید است. شخصیت خاکستری در این جهان وجود ندارد. نویسنده داستان را چنان  روشن ترسیم کرده است که مشخص است هر شخصیت داستان متعلق به گروه خیر یا شر است. از این مهم‌تر، شخصیت‌های فانتزی‌های حماسی از خوبی و بدی سایر شخصیت‌های داستان آگاهی دارند و معمولا راه درست و غلط را می‌دانند و مشکل آن‌ها این است که آیا توانایی انجام کار درست را دارند یا نه.

نکته‌ی تراژیک: در هر داستان فانتزی حماسی، یک نکته‌ی تراژیک هست. قهرمانان باید عموما چیزی را به عنوان قربانی از دست بدهند. همچنین برای از بین بردن دشمن شرور، قهرمانان باید کاری را انجام دهند که تاثیری منفی بر جهان دارد.

جادوگران دانا و پرقدرت: در اکثر فانتزی‌های حماسی، جادو به میزان زیادی وجود دارد. جادوگران دانا و قدرتمندی وجود دارند که در نقش یاور و متحد اصلی قهرمان ساده‌ی داستان ظاهر می‌شوند. آن‌ها در بسیاری موارد از قدرت خود استفاده نمی‌کنند چرا که شهرت قدرت آن‌ها همه‌گیر است.

گندالف، جادوگر مهربان و دانای جهان ارباب حلقه‌ها

چشم‌انداز

در اکثر فانتزی‌های حماسی نیروهای شر بر ضد نیرو‌های خیر جمع می‌شوند و دارای قدرت بیشتری هستند. اما نیروهای خیر با هوش و اراده و قربانی دادن می‌توانند بر نیروهای شر پیروز شوند.

در سایت کتابک بخوانید: فانتزی و افسانه در ادبیات کودکان، دوران کودکی و ادبیات کودکان

فانتزی والا

اولین ویژگی فانتزی والا حضور متداول جادو و موجودات جادویی است. نقش ورد در آ‌ن‌ها بسیار پررنگ است (برعکس فانتزی حماسی و فانتزی خفیف). جادوگران از قدرت بالایی برخوردارند که می‌توانند سرنوشت جهان و پادشاهان را تعیین کنند. در برخی فانتزی‌های والا جادو آن‌چنان همه‌گیر است که جای تکنولوژی را می‌گیرد. در این نوع فانتزی، جادو کاملا قانونمند و قابل اعتماد است. یک ورد برای قرن‌ها تاثیر مشابهی دارد و افراد می‌دانند که چه کارهایی را با چه کیفیتی با جادو انجام دهند. درجهان فانتزی که جادو به وفور وجود دارد هرچیزی ممکن است رخ دهد. به همین دلیل عنصر شگفتی[18] همواره جزئی از این نوع فانتزی است.

مولفه‌های فانتزی والا

علاوه بر جادو، فانتزی والا مولفه‌های زیر را دارد.

زندان‌های[19] زیرزمینی: بسیاری از فانتزی‌های والا در محیط‌هایی هم‌چون زندان‌های زیرزمینی یا قلعه‌های مخروب اتفاق می‌افتند که پر از دام و در‌های مخفی و …است. به‌ طور خلاصه، این محیط‌ها به خودی خود یک چالش را برای قهرمانان داستان ایجاد می‌کنند تا بر آن فائق آیند. در اکثر موارد هدف گذر از این دنیای زیرزمینی ترسناک کشتن یک هیولا و به دست آوردن ثروت اوست. داستان خوب از این نوع، دارای هیجان کشف کردن، خطر کردن، رشد و ارتباط شخصیت‌هاست. در حالی که داستانی که تنها به غارت و کشت و کشتار می‌پردازد، یک فانتزی ضعیف است.

خدایان روی زمین راه می‌روند: در فانتزی‌های والا بی‌دین وجود ندارد چرا که خدایان حضور خود را همواره اعلام می‌کنند. این کار معمولا از طریق معابدی[20] انجام می‌شود که اعضای آ‌ن قدرت‌هایی را از خدا کسب کرده‌اند (مثلا شفای زخم‌ها و بیماری‌ها). در برخی موارد خدایان خودشان به صورت فیزیکی یا در قالب آواتار[21] حضور دارند. هرچند در برخی فانتزی‌های والا شخصیت‌های قدرتمندی هستند که می‌توانند با خدا با تساوی برخورد کنند، اما اغلب قدرت خدایان برهمگان روشن است.

