گفت‌وگوی زهره قایینی با ماریت تورن‌کویست، تصویرگر کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
ماریت تورن‌کویست (۱۹۶۴)، تصویرگر و نویسنده‌ی برجسته‌ی هلندی- سوئدی، یکی از اعضای خانواده‌ی بزرگ «با من بخوان» و از پشتیبانان جهانی این برنامه است. او از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۷ در آکادمی Gerrit Rietveld آمستردام در رشته‌ی تصویرسازی به تحصیل پرداخت و استعداد و سبک منحصربه‌فردش به سرعت مورد توجه قرار گرفت. در کشور سوئد از او خواسته شد تا آثار آسترید لیندگرن نویسنده‌ی نامدار سوئدی را تصویرسازی کند که مخاطبان بسیاری برایش به ارمغان آورد.
منتقدان، آثار تورن‌کویست را ژرف و بی‌زمان، رنگارنگ، چندلایه، سرشار از احساس و به لحاظ تکنیکی شگفت‌انگیز توصیف کرده‌اند. آثار ماریت تورن‌کویست ویژگی‌های برجسته‌ی زیادی دارند. او به آن‌چه در ذهن کودکان در جریان است، حساسیت و توجه زیادی نشان می‌دهد. برای تورن‌کویست دروازه‌ی دوران کودکی همچنان گشوده است.
کتاب‌های تصویری ماریت تورن‌کویست در سوئد، هلند، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، بلژیک، اسپانیا، نروژ، دانمارک، فنلاند، ترکیه، ایران، فلسطین، چین، کره، ژاپن، ویتنام و روسیه منتشر شده است. او در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۶ نامزد جایزه هانس کریستن‌آندرسن از کشور هلند شد. او همچنین چندین دوره به عنوان نامزد جایزه‌ی آسترید لیندگرن (آلما) معرفی شده است.
این تصویرگر و ترویجگرِ توانا که تاکنون دوبار از سوی مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان به ایران دعوت شده، در چند سال گذشته، در حوزه‌های گوناگون همکاری‌های مستمر و مؤثری با برنامه‌ی «با من بخوان» داشته است. با کوشش‌ها و پیگیری‌های او، تاکنون حق انتشار شش کتاب با تصویرگری او به برنامه‌ی «با من بخوان» هدیه شده و در مجموعه کتاب‌های این برنامه جای گرفته است. «پرنده قرمز» نوشته‌ی آسترید لیندگرن، «فراتر از یک رویا» نوشته جف آرتس، «پیکو، جادوگر کوچک» نوشته تون تله‌گن و «جزیره‌ی شادی» نوشته‌ی خود او از جمله‌ی این کتاب‌ها هستند.
کتاب‌های ماریت تورن‌کویست می‌توانید در کتاب هدهد تهیه کنید.
دو کتاب شعر «همه می‌روند برای خواب» و «تو مامانی‌ترین هستی!» از آثاری هستند که در دو سال گذشته با تصویرگری او از سوی انتشارات موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان (کتاب‌های تاک)، به چاپ رسیده‌اند. «همه می‌روند برای خواب»، لالایی ماندگاری از آسترید لیندگرن است که کوچک و بزرگ را آرام آرام به خوابی شیرین فرامی‌خواند. کتاب تصویری «تو مامانی ترین هستی!» مجموعه‌ای از اشعار هانس و مونیک هاگن است که با ادبیاتی کودکانه و شیرین از زبان دخترکی نقل می‌شوند که هرگاه خیال‌اش به گوشه‌ای سرک میکشد؛ گاه به آرزوهایش و گاه به رنج‌هایش. تصویرگری زیبای ماریت تورن‌کویست به این اشعار جانی دیگر بخشیده است
ماریت درباره آشنایی‌اش با این دو شاعر هلندی ادبیات کودکان می‌‌گوید: «هنگامی که دختر بزرگم را باردار بودم، مونیک و هانس این شعرهای زیبا را برای من فرستادند به این امید که بهترین زمان برای به تصویر کشاندن این شعرهاست. من حس خوبی به شعرها داشتم. اما در آن زمان نمی‌دانستم که تصویرگری این شعرها سه سال به درازا میکشد و دختر کوچک‌ام با آن دنیای کودکانه‌اش شخصیت اصلی این کتاب میشود. «تو مامانی‌ترین هستی!» با ۳۵ بار تجدید چاپ و تیراژ ۲۵۰ هزار یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های کودکان هلند شد. و هنوز من و هانس و مونیک دوستان نزدیکی هستیم.»
کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
مصاحبه با ماریت تورن‌کوریست، تصویرگر کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
زهره قایینی در بهار 1400 مصاحبه‌هایی با این پدیدآورندگان این کتاب انجام داد و با آنان درباره‌ی ویژگی‌های کتاب‌های شعر کودک و شیوه‌های علاقه‌مند کردن کودکان به شعر گفت‌وگو کرد. چندی پیش، بخش نخستِ این مصاحبه‌ها که گفت‌وگو با شاعران این کتاب، هانس و مونیک هاگن، بود در کتابک منتشر شد. اینک بخش دوم این مجموعه که به گفت‌وگو با ماریت تورن‌کویست اختصاص دارد را در ادامه می‌خوانید:
- ماریت عزیز، ممنون که دعوت مرا برای گفت‌وگو پذیرفتید. تاکنون در حوزه‌ی شعر، دو کتاب «همه می‌روند برای خواب» و «تو مامانی‌ترین هستی!» با تصویرگری شما در ایران منتشر شده است. خوب می‌دانید که بچه‌های کوچک عاشق شعر و ترانه هستند، اما وقتی بزرگ می‌شوند، دست‌کم در ایران که من تجربه‌اش را دارم، علاقه‌شان به شعر کم میشود و شعر را کسل‌کننده می‌دانند. به نظر من بخشی از این مشکل به موضوع و محتوای شعرها برمی‌گردد که ممکن است برای کودکان جالب نباشد و بخشی هم به این که بزرگ‌تر‌ها شعرهای خوب برای بچه‌ها نخوانده‌اند و در نتیجه کودکان علاقه و عادت خود به شعر را از دست می‌دهند. چون بیش‌تر بزرگسالان یعنی والدین، مربیان و آموزگاران، خود به شعر بی‌علاقه هستند. نظر شما چیست؟
بله شعر برای کودکان خردسال از جنبه‌ی آواها به‌ویژه ریتم خیلی مهم است. هم‌قافیه بودن و ریتم داشتن در شعر برای زبان‌آموزی کودکان اهمیت دارد. چون آن‌ها می‌توانند با ریتم و قافیه شعرها را به یاد بسپارند و تکرار کنند. به همین سبب خردسالان شعر را دوست دارند و مانند آواز می‌خوانند و لذت می‌برند. در هلند البته بچه‌های دبستان هم شعر را خیلی دوست دارند و برایشان شعرهای زیادی منتشر میشود.
من فکر می‌کنم تصویر هم خیلی کمک می‌کند که بچه‌ها شعر را دوست داشته باشند و البته این هم درست است که خانواده‌ها و آموزگاران هم خود باید شعر را دوست داشته باشند تا این علاقه به کودکان منتقل شود. خوب وقتی آموزگار خودش شعر را دوست نداشته باشد چگونه می‌تواند این علاقه را به کودکان منتقل کند؟
چند سال پیش در بلژیک من همراه با آموزگارهای چند کلاس، کارگاه شعر برای کودکان برگزار کردم. کارگاه‌های بسیار موفقی بود. تعداد زیادی کتاب شعر با خودمان به کلاس بردیم. ابتدا از کودکان پرسیدیم شعر چیست و سپس آموزگارها کمی برای بچه‌ها درباره‌ی شعر صحبت کردند. سپس از آن‌ها خواستیم کتاب‌های شعر گوناگونی که در کارگاه داشتیم را باز کنند و ببینند هر یک از شاعران چگونه شعر گفته‌اند یا اصولاً دقت کنند که یک شعر چگونه نوشته میشود، ریتم و قافیه و آهنگ در شعرها چگونه است. در واقع کودکان را تشویق می‌کردیم به شیوه‌ی نوشتن شعر را به دقت بنگرند و کشف کنند هر شاعر چگونه شعر نوشته است. آن‌ها خیلی از این جست‌وجو و کشف به وجد آمدند. سپس از آن‌ها خواستیم که بر اساس خاطرات و تجربه‌هایشان شعر بنویسند. درباره‌ی تجربه‌های شیرین، تلخ یا خنده‌دار، درباره‌ی تجربه‌های ساده یا تجربه‌های پیچیده‌تر و عمیق‌تر، درباره‌ی تجربه‌هایی بنویسند که هیچ‌گاه فراموش نخواهند کرد. در این کارگاه بچه‌ها شعر گفتند و شعر‌هایشان را تصویرگری کردند. البته این کودکان در گروه سنی 11 تا 12 سال بودند.
به هر حال یکی از بهترین کارها برای علاقه‌مند کردن کودکان به شعر این است که به نوشتن شعر بر اساس تجربه‌های خود تشویق شوند. اما میشود در این نوشتن یک سری قواعد مشخصی برایشان تعیین کرد. مثلا هر بیت ده یا یازده واژه داشته باشد، یا اول هر شعر با یک حرف مشخص آغاز و با حرف مشخصی دیگری تمام شود و آخرین حرف آن بیت اولین حرف بیت دیگر باشد و...
پس نکته‌ی مهم برای آشنایی کودکان با شعر این است که آن‌ها واقعا بفهمند که شعر چیست؟ برای کودکان بزرگ‌تر بالای 10 سال و نوجوانان این شیوه بسیار مناسب است و خیلی خوب جواب می‌دهد. برای کودکان کوچک‌تر می‌توان کتاب‌های شعر مناسب سن‌شان را با آن‌ها سهیم شد. برای مثال درهلند بچه‌های کوچک‌تر از مقطع دبستان و حتا دبستان این کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!» را خیلی دوست دارند و شعرهایش را از بر می‌کنند. من فکر می‌کنم سبب علاقه‌مندی کودکان به این کتاب تنها خود شعرها نیستند. ترکیبی از شعر و تصویرهاست که سبب علاقه‌مندی کودکان به این کتاب شعر شده است. البته در دبستان‌ها آموزگاران هم نقش زیادی دارند. آن‌ها با بلندخوانی شعرها و گفت‌وگو درباره‌ی هر یک از آن‌ها، کودکان را به درک بیش‌تر این شعر ها تشویق می‌کنند.
کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
- شما چه نوع شعرهایی را دوست دارید تصویرگری کنید؟
من چندین کتاب شعر تصویرگری کرده‌ام. برای کودکان کوچک‌تر یا بزرگ‌تر. آن‌چه یک شعر را برای من جذاب می‌کند تا آن را برای تصویرگری برگزینم، این است که در آن شعر فضاهای خالی وجود داشته باشد تا من هم بتوانم احساسات و اندیشه‌های خودم را به تصویر بکشم. برای مثال در شعر ابرها در کتاب «تو مامانی ترین هستی!» فضای کافی وجود اشت تا بتوانم آن‌گونه که من از پنجره‌ی آتلیه‌ام ابرها را می‌بینم، تصویرسازی کنم. این نوع شعرها که من هم بتوانم داستان خودم را در کنار داستان یا تصویر‌های شاعر مطرح کنم را خیلی دوست دارم. به باور من تصویرگری هم خودش گونه‌ای شعر است. بنابراین من هم دوست دارم در کنار شاعر شعر خودم را بسرایم. به تصویرگری شعرهایی که جزییات بسیار دارند علاقه‌ای ندارم. چون نمی‌توانم تصویر‌های ذهنی و ایماژهای خودم را به تصویر بکشانم. همچنین من شعرهای فلسفی را خیلی دوست دارم. شعرهایی که از زاویه‌ی نگاه کودکان پرسش‌هایی درباره‌ی زندگی و هستی مطرح می‌کنند. شعرهایی که زمان و مکان خاصی ندارند و پرسش همه‌ی کودکان در سراسر جهان است و همه‌ی آن‌ها می‌توانند آن را درک کنند و از آن خود بدانند. شعرهایی که در ضمن کهنه هم نمی‌شوند. برای مثال وقتی کتاب «تو مامانی ترین هستی!» را تصویرگری می‌کردم دخترم دو سالش بود و الان 24 ساله است و هنوز کودکان این کتاب را دوست دارند و از خواندن شعرها و دیدن تصویرها لذت می‌برند.
لینک خرید کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
ناشر کتاب «تو مامانی ترین هستی!» ابتدا از من خواست که ریزنقش‌هایی برای این مجموعه شعرها بکشم. اما وقتی این شعرها را خواندم متوجه شدم که دلم می‌خواهد تصویر‌های بزرگ‌تری را برای شعرها داشته باشم. تصویرهایی که دو صفحه روبه‌روی هم را بپوشاند. تصویرهایی که احساسات شاعر و من را به خوبی منتقل کند، نه این‌که فقط بگوید که این شعر درباره‌ی چیست. سپس برای آن‌که این شعرها با هم پیوند هم داشته باشند، یک شخصیت اصلی برای آن مشخص کردم، دختر کوچکی که همه‌ی شعرها از زبان او بیان میشود. من دنیای این دختر کوچک را به تصویر کشیدم. کار دیگری که من در تصویرگری این کتاب انجام دادم این بود که هر روز از روزهای زندگی این کودک را به رنگ متفاوتی درآوردم. یک روز آبی، یک روز سبز، یک روز زرد و یک روز قرمز یا صورتی و... درست مثل زندگی کودک که هر روز وقتی که از خواب بلند میشود، دنیا را به رنگی می‌بیند و آن رنگ کاملاً به حال و هوای او بستگی دارد.
- به نظر شما شعر خوب چه شعری است؟
شعر خوب کودک به نظر من شعری است که مانند یک آینه در مقابل کودکان باشد، کودک بتواند خود را در آن ببیند. وقتی آن را می‌خواند، متوجه شود که این همان تجربه‌ای‌است که او هم داشته اما نمی‌توانسته با این واژه‌های زیبا و این‌گونه آن را بیان کند.
- آیا فکر می‌کنید که تصویرگری شعر دشوارتر از داستان نثر است؟
نه فکر نمی‌کنم. حتی فکر می‌کنم آسان‌تر است. چون آزادی عمل بیش‌تری برای تصویرگر وجود دارد. در شعر جای بیش‌تری برای تخیلات و تصویر‌های خودم می‌توانم پیدا کنم. در داستان این فضاهای خالی به این اندازه نیست.
- باز هم از شما برای شرکت در این گفت‌وگو سپاسگزارم.
مصاحبه با مونیک و هانس هاگن شاعران کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
بررسی کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»- شگردهایی برای خواندن یک کتاب خوب
فعالیت پیشنهادی هانس و مونیک هاگن برای کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
