«آفتاب مهتاب چه رنگه؟» سرودهی پروین دولتآبادی از شاعران بزرگ کودکان ایران است که فلسفهی عمیق چرخش روز و شب را در خود دارد و در این چرخش خواب و بیداری، رنگها و زیباییهای زمین و آسمان، شور و جنبش زندگی کودکانه و بازی ماه و خورشید با شیواترین کلام روایت شده است. این کتابِ تصویری متناسب با موضوع و شعر آن بهصورت یکپارچه و آکاردئونی تصویرگری و طراحی شده است. تصاویر کتاب آمدن شب و روز، و آفتاب و مهتاب را بهصورت بازیگون نشان دادهاند که برای بلندخوانی و نمایش خلاق بسیار مناسب است.
«آفتاب مهتاب چه رنگه؟» نام گونهای بازی است و جالب است بدانید کهنترین اثری که این بازی را شرح داده است، کتاب «هدایة المتعلمین فی الطب» متعلق به اخوینی بخاری در سدهی ۴ هجری قمری است. بازی به اینگونه است که دو بازیکنِ تقریباً همسن و هموزن، پشت به یکدیگر میایستند و بازوها را در هم قلاب میکنند، سپس یکی از آن دو خم میشود و دیگری را از زمین بلند میکند و میگوید: «آفتاب مهتاب چه رنگه؟»، بازیکن دیگر که رو به آسمان دارد، میگوید: «سرخ و سفید دو رنگه». سپس نوبت دیگری میرسد و به همین ترتیب بازی ادامه مییابد. گاه پس از قلاب کردن دستها در یکدیگر، نخست یکی از آن دو درحالیکه به جلو خم میشود، میگوید: «آفتاب» و دیگری میگوید: «مهتاب» و بازی به همین ترتیب ادامه مییابد.
روش این بازی در نقاط گوناگون ایران کموبیش مشابه است، اما گفتوگوی بازیکنان و نام بازی، گاه متفاوت است.
این کتاب شامل دو شعر «آفتاب مهتاب چه رنگه؟» و «آواز خروس» است. در شعر اول تصویرگر با انتخاب دو شخصیت کودک با لباس آفتاب و مهتاب برای ماه و خورشید، بر جذابیت و زیبایی شعر افزوده است. او ۸ لت تصویری را، یکی در میان، به شب و روز اختصاص داده است. این شیوهی طراحی، گردش روز و شب را برای کودک بهصورت نوعی دوستی و بازی میان ماه و خورشید تبدیل کرده است.
شعر دوم که آواز خروس نام دارد با استراحت خورشیدخانم -که از یک روز پرکار خسته بود و به پشت آن کوه کبود رفت- آغاز میشود. در تصاویر جغدی را میبینیم که برای سه کودک کتاب میخواند و کودکان را با زیبایی شب، خواب و آرامش پیوند میدهد.
پویایی و بازی بخش جداییناپذیر زندگی کودکان است و از همین روست که آنها، اغلب، روز را بیشتر دوست دارند. اما در اینجا شاعر زیباییهای شب و آسمان شب را، که ستارههایی همچون الماس دارد، به زیبایی یادآور میشود. نقطهعطف شب و روز سحر است؛ جایی که شب به پایان میرسد و روز باز از نو آغاز میشود. استراحت تمام میشود و یک روز پرنشاط دیگر رو مینماید. خروس با سر دادن آواز قوقولی قوقو آمدن روز را نوید میدهد و همه را به کار و کوشش دعوت میکند. حالا همان ۶ کودک و یک گربه که خواب بودند، بیدار شدهاند و مشغول ورزش و بازیاند. در تصاویر بالا آمدن خورشید از پلهها را میبینیم که به این گردش و ریتم تکرارشونده کمک میکند.
تصاویر این کتاب تاکنون برندهی جایزهی برجستهی Laureates از مسابقهی تصویرگری و طراحی کتاب «Image of the book 2023» شده است؛ همچنین در فهرست منتخبان فستیوال آسیایی محتواهای ویژهی کودکان «AFCC 2023» قرار گرفته و در سنگاپور به نمایش درآمده است. (این فستیوال جشنوارهای سالیانه است که با تمرکز بر موضوعات آسیایی و با هدفِ ترویج کتابها و محتوای مرتبط به کودکان برگزار میشود.)
پروین دولتآبادی، شاعر کودکان در ۲۱ بهمن ۱۳۰۳ در اصفهان و در خانوادهای اهل فرهنگ، که شعر در آن جایگاه ویژهای داشت، به دنیا آمد. مادرش مدیر مدرسه بود. پس از پایان دورهی دبیرستان، رشتهی نقاشی و مجسمهسازی در دانشکدهی هنرهای زیبا را برگزید؛ اما بازدید از یک پرورشگاه تصمیم او را تغییر داد و بر آن شد که به کار سرپرستی و تربیت کودکان پرورشگاه بپردازد. او در سال ۱۳۳۹، با همکاری پرویز ناتل خانلری، زهرا خانلری و همسرش اسماعیل صارمی، شرکت انتشاراتی «سخن» را پایهگذاری کرد و به ثبت رساند. از همان آغاز انتشار نشریهی «پیک» با این نشریه همکاری داشت و در دو سال اول انتشار آن تنها شاعر این نشریه بود.
پروین بیش از ۵۰ اثر برای کودکان خلق کرده است. «آفتاب مهتاب چه رنگه؟» سومین کتاب از اوست که انتشارات کتاب تاک (بخش کودک و نوجوان انتشارات مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان) منتشر کرده است. انتشارات کتاب تاک پیش از این نیز کتاب «مرغ سرخ پاکوتاه» را با تصویرگری پرستو حقی و «ای همزبان خاموش» را با تصویرگری ندا راستینمهر منتشر کرده بود. پروین دولتآبادی ۲۷ فروردین سال ۱۳۸۷ در ۸۴ سالگی بر اثر سکتهی قلبی در تهران درگذشت.
خرید کتاب مرغ سرخ پاکوتاه خرید کتاب ای همزبان خاموش
سلیمه باباخان از تصویرگران حوزهی کودک است که آثارش بارها تقدیر شده و جوایز گوناگونی را از آن خود کرده است. آثار وی در کشورهای گوناگون به نمایش درآمدهاند. کتاب «۱۸+۲ دارکوب»، نوشتهی محمدهادی محمدی، با تصویرگری این هنرمند در انتشارات کتاب تاک و در پروژهی بینفرهنگی تولید کتابهای باکیفیت تصویری منتشر شده است.