گزارش گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک از ارزیابی نشریات آذرماه ۱۳۹۵

گروه بررسی نشریات شورای کتاب کودک، گزارش خود را از ارزیابی نشریات آذرماه ۱۳۹۵ خردسالان با برگزیدن مطالب از سه ماهنامه‌ی خردسالان منتشر کرد.

بر اساس این گزارش، برترین مطالب نشریات خردسالان از ماهنامه‌های آذرماه رشد کودک شماره ۳، نبات کوچولو شماره ۶۲ و قلک شماره ۲۹ انتخاب شدند.

رشد کودک شماره ۳

• داستان

عنوان: دکتر بازی

نویسنده: سپیده خلیلی

تصویرگر: حدیثه قربان

تی تی و تاتا دکتر بازی می کنند. تاتا مثلا مریض است و تی¬تی دکتر. وقتی تی تی از تاتا می¬خواهد برای معاینه لباسش را بالا بزند تاتا این کار را نمی¬کند و می¬گوید که تی¬تی باید از روی لباس او را معاینه کند. تی¬تی از مادرش شنیده بود که غیر از مامان، بابا و دکتر کسی نباید به بدن آدم دست بزند.

داستان با ساختاری منسجم با زبانی کودکانه به طور غیر مستقیم به کودک می آموزد که به اسثنتنای والدین و دکتر کسی حق ندارد بدن کودک را لمس کند. این قبیل داستان ها برای افزایش سطح آگاهی کودکان بسیار مفیداست. آنان را نسبت به کودک آزاری بزرگ سالان و سوء استفاده جنسی از کودکان حساس می کند. ادامه این قبیل داستان ها کاهش آسیب های اجتماعی، ارتقای سطح ایمنی کودکان و سلامت بهداشت اجتماعی را به همراه دارد.

• شعر

عنوان: رفتم به باغ انگور

شاعر: افسانه شعبان نژاد

تصویرگر: میترا عبدالهی

تو باغ انگور خاله قورباغه ظاهرا به انگورها نگاه می کند ولی دهان خود را باز می کند و با زبان درازش زنبوری را شکار می کند. زنبور زبان او را نیش می زند و خاله قورباغه با زبان دردناک از باغ بیرون می دود.

داستان منظوم رفتم به باغ انگور ریتمیک، دارای وزن و قافیه، مناسب دایره واژگان کودک، خیال برانگیز که با لحن و زبانی مناسب شادی و نشاط را در قالب واژه ها به مخاطب منتقل می کند و لذت شنیدن یک داستان کوتاه آهنگین را برای کودک فراهم می آورد.

• سرگرمی

عنوان: کاردستی با مقوا

سرکلیشه: کاردستی

طرح و اجرا: فاطمه رادپور

عکاس: اعظم لاریجانی

کاردستی با عنوان کاردستی با مقوا به کودک می آموزد که با استفاده از مقواهای رنگی چگونه می توان انواع حیوانات مانند لاک پشت، خرگوش، کفشدوزک و ... را تهیه کرد. کاردستی افزایش مهارت چشم و دست، دست ورزی و خلاقیت کودک را به همراه دارد. تهیه آن ساده قابل اجرا و از وسایل قابل دسترس است. این بخش ذهن مخاطب را درگیر می کند که با استفاده از این طرح چه شکل های دیگری را می توان درست کرد.

عنوان: توپ را بچرخان

سرکلیشه: بازی ورزش

طرح و اجرا: سمیه قلی زاده

عکاس: اعظم لاریجانی

بازی حرکتی با عنوان «توپ را بچرخان» بازی دو نفره ساده و قابل اجراست. دراین بازی برد و باخت وجود ندارد. کودک با یک توپ در فضایی محدود هم می تواند با این بازی سرگرم شود. بازی افزایش تمرکز و هوش حرکتی کودک را در پی دارد. توضیحات بازی گویا و عکس ها واضح هستند.

