کودکان مراکز نگهداری (بی‌سرپرست یا بدسرپرست)
1. معرفی گروه هدف
تعریف دقیق گروه: کودکانی که به دلایل گوناگون (فقدان والدین، بدسرپرستی، حکم قضایی یا وضعیت بحرانی خانوادگی) در مراکز رسمی نگهداری مانند خانه‌های کودک، پرورشگاه‌ها یا خوابگاه‌های دولتی یا خیریه زندگی می‌کنند.
موقعیت‌های رایج: مراکز شبانه‌روزی، خانه‌های کودک، مراکز حمایتی، گاه خانه‌های گروهی با نظارت دولتی یا غیردولتی.
چالش‌های اصلی: احساس طردشدگی، فقدان پیوند عاطفی پایدار، رفتارهای دفاعی یا پرخاشگرانه، پایین بودن اعتمادبه‌نفس.
2. نقش تسهیل‌گر در این گروه
انتظارات: ایجاد رابطه‌ی همدلانه و پایدار، بازسازی حس ارزشمندی در کودک، ترویج کتاب به‌عنوان ابزار خودبیانگری.
مهارت‌ها: ثبات در حضور، شنونده‌ی فعال، آشنایی با اصول رشد عاطفی کودکان آسیب‌دیده، توان مدیریت هیجانات گروهی.
شیوه تعامل: حفظ احترام فردی، ارتباط همدلانه بدون قضاوت، تمرکز بر گوش‌دادن فعال و پاسخ‌های عاطفی مناسب.
3. محیط و فضای مناسب برای ترویج
ویژگی‌ها: آشنا، آرام، دارای زمان‌بندی منظم، مشارکت‌پذیر، جایی که کودک بتواند احساس کنترل و تعلق داشته باشد.
توصیه: کتابخانه کوچک در مرکز، طراحی فضای اختصاصی کتاب‌خوانی، مشارکت کودکان در تزیین فضا.
ایمنی: پرهیز از کتاب‌های دارای محتوای غم‌انگیز، قضاوت‌گر یا حاوی تصویر خانواده‌ای آرمانی که ممکن است احساس فقدان را تشدید کند.
4. انتخاب کتاب مناسب
معیارها: داستان‌هایی با محور دوستی، همدلی، رشد شخصی، هویت‌یابی، کتاب‌هایی با امکان پیوند شخصی کودک با شخصیت‌ها.
نمونه کتاب‌ها: «دوست من کجاست؟»، «قصه‌های خانه‌ی امید»، «من هم می‌توانم»، داستان‌هایی با پیام دلگرم‌کننده.
منابع: کتابخانه مرکز، پیشنهاد تسهیل‌گران، کتابک، منابع کودک‌محور حوزه آسیب.
5. روش‌های بلندخوانی و تعامل
قبل از خواندن: گفت‌وگو درباره موضوع داستان، دعوت به پیش‌بینی.
حین خواندن: نمایش گروهی، تقلید صدا، توقف برای پرسش یا اشتراک تجربه‌ها.
بعد از خواندن: نوشتن پایان متفاوت برای داستان، خلق دفترچه‌ی شخصیت مورد علاقه، نقاشی احساسی.
6. فعالیت‌های مکمل پیشنهادی
- دفترچه‌ی شخصی با قصه‌های خودساخته
- ساخت نقاشی دیواری جمعی از داستان‌ها
- بازی نقش با موضوع دوستی یا تغییر مثبت
- ساخت داستان با عکس یا اشیای آشنا در مرکز
7. چالش‌های رایج و راهکارها
چالش‌ها: انزواطلبی، رقابت منفی، احساس بی‌ارزشی، وابستگی افراطی یا انکار احساسات.
راهکارها: ارتباط پایدار، تشویق تعامل گروهی، توجه به تجربه‌های کوچک موفق، استفاده از روایت برای بازسازی هویت.
حفظ انگیزه تسهیل‌گر: مشاهده اثر عاطفی فعالیت‌ها، مستندسازی لحظات پیوند، پشتیبانی تیمی.
8. پیگیری و مستندسازی
ابزارها: ثبت احساسات در دفترچه، آثار هنری، نظرسنجی‌های ساده، گفت‌وگوهای غیررسمی.
روش مستندسازی: یادداشت تغییر در مشارکت، خلق آثار تکرارشونده، بازتاب داستان‌های شخصی کودک.
بازخورد: گفت‌وگوی همدلانه با کودک، تبادل نظر با مسئول مرکز، توجه به نشانه‌های رشد هیجانی.
📌 کتاب در مرکز نگهداری می‌تواند نقش جایگزینی برای فقدان‌های عاطفی ایفا کند؛ ابزاری برای شکل‌دادن به هویت، تجربه‌ی کنترل، و دریافت توجه مثبت.