هیولا‌ها و موجودات شگفت‌انگیز: موجودات عجیب و غریبی که در داستان‌های فانتزی والا حضور دارند، اغلب به عنوان موانعی برای قهرمانان داستان‌ هستند. نویسندگان فانتزی والا می‌توانند برای داستان خود موجودات خیالی جدیدی خلق کنند.

سفرهای به دنیاهای دیگر[22]: در داستان‌های فانتزی والا، جادوگران می‌توانند به آسانی به جهان‌های دیگر سفر کنند. به جهنم یا astral plane یا elemental plane بروند. برخی ممکن است بر جهان‌های مخصوص خود حکومت کنند.

تنوع نژادها: در فانتزی‌های والا نژاد‌های باهوش متنوعی، جز انسان، وجود دارد[23]. اما ماهیت این نژاد‌ها می‌توانند در جهان‌های فانتزی مختلف، متفاوت باشد. موجودات نیمه‌انسان در این داستان‌ها کم‌تر دیده می‌شوند.

چشم‌انداز

چشم‌انداز خنثی است. در اغلب موارد کمی به نفع قهرمانان است. شخصیت‌ها زنده می‌مانند و شکوفا می‌شوند و از قدرتشان برای به دست آوردن قدرت بیشتر و ثروت و امنیت استفاده می‌کنند.

فانتزی خفیف

فانتزی‌ خفیف در مقابل فانتزی والا قرار دارد و از عنصر جادو بسیار کم بهره می‌برد. اگر جادو وجود داشته باشد، یا دور از دسترس است  یادگرفتن آن دشوار است یا بسیار قدرت کمی دارد و شخصیت‌ها بر آن کنترل ناچیزی دارند. شخصیت‌های فانتزی‌های خفیف، جنگجوها و جنایتکاران هستند و در مقابل آن‌ها انسان‌های عادی دیگری هستند مثل نگهبانان شهر یا سربازان پادشاه.

تفاوت فانتزی والا و فانتزی خفیف

مولفه‌های فانتزی خفیف

علاوه‌ بر عدم حضور یا حضور کم‌رنگ جادو، عناصر زیر در فانتزی خفیف دیده می‌شود.

حس ترس و خشانت: حس غالب فانتزی‌های خفیف حس ترس و زمختی است. مشکلات شخصیت‌ها مثلا این است که کجا بخوابند یا زخم‌های وخیم دارند و درمانی برای آن‌ها نیست یا در قحطی گیر کرده‌اند.

ماجراجویی تاریخی: برخی از فانتزی‌های خفیف، داستان‌های تاریخی هستند. مثلا در اروپای رنسانس یا هند و چین و … رخ می‌دهند.

میهن‌پرستی: از آن‌جایی که در فانتزی خفیف شخصیت‌ها، خودشان توانایی رویارویی با مخاطرات  را ندارند و همیشه پایین‌دست پادشاهان بوده‌اند، بنابراین همواره به عنوان یک شخصیت وفادار در خدمت یک کشور، پادشاه یا معابد هستند.

سیاست و جنگ: تمرکز بر سیاست و جنگ در بسیاری از فانتزی‌های خفیف دیده می‌شود. شخصیت‌های اصلی این داستان‌ها افراد برگزیده‌ای هستند که علاوه بر ماجراجویی شخصی، برای دفاع از یک سرزمین در مقابل دشمن خشن مبارزه می‌کنند. مولفه‌هایی همچون ازدواج اجباری، تضاد‌های مذهبی و جنگ‌های اقتصادی هم ممکن است در داستان دخیل شوند.

عشق: فانتری‌های خفیف معمولا به شدت بر احساسات و عقاید قهرمانان تمرکز می‌کنند که شامل گرفتاری‌های عاشقانه است. جستجوی عشق  یا تلاش برای نجات دادن عشق واقعی موضوع بسیاری از داستان‌ها است.