نبات کوچولو شماره ۶۲

• داستان

عنوان: پیخ پخ پوخ

نویسنده: سوسن طاقدیس

تصویرگر: مهرناز سراج القوم

هیچ صدایی نمی آمد. ولی یک صدایی می آمد، آخر داشت برف می بارید و باید صدایی داشته باشد.

نویسنده با استفاده از بازی های آوایی به خلق داستان پرداخته است. بازی های زبانی یا آوایی نوعی بازی است که برای تقویت حنجره کودک جهت ادای درست واژگان به کار می رود.

خوب است بدانیم:

«هنگامی که دستگاه شنوایی و مغز ما آوایی را می شنود، چیزی در هوا لرزیده و موج وار به گوش ما خورده است. آواها موج های برآمده از لرزش هوا یا هر ماده دیگری مانند آب هستند که به گوش ما یا جانداران دیگر می رسد.» (محمد هادی محمدی، راهنمای آواورزی، ص ۱۰) کودکان با شناخت آواها زبان گفتاری را می شناسند و روان و زیبا سخن گفتن را می آموزند.

عنوان: قصه ی خنده دار

نویسنده: محمدرضا شمس

تصویرگر: مهرناز سراج القوم

قصه خنده دار، داستان قصه خنده داری است که هرکس آن را می خواند، می خندید اما این خنده او را به دردسر می انداخت.

نویسنده داستانی زنجیروار را با شادی و خنده همراه کرده و مخاطب ناخودآگاه با اتفاقات داستان به خنده می افتد. جملات کوتاه و کنش های تکراری مناسب کودک خردسال است.

نکته: تصویر دارای خطوط تیز و زاویه دار است که مناسب گروه سنی خردسال نیست.

عنوان: این کلاه نیست!

نویسنده: یگانه مرادی لاکه

تصویرگر: سارا نارستان

حلزون از زیر درخت رد می شود. جوجه گنجشک او را می بیند و از صدف پیچ پیچی او خوشش می آید. گنجشک فکر می کند این صدف، کلاه حلزون است و برای داشتن آن حاضر است پرهای نرم یا غذایش را به او بدهد. حلزون قبول نمی¬کند و مدام می¬گوید این کلاه نیست و خودش آن صدف را لازم دارد. سرو کله خانم مرغه پیدا می شود. حلزون داخل صدفش می¬رود تا از آسیب مرغ درامان بماند. جوجه گنجشک می فهمد حق با حلزون است و آن کلاه نیست.

داستان دارای زبانی ساده و ساختاری منسجم است. نویسنده از تکرار کنش ها بهره گرفته که مناسب سن کودک خردسال است. نویسنده به طور غیرمستقیم شناخت مناسبی از کاربرد صدف برای حلزون به مخاطب خود می دهد.

عنوان: هاپوپو و صبحانه با دوست

هاپوپو برای تهیه صبحانه به وسط دریا می رود تا ماهی بگیرد. ولی چقدر عجیب است! هاپوپو از قایقش استفاده نکرده و انگار روی آب ایستاده است! او از پاهای چوبی استفاده کرده! تازه این پاهای چوبی آنقدر بلندند که هاپوپو را به بالای ابر هم می رساند. دوستش آنجا منتظر است تا باهم صبحانه بخورند.

خوب است بدانیم:

داستان های تصویری بدون کلام برای کودکان گیرا و اثربخشند. کودکان به داستان هایی که به شکل دیداری ارائه می شوند به همان میزان که به شکل شفاهی بازگو می شوند واکنش نشان می دهند.

پیشنهاد می شود:

برای ایجاد حس کنجکاوی در کودک در داستان هاپوپو دو صفحه را هم زمان جلوی او قرار ندهید. داستان های تصویری بدون کلام به تنهایی داستان را بیان می کنند؛ بنابراین بهتر است از کودک بخواهیم درباره تصاویر بعدی پیشگویی و گمانه زنی کند. پیشگویی یکی از روشهای مهمی است که کودک را به توجه بیشتر به داستان ترغیب می کند.

