هفتادمین نشست توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی با موضوع بررسی و معرفی «اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان» با حضور کارشناسان، مربیان و دوست‌داران کتاب برگزار شد.
در نشست بررسی و معرفی «اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان» دکتر ملوک‌السادات حسینی بهشتی و دکتر فریبرز خسروی به عنوان سخنرانان این برنامه، بر کاربردهای چندگانه این اثر فاخر تاکید کرده و دوزبانه شدن آن را خواستار شدند.
اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان از ابتدا تا انتشار
در این نشست که نویسندگان و ناظران کتاب نیز در آن حضور داشتند فاطمه زمانی به عنوان یکی از مولفان شرحی از تهیه و تدوین این کتاب ارائه داد.
این کارشناس ارشد کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی عنوان کرد: «در سال ۱۳۷۰ با تغییر سیاست‌های کتابخانه تخصصی کانون، نشریات متعددی را سفارش دادیم. این محتوای جدید حافظه‌محور بودند. بنابراین همکارمان خانم محبی نمایه‌سازی را آغاز کرد و بر همین مبنا ایده‌ای شکل گرفت. زمانی رسید که ما ۱۰هزار اصطلاح داشتیم. پس از آن دو گروه تشکیل دادیم که یک گروه بر مبنای نمایه‌ساز فارسی فعالیت خود را شروع کردند و گروه دیگر به نمایه‌های غیرفارسی پرداختند. ما جلسه‌های ماهانه برگزار می‌کردیم و فعالیت خود را ادامه می‌دادیم. اما از این مقطع بود که دچار چالش‌هایی شدیم. اصطلاحات دست‌نویس بودند و بازیابی آن‌ها سخت بود. در ابتدا از برنامه واژه‌پردازها (ورد) استفاده کردیم و بعد داده‌ها به برنامه صفحه گسترده‌ها (اکسل) منتقل شد. از این زمان بود که با ایده مینا ذاکرشهرک، طرح برای مدیران وقت ارسال شد و بالاخره بعد از دو دهه این اثر با ویرایش منتشر شد.»
عضو انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در بخشی از سخنان خود به کاربردهای اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان اشاره داشت: «این اثر سه بخش دارد. فهرست الفبایی، رده‌ای و گردشی. در بخش الفبایی با ۱۰۶۰۰ اصطلاح روبروییم. در فهرست رده‌ای یازده موضوع داریم همچون ادبیات، ارتباطات، دین، روان‌شناسی، فلسفه، هنر و... و در بخش گردشی هر واژه می‌تواند هسته‌ی اصطلاحات درج شده باشد.»
این مترجم و محقق ضمن تشکر از همکاران خود در کانون، ویرایش مجدد این کتاب را در قالب کتابی دوزبانه خواستار شد.
داده‌هایمان را جهانی کنیم
«هر اصطلاحی که به کار می‌بریم باید پشتوانه انتشاراتی داشته باشد.» ملوک‌السادات حسینی‌بهشتی بخش مهمی از سخنان خود را به بیان تاریخچه اصطلاح‌نامه‌ها در ایران و جهان اختصاص داد. وی که دکترای زبان‌شناسی همگانی دارد، گفت: «پیر مارک روژه» مبدع اصطلاح‌نامه بود. او با پدیدآوردن مجموعه واژگان، در آن واژه‌های انگلیسی را به مجموعه‌ها و زیرمجموعه‌هایی تقسیم کرد و مترادف‌ها متضادها و نیز روابط بین واژه‌ها را مشخص کرد.»
رییس پژوهشکده مدیریت دانش پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، اصطلاح‌نامه را این‌طور تعریف کرد: «مجموعه اصطلاحاتی که بین آن‌ها روابط معنایی، رده‌ای و سلسله مراتبی برقرار شده و توانایی ارائه‌ی یک موضوع را با همه‌ی جنبه‌های اصلی و فرعی و وابسته به شکل نظام یافته دارد.»
مدیر اجرایی فصلنامه اطلاع‌رسانی، هدف از تدوین اصطلاح‌نامه‌ها را تشریح کرد: «هدف کمک به ذخیره و بازیایی درست دانش و مقاصد جنبی دیگر مثل نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی اطلاعات موضوعی، انتقال دانش و مهارت‌ها و فن‌آوری‌ها، ترجمه و اشاعه اطلاعات علمی و فنی و نظام‌بخش دانش بر اساس روابط و مفاهیم است.»
این سخنران وظیفه اصطلاح‌نامه را پیروی از متون دانست و گفت: «هر اصطلاح که ما به کار می‌بریم باید پشتوانه انتشاراتی داشته باشد، همان‌طور که اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان نیز بر اساس مجموعه مقاله‌هایی تدوین شده، استخراج و تالیف شده است.»
حسینی‌بهشتی بر پویایی اصطلاح‌نامه‌ها تاکید داشت و ماشین‌خوان شدن آن‌ها را امری ضروری دانست: «روزآمدسازی برای کاربردی کردن آن‌ها امری ضروری است. اگر می‌خواهیم حاصل تلاش ما به نتیجه برسد، اگر می‌خواهیم کتاب‌های فارسی زبان به تمام مخاطبان آن در سراسر دنیا کمک کند، دوزبانه کردن آن‌ها و انتشار دیجیتالی آن‌ها باید در اولویت قرار بگیرد.»