شجاعت و جنگجویی[24]: دوئل‌های با شمشیر عموما بین رقبا رخ می‌دهد و جسارت و دانایی و تیزی به همان ارزش شمشیر تیز است.

چشم‌انداز

چشم‌انداز خنثی و حتی گاهی خطرناک است. هرچند در برخی موارد به اندکی مفید بودن نزدیک می‌شود. در اکثر موارد، شخصیت‌ها زنده می‌مانند چرا که باهوش و قوی هستند.

فانتزی شمشیر و جادو[25] (فانتزی قهرمانانه[26])

این نوع فانتزی، بیشتر بر جنگجو‌ها تمرکز دارد. آن‌ها با شمشیرهایشان با هیولاهای عجیبی مبارزه می‌کنند و دوشیزگان درمانده را نجات می‌دهند و با نیروهای شیطانی مقابله می‌کنند. داستان‌های باارزش از این نوع، بر زور بازو به اندازه‌ی مقاومت و خرد و تیزی شخصیت‌ها تاکید می‌کنند؛ در حالی که داستان‌های بی ارزش زور بازو را مهم‌ترین توانایی قهرمانان می‌دانند. برتری قهرمان داستان بر مردم عادی این است که به راحتی‌های دنیا تن در نمی‌دهد.

 مولفه‌های فانتزی شمشیر و جادو

علاوه بر عنصر اصلی ماجراجویی و جنگجویی، فانتزی شمشیر و جادو مولفه‌های زیر را نیز شامل می‌شود.

بربری‌گری[27]: فرض بر این است که تمدن انسان‌ها را ضعیف و طعمه‌ی هجوم وحشیانه می‌کند. دقت شود که بربری به معنی آدم نفهم نیست. هرچند بربری‌های آدم‌های وحشی و بدون تمدن هستند اما بسیاری از بربری‌های داستان‌های فانتزی انسان‌هایی باهوش و درایت هستند و صرفا در قیاس با انسان شهری و مدرن، متفاوت به نظر می‌رسند.

 

---

خرید کتاب فانتزی

---

جادو، آهسته و سخت: حضور جادو در فانتزی شمشیر و جادو چیزی بین فانتزی‌های والا و خفیف است. جادو وجود دارد اما آهسته است و استفاده از آن سخت و محدودتر از فانتزی والا است. در واقع حضور جادو مربوط به نفرین‌ها و سحرهای خدمتگزاران شیطان است که قهرمان داستان با آنها می‌جنگد. داستان‌های متفاوت با این رویه هم وجود دارند[28]. که در آن قهرمان داستان هم از جادو استفاده می‌کند اما هنوز محدود است. افراد دیگری که در این داستان‌ها ممکن است بسیار از جادو استفاده کنند خائنانی هستند که مثلا روح خود را به شیطان فروخته‌اند و از این طریق قدرت جادوی سیاه را به دست آورده‌اند و قهرمان داستان با آنها مواجه می‌شود.

عدم قهرمان‌پروری[29]: در داستان‌های این نوع، ویژگی برجسته‌ی قهرمانان توانایی آن‌ها در مواجهه به شرایط سخت است، نه رفتار و نگرش آن‌ها. بسیاری از شخصیت‌های این نوع داستان افراد پول‌پرست و مزدور و بدون اخلاق هستند. هرچند که معمولا برخی از آن‌ها در پایان راه درست را انتخاب می‌کنند و از پول و دنیا می‌گذرند تا کار درست را انجام دهند.

تنها فرد قوی زنده می‌ماند: در این‌ داستان‌ها اگر شخصیت قوی نباشد، می‌میرد. این مولفه‌ با بربری‌گری رابطه‌ی نزدیکی دارد و یکدیگر را تکمیل می‌کنند.

مخاطرات شخصی و اهداف کوتاه مدت: برعکس فانتزی حماسی و والا که آینده‌ی جهان در میان است، در فانتزی‌های شمشیر و جادو، شخصیت‌ها اهداف بلندمدت ندارند یا به سفرهای طولانی نمی‌روند و در حال زندگی می‌کنند. به طور مشابه مخاطراتی که پیش‌رو قرار می‌گیرد، آنی و در ابعاد کوچک یک شهر یا کشور است نه اینکه مثل ارباب تاریکی قرار باشد کل جهان نابود شود.