عنوان: آلوچه و سنگ

نویسنده: طاهره خردور

تصویرگر: نسیم بهاری

آلوچه از آلو کوچکتر است. برای همین آلو حاضرنیست با او بازی کند. آلوچه می¬رود تا همبازی پیدا کند. به یک سنگ برمی خورد. سنگ اگرچه هم قد اوست و ممکن است آلوچه را له کند. برای همین سنگ خودش را محکم به زمین می¬کوبد و تبدیل به چند سنگ کوچولو می¬شود. آلوچه خوشحال است چون چند تا هم بازی پیدا کرده است.

داستان مشارکتی آلوچه و سنگ همراه با تصاویر بامزه و جمله بندی های کوتاه مناسب خردسال است. تصاویر شخصیت ها هم شکل است ولی با رنگ های متفاوت مخاطب خود را به بازی و مشارکت در قصه گویی دعوت می کند. تکرار نام شخصیت ها در روند داستان کودک را به وجد می آورد و از مشارکت در خوانش داستان با بزرگترها لذت می برد.

نکته: در جمله پایانی داستان به جای «آلوچه چند تا دوست هم قد خودش پیدا کرد.» بهتر بود گفته می شد: «آلوچه چند تا هم بازی برای خودش پیدا کرد» زیرا سنگ از ابتدا هم قد آلوچه بود و پس از خرد شدن به سنگ ریزه تبدیل شده است. تصاویر پایانی صفحه هم دلالت بر این موضوع دارد.

عنوان: سه بره شیطون و گرگ بد گنده

نویسنده: برتند

تصویرگر: مایکل ون زورن

مترجم: علی محمد سادات

سه بره شیطون آنقدر مادرشان را اذیت می‌کنند که مادر، آن‌ها را از خانه بیرون می اندازد. آنها برای شکایت از مادر تصمیم می‌گیرند پیش پلیس بروند ولی در جنگل راهشان را گم می‌کنند. تا اینکه به خانه گرگ می‌رسند. بره ها شکایت مادرشان را به گرگه می‌کنند. گرگه با آن‌ها نزد مادرشان می‌رود و به بره ها می‌گوید بیرون منتظر بمانند تا او به داخل خانه اشان برود. وقتی گرگه با مادر بره ها صحبت می‌کند متوجه می‌شود که اذیت و شیطنت بیش از حد بچه ها باعث این دردسر شده است. بچه ها پیش مامانشان می‌روند و او آن‌ها را در آغوش می‌گیرد. در پایان گرگه که گیاه¬خوار بود نزد آن‌ها می ماند و دور هم شام خوشمزه ای می‌خورند و گرگ برای بره ها قصه تعریف می‌کند.

نویسنده با زبانی ساده و با استفاده از شگرد آشنایی زدایی، شیطنت های کودکان، عصبانیت مادران و به درد سر افتادن آن¬ها را روایت می‌کند. تصاویر گویا، همراه با رنگ آمیزی‌های شاد، مکمل متن هستند. انتقال احساس های مختلف بره ها از طریق تصویربه مخاطب، لذت خواندن را برای کودک دوچندان می کند.

داستان سه بره شیطون برگرفته ازداستان «بز زنگوله پا» ما را به یاد قصه ی قدیمی حسن کچل می اندازد که مادرش او را به خاطر تنبلی از خانه بیرون می اندازد تا به فکر بیفتد و در رفتارش تجدید نظر کند.

خوب است بدانیم:

آشنایی زدایی به زبانی بسیار ساده، یعنی چیزی بگویی برخلاف حرف هایی که تاکنون زده شده است.

به طور مثال آشنایی زدایی در این داستان موارد زیر است:

- گرگ که همیشه گوشتخوار است در اینجا گیاه¬خوار شده است.

- گرگ که همیشه دشمن بره هاست در اینجا دوست آنهاست.

- در داستان مادر گرگ به بچه اش می گوید که مراقب شنل قرمزی باشد در حالی که در واقع این شنل قرمزی بوده که باید همیشه مراقب گرگ باشد.