او انواع اصطلاح‌نامه‌ها را در قالب نمایه‌ساز، جست‌وجو و چندزبانه یا یک زبانه تعریف کرد و به تغییرهایی که ایرانداک در اصطلاح‌نامه‌های خود پدید آورده اشاره داشت: «آنتولوژی می‌تواند سبب شود تا این پژوهش‌ها گسترده شود و در هر لحظه به‌روزرسانی صورت بگیرد. تبعات این سرمایه‌گذاری در دسترس عموم مخاطبان به اطلاعات است.»
این کارشناس، آنتولوژی را ابزاری مدیریتی دانست و بحران جامعه ایران را نداشتن محتوا خواند: «آنتولوژی ابزاری برای مدیریت و پشتیبانی و برنامه‌ریزی است. چیزی که بسیاری از مدیران از آن گریزان‌اند. تاکنون توانسته‌ایم در زمینه سخت‌افزاری موفق عمل کنیم اما چرا همواره با شکست روبرو می‌شویم؟ چون همیشه از ما داده‌های سریع طلب می‌کنند. داده‌ای که محتوای آن اهمیتی ندارد و پشتوانه مدونی برای آن وجود ندارد.»
اصطلاح‌نامه را راهنمای فضای مجازی کنیم
فریبرز خسروی دیگر سخنران این برنامه بود. او به‌روزرسانی کتابخانهها را خواستار شد و گفت: «نسل‌های قبل از ما و نسل ما با کتاب مانوس بوده و هست، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز رسالت خود را پرورش کودکانی آگاه قرار داده است اما فرزند امروز قوی‌تر از ماست، تداوم چشمان او دیگر کاغذ نیست، بلکه مانیتور است. تداوم انگشتان او قلم نیست، صفحه کلید (کی‌برد) است. حال ما می‌توانیم او را ندید بگیریم؟ آیا باید همیشه امیدوار به پایداری کتابخانهها باشیم؟ خیر! تاثیر نرم‌افزار و اینترنت بالاخره جهت فکر کودک را تغییر می‌دهد. تنها راهکار تغییر ماست. امروزه حجم اطلاعاتی که فرزندان‌مان در آن غوطه‌ورند زیاد است. پس در این شرایط باید چه‌طور عمل کرد؟
این سخنران که مدرک دکترای خود را در رشته‌ی کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی دریافت کرده است، ادامه داد: «در زمانه‌ی داده‌های وسیع اطلاعاتی بحث کنترل اطلاعات به میان می‌آید و اصطلاح‌نامه در این میان چه نقشی دارد؟ اصطلاح‌نامه، زبان تولیدکننده، واسطه و دریافت کننده را نزدیک می‌کند تا فرد در کم‌ترین زمان به اطلاعات درخواستی برسد.»
عضو هیات علمی کتابخانه ملی ایران ادامه داد: «اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان طبعا یک نمایه‌ساز است. اما این نمایه‌ساز از منظر مدیریت اطلاعات قابل بررسی است و بایستی برای تبدیل آن به آندولوژی برنامه‌ریزی کرد.»
خسروی ادامه داد: «بگذارید آنتولوژی و معنای به‌روزرسانی داده‌هایمان برای مخاطب امروزی را با مثالی بیان کنم. گوگل بهترین مثال برای آنتولوژی است. ممکن است من واژه‌ای خاص را در علمی جست‌وجو کنم. در این میان فرد دیگر خواسته و نیاز دیگری دارد، بعد از چندی گوگل این داده‌ها را برای هر یک از ما بازیابی می‌کند چرا که منبعی ساخته است. تا زمانی که اطلاعات ما کم است نیازی به این ابزار نداریم، اما زمانی که اطلاعات و حجم آن‌ها زیاد باشد باید از ابزارهای متنوع کمک گرفت.
خسروی که به عنوان مدیرمسوول و سردبیر فصلنامه کتاب نیز تجربه‌های فراوان دارد در بخشی از سخنان خود به کاربردهای متنوع اصطلاح‌نامه‌ها تاکید کرد.
این مولف با تاکید بر اصطلاح‌نامه کودک و نوجوان سخنان خود را پایان داد: «این اثر می‌تواند در حوزه زبان‌شناسی مورد استفاده قرار بگیرد. در واحد انفورماتیک اطلاعات این کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمینه خط و زبان کاربرد این کتاب واضح است چرا که مورد استفاده زبان‌آموزان در خارج از کشور قرار خواهد گرفت.»
همچنین کارشناسانی که پیش‌تر در گردآوری این اثر همکاری داشتند صحبت کردند. قدردانی و تشکر از وحید طوفانی‌اصل (رییس سابق کتابخانه مرجع کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان) بخشی از سخنان این مدعوین بود.
در ادامه هفتادمین نشست توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی سخنرانان بر کاربردهای کتاب مورد بحث در مهندسی دانش، مستندسازی و اطلاع‌رسانی، نشانه‌شناسی، تشکیل بانک اطلاعاتی واژگانی اشاره داشتند.
«اصطلاح‌نامه اصکا» اثری از فاطمه زمانی و مینا ذاکرشهرک است که با نظارت وحید طوفانی‌اصل تدوین شده است که با هدف ایجاد یک‌دستی در نمایه‌سازی اسناد و سهولت در جست‌وجوی اطلاعات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تالیف شده است. در تدوین این کتاب نرگس قدیمی نیز همکاری کرده است.