به من پول را نشان بده، ولی اجازه نده نگهش دارم: در بیشتر داستان‌های این نوع، به دست آوردن ثروت یکی از اهداف اصلی  قهرمان داستان است. با این وجود چیزی جلوی قهرمان داستان را برای رسیدن به بیش از یک حدی از ثروت را می‌گیرد: یک هیولا، یا عدم داشتن وقت کافی، دزد و … درواقعا اگر یک قهرمان مقدار خیلی زیادی ثروت داشته باشد، دیگر در پی ماجراجویی نمی‌رود.

چشم‌انداز

چشم‌انداز خنثی است. قهرمانان به خاطر مقاومتشان و توانایی‌هایشان زنده می‌مانند، نه این‌که چون دنیا در جهت تمایلات آن‌ها متمایل است.

فانتزی شهری (فانتزی مدرن)

در این نوع فانتزی، زندگی مدرن با جادو و سایر عناصر فانتزی در هم می‌آمیزد. فانتزی‌های شهری عموما یک داستان مخفی دارند. چیزی در زیر زمین  یا موجودات غیرعادی‌ای که مردم به آن‌ها توجه ندارند. جادو عموما کم‌رنگ است. قهرمان داستان در یک دعوای بین خوبی و بدی درگیر می‌شود یا به دنبال یافتن جادو برای تصحیح یک مشکل اجتماعی است.

سختی نویسنده در این نوع فانتزی برهم‌کنش جادو و دنیای مدرن و تکنولوژیک است.

تفاوت فانتزی والا و فانتزی شهری

مولفه‌های فانتزی شهری

علاوه بر زندگی مدرن مولفه‌های زیر هم در فانتزی شهری حضور دارند.

مردم ساحر[30]: ساحرها و جن و پری‌ها جزو مردم این داستان‌ها هستند. آن‌ها ممکن است شخصیت‌های کمک‌رسان یا مخربی در داستان باشند. به هرحال باعث هیجان و جالبی داستان می‌شوند.

بیلی پیر، شخصیتی کمک‌رسان در دنیای کتاب ناکجا

تکنولوژی جادویی[31]: در برخی از فانتزی‌های شهری، جادو و تکنولوژی در هم می‌آمیزند. مثلا شخصیت‌ها به وسیله‌ی جادو اینترنت‌گردی می‌کنند، نه رایانه.

جادو وجود ندارد: بدنه‌ی مردم در این داستان‌ها اعتقادی به جادو ندارند. این موضوع دو سود دارد: ۱- جهان ظاهری عادی خواهد داشت. ۲- مهم‌تر این‌که می‌توان قهرمانان را از مردم عادی جدا کرد. اگر تنها آن‌ها و جهان مخفی بتواند جادو را درک کند، در هنگام مشکل نمی‌توانند به پلیس مراجعه کنند.

شگفتی‌های زندگی روزمره: فانتزی‌های شهری که در دنیای مخفی اتفاق می‌افتند، گاهی اوقات بر جادو -به صرف ورد وسحر- نمی‌پردازند. بلکه چیزهایی را در زندگی روزمره مورد تمرکز قرار می‌دهند: مثلا یه لبخند به موقع، عشق یا دیدن یک گل می‌تواند زندگی یک فرد را تغییر دهد یا به عنوان یک معجزه عمل کند.

چشم‌انداز

چشم‌انداز معمولا خوب است. هرچند اندکی تراژدی در داستان‌ها وجود دارد و همیشه همه‌ چیز خوب پیش نمی‌رود، اما معمولا شخصیت‌ها از رنج‌ها و آزمایش‌ها خوشحال بیرون می‌آیند - خوشحال‌تر از آن‌چه قبلا بودند. این فانتزی‌ها عموما یک چشم‌انداز چپ‌گرایانه/مترقی دارند که در آن‌ها به مردم طبقه‌ی پایین نشان می‌دهد که آن‌ها نجیب و مهربان هستند.

