کتاب‌خوانی پدر و مادر برای نوزاد، نوپا و خردسال، تأثیر شگرفی بر میزان علاقهٔ آن‌ها به کتاب‌خوانی می‌تواند داشته باشد، و آمادگی آن‌ها را برای خواندن مستقل در آیندهٔ نزدیک افزایش دهد. در این راستا، چند راهکار ساده را پیشنهاد می‌کنیم که از همین امروز آن‌ها را می‌توانید به‌کار ببرید:
۱. کتاب‌هایی را برای کودکان بخوانید که سرشار از تصویر باشند
ناکارآمدترین کتاب‌ها برای کودکان زیر پنج سال، کتاب‌هایی هستند که تصویرهای ساده‌ای دارند، یا تصویرسازی نشده‌اند و متن بسیار اندکی دارند. «میشل موریسون»، مدیر بخش آموزش و بخش پشتیبانان برنامه «خانهٔ پدر، مادر و کودک» [1] (PCHP) می‌گوید که این کتاب‌ها در سنجش با کتاب‌هایی که تصویرگری می‌شوند، راه‌های بسیار اندکی را برای آغاز یک گفت‌وگو در اختیار مخاطب قرار می‌دهند.
۲. پرسش‌هایی را بر پایهٔ تصویرهای کتاب از کودکتان بپرسید
میشل موریسون می‌گوید: «کودکان نوپای شانزده تا بیست‌وچهار ماه، بیش‌تر از هر سن دیگری آمادگی دارند تا روزانه واژه‌های تازه‌ای را یاد بگیرند. نخستین و ساده‌ترین واژه‌هایی که کودک با آن‌ها در تصویرهای کتاب آشنا می‌شود، واژه‌هایی مانند سگ، درخت و... هستند. اگر در تصویرهای کتاب، سگی می‌بینید، از کودک دربارهٔ آن بپرسید، برای نمونه، از کودکتان بپرسید: «آیا سگ را می‌بینی؟»، «این سگ چه رنگی است؟»، «این سگ سرگرم چه کاری است؟» به‌دست آوردن دانشی ابتدایی از نام‌ها به کودکان کمک می‌کند تا دیگر اجزا دستور زبان را با شتاب بیش‌تری فرا بگیرند. کودک پس از یادگیری واژه‌ای مانند سگ، به‌زودی ترکیب «سگ قهوه‌ای» و سپس جملهٔ «سگ قهوه‌ای می‌دَوَد» را یاد می‌گیرد.
۳. هنگام خواندن کتاب برای کودکان‌تان، آن‌ها را در آغوش بگیرید
میشل موریسون تأکید می‌کند که با در آغوش گرفتن کودکتان، به او اجازه می‌دهید تا خواندن را با حسی گرم، دوستانه و آسوده تجربه کند. این رفتار در آینده به او کمک خواهد کرد تا هنگام خواندن یک متن در کلاس درس، اعتماد به‌نفس کافی داشته باشد. نیازی که در بسیاری از کلاس‌های کودکستان و پیش‌دبستان باید به آن توجه شود.
۴. هر نکتهٔ کم ارزش، آشکار و ساده را با کودکتان در میان بگذارید
هنگام خواندن کتاب برای خردسالان به نکته‌های کوچکی از کتاب که شاید یک بزرگ‌سال آن را نادیده بگیرد، توجه کنید و آن‌ها را برای کودک خود برجسته کنید: نام نویسندهٔ کتاب را بخوانید و برای کودکتان توضیح دهید که حرفهٔ نویسندگی چیست. به او نشان دهید که چگونه یک کتاب را باید در دستانش بگیرد. به او بگویید که واژه‌ها و جمله‌ها را از راست به چپ می‌خوانید، و چگونه صفحه‌ای از کتاب را ورق می‌زنید. دانستن این گام‌های ابتدایی برای خواندن، به خردسالان کمک می‌کند تا هنگامی که آمادگی کافی پیدا کردند، خودشان به‌آسانی و به‌تنهایی کتاب بخوانند.
۵. داستان کتاب را به زندگی واقعی‌تان پیوند دهید
اگر کتاب داستانی را برای خردسال‌تان می‌خوانید که شخصیت اصلی آن به فروشگاه می‌رود، با کودکتان دربارهٔ هنگامی که باهم به فروشگاه رفته بودید، گفت‌وگو کنید. از کودکان سه ساله و بزرگ‌تر، پرسش‌هایی را بپرسید که پاسخی باز دارند و پاسخ را محدود نمی‌کنند. مانند «کجا؟»، «چه چیزی؟»، «چه کسی؟» و «چرا؟». با این پرسش‌ها یک گفت‌وگوی داستانی را می‌توانید آغاز کنید. پیوند دادن داستان کتاب به موقعیّتی که کودکتان در زندگی واقعی تجربه کرده است، به او کمک می‌کند تا کتاب و واژه‌های آن را به‌خوبی به یاد بسپارد.
۶. از کتاب‌خوانی برای آغاز یک گفت‌وگو با کودکتان بهره ببرید
هنگام خواندن کتاب میان شما و کودکتان آن‌چه اهمیّت دارد گفت‌وگویی است که رخ می‌دهد، نه این که تنها هدف‌تان خواندن کتاب تا پایان باشد. پدر و مادری که آمادگی پاسخ‌گویی به پرسش‌های کودک خود را دارند (حتی اگر این پرسش‌ها بی‌پایان به نظر برسند!)، و شیوهٔ پرسش و پاسخ هم‌کنشانه‌ای را با کودک‌شان پیش ببرند، به رشد مهارت‌های شناختی و تکامل اجتماعی او در دنیای واقعی کمک می‌کنند. پرسشی دربارهٔ تصویرهای کتاب بپرسید و اجازه دهید پس از آن، گفت‌وگو خودش پیش برود.
