پژوهش در دوره‌ی متوسطه‌ی اول، گسترش مهارت‌های پژوهشی در نوجوانان
مقدمه
در دوره‌ی متوسطه‌ی اول (پایه‌های هفتم، هشتم و نهم)، آموزش پژوهش باید به عنوان بخشی جدی از فرآیند یاددهی-یادگیری دیده شود. در حالی که انتظار می‌رود دانش‌آموزان با ورود به این دوره مهارت‌هایی پایه‌ای در زمینه‌ی مشاهده، پرسشگری و جست‌وجو را از دبستان کسب کرده باشند، در واقعیت، بسیاری از آن‌ها با پژوهش به‌معنای واقعی آشنا نیستند.
اغلب، دانش‌آموز پژوهش را با رونوشت‌برداری از اینترنت یا کتاب و ارائه‌ی بدون درک مطلب برابر می‌دانند. این برداشت نادرست، چالشی بزرگ برای معلمان دوره‌ی متوسطه‌ی اول ایجاد می‌کند که باید آموزش پژوهش را از ابتدا، اما با روشی متناسب با توان شناختی نوجوانان آغاز کنند.
اصول راهبردی آموزش پژوهش در متوسطه اول
-
آموزش تدریجی و مرحله‌به‌مرحله‌ی گام‌های پژوهش
-
تلفیق آموزش پژوهش با پروژه‌های درسی مثل ایران‌شناسی، جهان‌شناسی، علوم، ادبیات، و تربیت‌بدنی
-
تقویت خودباوری و مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان در انجام پروژه‌های مستقل
-
تأکید بر درک محتوا، نه صرفاً گردآوری اطلاعات
پایه هفتم و هشتم (اول و دوم متوسطه‌ی اول)
آغاز عملی آموزش پژوهش
در این دو پایه، هدف اصلی آشنایی عملی دانش‌آموز با مراحل پژوهش از طریق پروژه‌های ساده و جذاب است. به جای تحمیل یک پروژه‌ی کامل، هر بخش از فرآیند پژوهش باید به صورت جداگانه آموزش داده شود.
نمونه پروژه‌ها:
-
ایران‌شناسی: معرفی یک شهر یا منطقه به همراه منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی
-
ادبیات شفاهی: جمع‌آوری ضرب‌المثل‌ها یا افسانه‌های محلی از طریق گفت‌وگو با خانواده
-
علوم و طبیعت: بررسی چرخه‌ی زندگی یک گیاه یا جانور با ثبت مشاهدات
گام‌های پیشنهادی برای آموزش:
-
تمرین مهارت‌های مشاهده، یادداشت‌برداری و طرح پرسش
-
آشنایی با منابع اطلاعاتی (کتابخانه، کتاب درسی، پرسش از افراد آگاه)
-
تمرین نوشتن مقدمه و پرسش پژوهشی
-
آموزش ساده‌ی شیوه‌ی تنظیم اطلاعات و نگارش اولیه
نکته: با این روش، دانش‌آموز هنگام رسیدن به پایه نهم، ذهنی آماده و آشنا با اصول پژوهش خواهد داشت.
پایه نهم (سوم متوسطه‌ی اول)
اجرای پژوهش کامل و گام‌به‌گام
در این پایه، دانش‌آموزان باید با نوشتن یک مقاله‌ی ساده و مستقل پژوهشی آشنا شوند و بتوانند آن را با هدایت معلم تا پایان سال تحصیلی اجرا کنند.
برنامه‌ی پیشنهادی:
-
هفته‌های نخست: گفت‌وگو با دانش‌آموزان برای یادآوری آنچه از مراحل پژوهش در سال‌های قبل آموخته‌اند.
-
تمرین عملی: دانش‌آموزان دفتری ویژه برای پژوهش تهیه کنند و مراحل را به تدریج در آن بنویسند.
-
بحث کلاسی: چرا پژوهش باید مرحله‌به‌مرحله انجام شود؟
-
پاسخ معلم: مراحل پژوهش گرچه ممکن است طولانی به نظر برسند، اما باعث اعتبار کار، صرفه‌جویی در وقت و جلوگیری از سردرگمی می‌شوند.
مراحل پیشنهادی پژوهش برای پایه نهم:
-
انتخاب موضوع
-
طرح پرسش اصلی و چند سؤال فرعی
-
گردآوری اطلاعات از منابع معتبر
-
تحلیل اطلاعات و نتیجه‌گیری
-
نگارش نهایی مقاله
-
ارائه‌ی کتبی و شفاهی پژوهش
نکته آموزشی:
برای هر مرحله، زمان مشخصی در نظر گرفته شود تا دانش‌آموزان پژوهش را به تدریج و با کیفیت انجام دهند، نه به‌صورت فشرده و سطحی در پایان سال.
جمع‌بندی
پژوهش در دوره‌ی متوسطه‌ی اول، پایه‌گذار تفکر علمی، منظم و نقادانه در نوجوانان است. این فرآیند باید از پایه‌های پایین‌تر آغاز شود، اما حتی در غیاب آموزش قبلی، می‌توان با روشی مرحله‌به‌مرحله، اثربخش و همراه با پروژه‌های ملموس، آن را به‌خوبی در ذهن و رفتار دانش‌آموز نهادینه کرد.
معلمانی که در این مسیر، با صبر، تدبیر و نوآوری حرکت کنند، نقش مهمی در ساختن آینده‌ی پژوهشگرانه و خردمندانه‌ی نوجوانان خواهند داشت.