---

خرید کتاب فانتزی در ادبیات کودک و نوجوان

---

خلاصه زیرگونه‌­ها

مولفه‌­های فانتزی میان- جهانی	توضیحات
مهم­ترین مولفه: شخصیت‌­ها به جهان دیگری می‌­روند که در آنجا ماجرای داستان آغاز می‌­شود.
کنایه، تشبیه و استعاره	بیش از دیگر انواع فانتزی دارای این ویژگی‌هاست.   گاهی اوقات به نظر می‌رسد که هر موجود، مکان و اتفاقی یک معنی دیگری می‌دهد.
نبود انسان	نبود انسان‌ها بیشتر در فیلم‌های فانتزی دیده می‌شود
صحبت کردن	حیوان‌ها و اجسام بی جان می‌توانند صحبت کنند
تفسیرهای اجتماعی	اتفاقات داستان منعکس‌کننده‌ی جهان شخصیت‌ داستان است

مولفه­‌ی فانتزی حماسی	توضیحات
مهم­ترین مولفه: جستجو، یعنی تلاش برای رسیدن به هدفی در دوردست.
ویژگی‌های قهرمانانه و حفظ خوبی	آگاهی قهرمان به رسالتش قربانی دادن در راه رسالت حفظ خوبی، یعنی هرچیزی همان­طور که هست باید باشد.
دشمنان قوی و خطرات بسیار	مشکلات و موانع بزرگ سرنوشت جهان در دستان قهرمان داستان دشمنان قوی که مقابله­‌ی مستقیم با آن­ها ممکن نیست، یعنی به صورت غیرمستقیم آن­ها را باید شکست داد
سادگی قهرمان	قهرمان از همه جا بی­‌خبر است. با کمک متحدان قدرتمند یاد می‌گیرد و رشد می‌کند. سود این مولفه: نویسنده از این طریق می‌تواند به خواننده اطلاعات دهد. نویسنده می‌­تواند در حین یک سفر فیزیکی، سفری معنوی را هم برای قهرمان قرار دهد
طبیعت	نشان‌­دهنده­‌ی ابهت جهان فانتزی برخی موارد جاندار تصاویر کتاب مربوط به طبیعت است
جهان پرجزئیات و منظم	خلق اطلاعات درباره‌ی شخصیت‌های اصلی داستان و جهانی که داستان در آن رخ می‌دهد، همچنین تاریخ، فرهنگ و حتی زبان این جهان . هرچیزی باید جای خود را داشته باشد و ازین مهم‌تر، تمامی شخصیت‌ها باید بدانند این چیزی است که باید باشد.
شخصیت‌های سیاه- سفید	مشخص است هر شخصیت داستان متعلق به گروه خیر یا شر است. از این مهم‌تر، شخصیت‌های فانتزی‌های حماسی از خوبی و بدی سایر شخصیت‌های داستان آگاهی دارند.  معمولا راه درست و غلط را می‌دانند و مشکل آن‌ها این است که آیا توانایی انجام کار درست را دارند یا نه.
نکته‌ی تراژیک	قهرمانان باید قربانی دهد. برای از بین بردن دشمن شرور، قهرمانان باید کاری را انجام دهند که تاثیری منفی بر جهان دارد.
جادوگران دانا و قدرتمند	جادوگران دانا و قدرتمندی در نقش یاور و متحد اصلی قهرمان ساده‌ی داستان آن‌ها در بسیاری موارد از قدرت خود استفاده نمی‌کنند چرا که شهرت قدرت آن‌ها همه‌گیر است.

مولفه‌­های فانتزی والا	توضیحات
مهم­ترین مولفه: جادو
زندان‌های زیرزمینی	محیط‌هایی هم‌چون زندان‌های زیرزمینی یا قلعه‌های مخروب (محیط‌­های چالش برانگیز) هیجان کشف کردن، خطر کردن، رشد و ارتباط شخصیت‌هاست
خدایان روی زمین راه می‌روند	والا بی‌دین وجود ندارد چرا که خدایان حضور خود را همواره اعلام می‌کنند معابد – حضور فیزیکی یا آواتار خدا
هیولا‌ها و موجودات شگفت‌انگیز	موجودات عجیب و غریبی (در نقش موانع قهرمان)
سفرهای به دنیاهای دیگر	جادوگران می‌توانند به آسانی به جهان‌های دیگر سفر کنند
تنوع نژادها	نژاد‌های باهوش متنوعی، جز انسان موجودات نیمه انسان در این داستان‌ها کم‌تر دیده می‌شوند