• شعر

عنوان: باد شاد

سرکلیشه: سل لا سی

شاعر: طیبه شامانی

موسیقی: کیمیا عطار

تصویرگر: آمنه اربابون

باد اومده – شاد اومده شروع شعری خیال برانگیز و آهنگین که به خوبی با مخاطب ارتباط برقرار می کند. توجه به شعر موسیقایی همراه با نت خوانی و ایجاد فضایی شاد در نشریه از نکات مثبت این بخش است.

• سرگرمی

عنوان: پاییز و گرمای سوپ - بگو چی کم داری

سرکلیشه: قایم بازی

داستان با عنوان «پاییز و گرمای سوپ» تهیه و خوردن یک سوپ خوشمزه در فصل پاییز را بیان می کند و در کنار آن سرگرمی با عنوان «بگو چی کم داری؟» به لذت پیدا کردن وسایلی که در تصویر پنهان شده¬اند می افزاید. کودک با سرگرمی هایی که ایجاد لذت می کند ارتباط برقرار می کند. این سرگرمی باعث تقویت تمرکز و دقت کودک می شود.

خوب است بدانیم:

فعالیت های پس از خواندن یک داستان مانند انجام کاردستی، نقاشی یا اجرای یک نمایش از داستان (نمایش خلاق) به دقت و درک بیشتر کودک از داستان کمک می کند و داستان در ذهن او ماندگار می‌شود.

• نقاشی

عنوان: حلزون خدا

سرکلیشه: نقاشی نقاشی

در این بخش تصویر بزرگی از حلزون جلب توجه می کند. مشخص است از قبل با موضوع خاص تصاویر کشیده شده اند. نقاشی ها با ذکر نام کودکان است. تعداد ۵۲ تصویر از حلزون های جورواجور که در بین آن¬ها دو اثر از هنرمندان کشورآمریکا و فرانسه دیده می شود. از نکات مثبت این بخش دادن اجازه به کودک تا به هر شکلی که بخواهد نقاشی کند و اعتماد به نفس بخشیدن به او هنگام دیدن نام خود در مجله است. تصاویر واضح همراه با رعایت سفید خوانی ارائه شده است.

عنوان: مسابقه ی کیسه لوبیا

سرکلیشه: باغبان بازی

سرگرمی با چند فعالیت در پیوند با هم طراحی شده است. کودکان در حین بازی، برخی مفاهیم ریاضی را می آموزند، نسبت به انواع گیاهان شناخت پیدا می کنند و با وسایل مورد نیاز در باغبانی آشنا می شوند.

بازی لازمه ی رشد کودک است. کودکان با بازی زندگی کردن را یاد می گیرند. در این سرگرمی بازی با وسایل قابل دسترس پیشنهاد شده است.

نکته: عنوان «مسابقه کیسه لوبیا» به سرگرمی پایین صفحه مربوط می شود. این بازی گروهی است ولی توضیح کادر آبی مخاطب را به اشتباه می اندازد.

خوب است بدانیم:

دادن الگو یا فرم های تکرار شونده، بخش مهمی از آموزش ریاضیات در دوره ی قبل از دبستان است. الگوها به کودکان کمک می کنند تا روابط میان اشیا را از راه حدس زدن، فرضیه سازی و تعمیم دادن درک کنند.

• معرفی کتاب

عنوان: سنجاقک

سرکلیشه: کتاب قصه

در این بخش دو کتاب معرفی شده که جزء کتاب های با کیفیت هستند. نوع معرفی کنجکاوی کودک را تحریک کرده و او را تشویق به تهیه کتاب می کند. پندونه ها با طنزی ظریف و خلاق به تفکر در مورد کتاب می افزاید.

خوب است بدانیم:

کتاب های با کیفیت کتاب های یک بار مصرف نیستند. کودکان و نوجوانان با هر خواندن و یا دیدن تصویر های آن ها به کشف لایه های پنهان این آثار می رسند. برخی کتاب های با کیفیت چنان در زندگی مخاطبان خود تاثیر می گذارد که در همه ی زندگی، با آن ها همراه است.