۷. از تقلید لحن شخصیت‌های داستان، تغییر صدای خود یا به زبان آوردن آواهای عجیب و غریب نترسید
«بَنگ!»، «ما ا ا ا!» شاید از به زبان آوردن این نام‌آواها (تقلید آواهایی که در طبیعت هستند) خجالت بکشید، اما کودک شما نیاز دارد این آواها را بشنود و مطمئن باشید این چهرهٔ کودکانهٔ شما را تحسین خواهد کرد. موریسون بر این باور است که گوناگونی صداها و آواهایی که کودک شما آن‌ها را تجربه می‌کند، سبب شکل‌گیری مهارت‌های سواد شکوفایی در او خواهد شد. چنین تجربه‌ای به او این توانایی را خواهد داد تا آواهای گوناگون را بازشناسد و بداند چگونه واژه‌های بزرگ‌تر از هم‌نشینی این آواها و واک‌ها ساخته می‌شوند. شنیدن و بازشناختن این آواها به کودک کمک می‌کند تا واژه‌ها را کامل بتواند ادا کند.
۸. برای کودکان کم‌تر از دو سال، از کتاب‌های هم‌کنشانه کمک بگیرید
کتاب‌های تعاملی، «پاپ آپ» و لمسی، گزینه‌های مناسبی برای خواندن هم‌کنشانه، به‌ویژه برای کودکانی است که برای مدتی طولانی نمی‌توانند متمرکز بمانند؛ زیرا چنین کتاب‌هایی به‌آسانی کودک را درگیر خود می‌کنند. شاید گاهی این کتاب‌ها تنها افزاری برای جلب توجه کودک به‌شمار آیند، اما کم‌کم و با رشد او، پنجره‌های گوناگونی از خواندن را به روی کودک می‌گشایند. پیش از آن که برای کودکتان کتاب تصویری بخوانید، بکوشید او را دست‌کم با یک کتاب تعاملی یا لمسی آشنا کنید تا با این کار، کودکتان را به هر دو گروه از کتاب‌ها بتوانید علاقه‌مند سازید.
۹. پرسش‌هایی را بپرسید که به پیش‌بینی داستان کمک می‌کنند
«فکر می‌کنی موش پس از این همه خرابکاری، چه کار می‌کند؟»
«فکر می‌کنی حالا او می‌خواهد چه چیزی را نقاشی کند؟»
هنگامی که از کودکتان می‌خواهید داستان را پیش‌بینی کند، یا به‌یاد داشته باشد که پیش‌تر در کتاب چه گذشته است، به او کمک می‌کنید تا خواندن به‌تنهایی را بتوانند بیاموزند. بعدها، هنگامی که کودکتان برای نخستین‌بار خواندن کتاب چند فصلی را آغاز می‌کند، در به‌یاد داشتن داستان و روند آن، مشکلی نخواهد داشت. این مهارت بنیادی، خواندن را شادی‌بخش می‌کند. کدام کودک را می‌شناسید که دوست نداشته باشد پایان داستان را پیش‌بینی کند؟ افزون بر این، چنین مهارتی به او کمک می‌کند تا بهتر داستان‌سرایی کند و قصه‌ای را بازگو کند.
۱۰. از تصویرهای کتاب برای برجسته کردن رنگ‌ها، شکل‌ها و شمارش اعداد بهره ببرید
دانشِ شمارش اعداد به اندازهٔ دانش خواندن اهمیّت دارد. چه‌بسا کودک پیش‌تر از خواندن به آن نیاز پیدا می‌کند. برپایه گفته‌های میشل موریسون، این که کودک شما عددهای ۱ تا ۱۰ را به ترتیب بتواند به یادش بسپارد و آن‌ها را بشمارد، با این که شکل‌ها، رنگ‌ها و عددها را در دنیای واقعی بتواند درک کند و تشخیص دهد، بسیار متفاوت است. با پرسیدن پرسش‌هایی مانند «درون سبد چند تا سیب هست؟»، به او کمک می‌کنید عددها و دیگر روابط ریاضی را بشناسد. این تمرین‌ها در آینده، تحلیل مسئله‌های جدی و دشوار ریاضی را برای او آسان‌تر می‌کند.
۱۱. با کودکتان همراه شوید و پیش بروید
اگر کودکتان را وادار کنید تکان نخورد و ثابت بنشیند و برای او کتاب بخوانید، او گمان می‌کند خواندن نوعی تنبیه است. بهتر است همپای او و مدتی که می‌تواند متمرکز بماند، کتاب‌خوانی را پیش ببرید. هنگامی که او دیگر علاقه‌ای به خواندن ندارد، شاید برخیزد و در اتاق کمی گشت بزند، اما چند دقیقهٔ دیگر، پیش شما باز خواهد گشت. هنگامی که کودکتان خسته می‌شود یا از کتاب خواندن فرار می‌کند، تسلیم نشوید، به کتاب‌خوانی‌تان ادامه دهید، ولی چنان که انگار داستان را برای خودتان می‌خوانید، و دربارهٔ بخش‌های آن نظر می‌دهید. در بیش‌تر موارد، کودک از روی کنجکاوی، به‌سوی شما و کتاب بازمی‌گردد.
[1] برنامه‌ای ناسودبر (غیر انتفاعی) که به خانواده‌های کم‌درآمد کمک می‌کند تا میان پدر، مادر و فرزند هم‌کنشی کلامی و زبانی بوجود آید، و روند یادگیری از خانه آغاز شود.