مولفه­‌های فانتزی خفیف	توضیحات
مهم‌­ترین مولفه: حضور کم­رنگ جادو
حس ترس و خشن	مشکلات شخصیت‌ها مثلا این است که کجا بخوابند یا زخم‌های وخیم دارند و درمانی برای آن‌ها نیست یا در قحطی گیر کرده‌اند.
ماجراجویی تاریخی	مثلا در اروپای رنسانس یا هند و چین و … رخ می‌دهند.
میهن‌پرستی	شخصیت‌ها همواره به عنوان یک شخصیت وفادار در خدمت یک کشور، پادشاه یا معابد هستند
سیاست و جنگ	شخصیت‌های اصلی علاوه بر ماجراجویی شخصی، برای دفاع از یک سرزمین در مقابل دشمن خشن مبارزه می‌کنند ازدواج اجباری، تضاد‌های مذهبی و جنگ‌های اقتصادی
عشق	تمرکز بر احساسات و عقاید قهرمانان جستجوی عشق یا تلاش برای نجات دادن عشق واقعی
شجاعت و جنگجویی	دوئل‌های با شمشیر جسارت و دانایی و تیزی به همان ارزش شمشیر تیز است.

مولفه‌­های فانتزی شمشیر و جادو	توضیحات
مهم‌­ترین مولفه: ماجراجویی و جنگجویی
بربری‌گری	آدم­‌ها زیاد متمدن نبودند ولی این به معنی نفهم بودنشان نیست
جادو، آهسته و سخت	حضور جادو در فانتزی شمشیر و جادو چیزی بین فانتزی‌های والا و خفیف استفاده از آن سخت و محدود
عدم قهرمان‌پروری	ویژگی برجسته‌ی قهرمانان توانایی آن‌ها در مواجهه به شرایط سخت است، نه رفتار و نگرش آن‌ها شخصیت‌های این نوع داستان افراد پول‌پرست و مزدور و بدون اخلاق هستند.
تنها فرد قوی زنده می‌ماند	اگر شخصیت قوی نباشد، می‌میرد این مولفه‌ با بربری‌گری رابطه‌ی نزدیکی دارد و یکدیگر را تکمیل می‌کنند
مخاطرات شخصی و اهداف کوتاه مدت	شخصیت‌ها اهداف بلندمدت ندارند یا به سفرهای طولانی نمی‌روند و در حال زندگی می‌کنند. مخاطراتی که پیش‌رو قرار می‌گیرد، آنی و در ابعاد کوچک یک شهر یا کشور است
به من پول را نشان بده، ولی اجازه نده نگهش دارم	به دست آوردن ثروت یکی از اهداف اصلی  قهرمان داستان است. چیزی جلوی قهرمان داستان را برای رسیدن به بیش از یک حدی از ثروت را می‌گیرد

مولفه­‌های فانتزی شهری	توضیحات
مولفه‌ی اصلی: زندگی مدرن و امروزی
مردم ساحر	ساحرها و جن و پری‌ها جزو مردم این داستان‌ها
تکنولوژی جادویی	جادو و تکنولوژی در هم می‌آمیزند
جادو وجود ندارد	بدنه‌ی مردم در این داستان‌ها اعتقادی به جادو ندارند سود این موضوع: جهان ظاهری عادی خواهد داشت. مهم‌تر این‌که می‌توان قهرمانان را از مردم عادی جدا کرد
شگفتی‌های زندگی روزمره	چیزهایی در زندگی روزمره مورد تمرکز قرار می‌گیرد: مثلا یه لبخند به موقع، عشق یا دیدن یک گل می‌تواند زندگی یک فرد را تغییر دهد یا به عنوان یک معجزه عمل کند.

بخش‌های بعدی مقاله را می‌توانید در سایت کتابک بخوانید:

فانتزی و زیرگونه‌های آن (بخش دوم)

فانتزی و زیرگونه‌های آن (بخش سوم)

فانتزی و زیرگونه‌های آن (بخش چهارم)

فانتزی و زیرگونه‌های آن (بخش پنجم)

---