• دانستنی

عنوان: چرا چشمام و گلوم داره می سوزه؟

سرکلیشه: ریز غولی

انتخاب موضوع آلودگی هوا با توجه به اهمیت آن در سال های اخیر بسیار حائز اهمیت است. مطالب علمی در مورد آلودگی هوا با راهکارهایی عملی و زبانی قابل فهم و درک کودک نوشته شده است.

از نکات جالب آن دودی شدن نام نویسندگان این بخش است!

خوب است بدانیم:

سلامتی کودکانمان با حفظ محیط زیست پیوند دارد. آنان باید از کودکی احترام به طبیعت و حفظ محیط زیست را بیاموزند.

عنوان: حلزون

سرکلیشه: دوست من

عنوان فرعی: من یک حلزون هستم

حلزون موقع خطر، توی صدفش قایم می شود. چشم هایش روی دو تا شاخکش است و ...

این بخش با تصویری واضح از حلزون به مشخصات حلزون پرداخته است. اطلاعات کوتاه با زبانی کودکانه مخاطب را با محل زندگی، غذا و اندازه ی این جانور نرم تن آشنا می کند. تصویرها به کمک متن آمده و به راحتی در ذهن مخاطب می نشیند. استفاده از رنگ های گرم و شاد به جذابیت آن افزوده است.

نکته: بهتر است مطالب ارائه شده دارای منبع باشد.

نشریه قلک شماره ۲۹

• داستان

عنوان: عکس خانوادگی (قصه های من و بچه هام)

نویسنده: شهرام شفیعی

تصویرگر: سام سلماسی

پدر، همراه خانواده برای گرفتن عکس خانوادگی به عکاسی می رود. دختر کوچولو با شیطنت هایش خانم عکاس را عصبانی می¬کند. خانم عکاس برای گرفتن عکس، به دختر کوچولو می گوید ژست خاصی بگیرد، دست ها زیر چانه و سر کج؛ اما بعد از گرفتن عکس دختر کوچولو همچنان دستش زیر چانه اش می ماند. تا این که فردای آن روز مجبور می شوند نزد خانم عکاس بروند. این بار خانم عکاس با صبوری و روی خوش به دختر کوچولو می گوید دستش را از زیر چانه اش بردارد. مشکل دختر کوچولو حل می شود.

ارائه مفاهیم جدی در قالب طنز همراه با تصاویری هماهنگ با متن به گونه ای که کودک همراه با خوانش بزرگسال به خوبی بتواند داستان را از طریق تصویر دنبال کند، از ویژگی های داستان است.

خوب است بدانیم:

«داستان های طنزآمیز، چه آن¬هایی که شکل فانتزی دارند و چه آن¬هایی که واقع¬گرا هستند از جمله داستان¬های مورد علاقه کودکان به شمار می روند. نویسندگانی که درباره ی وضعیت های طنزآمیز احتمالی برای افراد واقعی می¬نویسند به کودکان امکان می دهند تا آنان بفهمند که زندگی همیشه جدی نیست و می تواند بسیار سرگرم کننده هم باشد.» (دونا نورتون، جلد ۲، ص ۴۲۶)

عنوان: سوفیا بگو: دو، ر، می

نویسنده: اعظم مهدوی

تصویرگر: سارا طبیب زاده

سوفیا گنجشک کوچولویی است که همراه خانم دینگ دونگ، مربی موسیقی، تمرین آواز می کند؛ اما او فقط جیک جوک جیک بلد است. شاگردان خانم دینگ دونگ قرار است دو روز دیگر کنسرت اجرا کنند. روز بعد سوفیا همراه یک عالم گنجشک دیگر نزد خانم دینگ دونگ می آید. آنها بال هایشان را بهم می زنند و همگی جیک جوک جیک می کنند. خانم دینگ دونگ فکری به ذهنش می رسد. او سعی می کند صدای پرزدن های گنجشک ها را هماهنگ و با ریتم کند تا آنها در کنسرت، بچه ها را همراهی کنند. در روز تعیین شده بچه ها با سازهایشان و گنجشک ها با جیک جوک جیک. وپرزدن های منظم شان کنسرت شگفت انگیزی را اجرا می کنند.

نویسنده به گونه ای خلاقانه با استفاده از زبان کودکانه مخاطب را با شغل مربی موسیقی آشنا می کند. استفاده از شخصیت های ترکیبی انسانی و جانوری و همچنین کنار هم قرار دادن صدای سازها و آوای طبیعی پرندگان، به جذابیت داستان می افزاید و مخاطب خردسال را به دقت بیشتر به شنیدن آوا موسیقی هایی که در طبیعت پیرامون او وجود دارد ترغیب و تشویق می کند.

خوب است بدانیم:

وسایل موسیقی از جمله وسایلی است که در افزایش خلاقیت در ذهن کودکان نقش مهمی ایفا می کند. هنگامی که کودک با ساز خود صدا تولید می کند، آواز می خواند و شاد است، درواقع درحال بروز استعدادهای ذاتی خود است. با تحسین و تشویق، می توان این ابتکارات را در ذهن او پرورش داد.

• سرگرمی

عنوان: قلب کاغذی

سرکلیشه: دست بزنیم به کاری

طراح: کیومرث شریف مقدم

کاردستی با استفاده از کاغذ و قیچی به سادگی قابل اجراست. توضیح مراحل اجرای کاردستی، به همراه شماره گذاری روند تهیه آن را آسان می کند. مجله از مخاطب خواسته است ازکاردستی خود عکس گرفته، به مجله بفرستد و جایزه بگیرد. مخاطب برای گرفتن جایزه به انجام کار تشویق شده و با مجله ارتباط برقرار می نماید.

خوب است بدانیم:

انجام کار دستی یکی از علائق کودکان برای پر کردن اوقات فراغت آن¬ها است. علاوه بر این مهارت دست ورزی کودکان را افرایش می دهد و دقت و تمرکز آنان را حین انجام کار تقویت می کند.

عنوان: کرم انگوری

سرکلیشه: بچین و بچش

تصویرگر: روشنک فتحی

تصویری از کرم با استفاده از انگور، شوید و سروده ای مرتبط با آن دیده می شود.

سرگرمی مخاطب را تشویق به خوردن میوه می کند و علاوه بر آن خلاقیت کودک را افزایش می دهد زیرا به طور غیرمستقیم به کودک می آموزد با نگاهی متفاوت، می تواند با وسایل یا خوراکی های پیرامون خود، شکل های مختلف بسازد. پرسش در مورد نام مواد خوراکی، کودک را تشویق به یادگیری اسامی آنان می کند. در خاتمه اهدای جایزه برای عکس های ارسالی مخاطبین به ارتباط دو سویه با مجله سهولت بخشیده است.

عنوان: بگرد و پیدا کن

سرکلیشه: بازی شغل ها

آشنایی باسازهای ایرانی و صداهای آن برای افزایش سطح درک موسیقایی کودک مفید است. قلک در این شماره به این موضوع پرداخته است بااستفاده از نرم افزار ar کودک می تواند علاوه بر دیدن هر ساز با صدای آن ساز هم آشنا شود، بدین ترتیب سرگرمی هم سمعی و هم بصری است. در این بخش کودک با نام چند ساز آشنا می شود.

• کتاب خوانی

تصویری در آخرین صفحه مجله درباره کتاب‌خوانی به چاپ رسیده است. تصویرگرنشان می دهد گرچه کودک دارای ابزار و وسایل الکترونیک است ولی مادر هنگام خواب برای کودک خود کتاب می خواند. بدین وسیله مادر به بلندخوانی برای کودک و کودک برای گوش کردن به داستان تشویق می شود.