گزارش سالانه شورای کتاب کودک تابستان ٩٠

بخش دوم

گروه های بررسی شورای کتاب کودک در روزهای ۲۷ و ۲۹ تیر و یکم و سوم مرداد از وضعیت ادبیات کودکان و نوجوانان در سال ۸۹-۹۰ گزارش دادند. در زیر خلاصه ای از دو روز آخر این گزارش را می خوانید.

گروه بازی، هنر و سرگرمی نخستین گروهی بود که یکم مرداد گزارش خود را ارائه داد. این گروه در در سالی که گذشت ٥٤ کتاب را بررسی کرده بود. کتاب های سرگرمی بیشترین و کتاب های بازی کمترین فراوانی را در میان کتاب های بررسی شده داشت.

گروه با اشاره به آمار عنوان کرد اگر چه در نگاه اول درصد کتاب های تالیف و ترجمه تفاوت چندانی ندارند اما کیفیت آثار تالیفی بسیار پایین است. این گروه هم چنین به کمبود کتاب در این زمنیه برای گروه سنی دال و الف اشاره کرد. گروه عمده ترین ضعف در کتاب های منتشر شده در این حوزه را تکراری بودن موضوع بدون نوآوری در شیوه ارائه و محتوا و غیر تفکر برانگیز بودن دانست.

گروه از نشر دیبایه و نشر نظر به عنوان ناشران پرکار با کتاب هایی با کیفیت بالا و از انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سرمشق به عنوان ناشرانی با کتاب های تالیفی خوب برای گروه های سنی الف و دال نام برد و دو کتاب "شادی در بازی: آموزش مفاهیم ریاضی ویژه گروه سنی چهار سال" و "فرفره های سنتی ایران از این دو ناشر را ستود.

کتاب های "خانواده در هنر"، "زیرکی در هنر"، "دوباره نگاه کن" و "همه رنگ های دنیا"، "آشپزی کودکان"، "باغبانی کودکان" و "ریزه میزه قایم باشک" هفت کتابی بود که گروه به عنوان آثار ویژه به کمیته جوایز معرفی کرد.

در گروه دانش اجتماعی امسال ١٠٤ کتاب در حوزه دانش اجتماعی بررسی شد که نسبت به سال گذشته حدود ٣٠ درصد از تعداد کتاب ها کم شده است. از ٨٢ کتاب ترجمه، ٧٨ کتاب به فهرست راه یافته اند و از ٢٢ کتاب تالیفی، ١٥ کتاب به فهرست شورا راه یافتند. گروه کمیت و کیفیت کتاب های مربوط به گروه سنی الف را در این حوزه نامناسب اعلام کرد و از کارهای موفق امسال مجموعه "تجربه های ترسناک" از انتشارات حوض نقره با ترجمه تبسم آتشین جان، مجموعه های "زمین عزیز من!"، و "غذایی که می خوریم" از انتشارات با فرزندان و "جنگ جهانی اول"، و "جنگ داخلی آمریکا" و "جنگ داخلی فرانسه فرانسه" از مجموعه تاریخ جهان و "ملل امروز" از انتشارات ققنوس، "درخت خانوادگی شما" ( شجره نامه)، ترجمه مرجان مشاری، از انتشارات تیمورزاده، کتاب های" حاجی لک لک"، ٤ جلد از مجموعه "ماجراهای شاهزاده کوچولو"، از انتشارات طرح و اجرای کتاب و با ترجمه مهری کاظمی هریکندی نام برد.

سازماندهی روشمند، دارا بودن ارزش ادبی وساختار داستانی، پرداخت های نوآورانه، نگرش واقع بینانه و غیر جانبدارانه، بهره گرفتن از زبان روان و یکدست، استفاده از منابع معتبر در پدید آوردن کتاب از دلایل به دست آوردن جایگاه مناسب این کتاب هاست.

این گروه در سال گذشته، ٢٥ کتاب در حوزه زندگینامه را نیز بررسی کرد که از این تعداد ٢١ کتاب به فهرست شورا راه یافتند. در این سال در حوزه کتاب های زندگینامه، برای گروه های سنی الف و ب هیچ کتابی به دست گروه نرسید.

از مجموع کتاب های بررسی شده در حوزه زندگینامه، ١٠ کتاب تالیف و ١٥ کتاب ترجمه بود.

امسال ١١ کتاب از مجموعه "شخصیت های تاثیرگذار" از انتشارات ققنوس و از انتشارات مدرسه نیز ٥ اثر "فرخی یزدی"، "میرزاده عشقی"، "نسیم شمال"، "ابوسهل مسیحی" و "زرین کوب" به جایگاه ٤ ستاره راه یافتند.

گروه دانش اجتماعی انتشارات آسمان خیال و نقد قلم را به سبب انتشار زندگی نامه "سوزان براونل آنتونی"، از فعالان حقوق زنان امریکا ستود و سه کتاب "پیکاسو: یک روز در کارگاه هنری او" ترجمه شادی جمشیدی از انتشارات نشر صدا، " تحران ١٤٧٣ ( دایره المعارف ناقص تحران)"، نوشته نیما دهقانی و محمد علی رمضانپور از انتشارات موسسه نشر شهر و "با وجود تو" ترجمه مریم رزاقی از انتشارات حوا را به عنوان اثر ویژه برای بررسی بیشتر به کمیته جوایز شورا معرفی کرد.

در بررسی زندگینامه، توجه به درستی مطالب، داشتن فهرست منابع، چگونگی سازماندهی موضوع و توزیع اطلاعات، پرداختن به دوره کودکی، نوجوانی و شناساندن افراد تاثیرگذار در زندگی شخصیت، اشاره به وضعیت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی دوره زندگی شخصیت، زبان و بیان مطالب، هدف و نگرش نویسنده به موضوع و شخصیت و کیفیت ارائه کتاب در نظر گرفته می شود.

گروه پژوهش در سالی که گذشت "نحوه انعکاس تفاوت در ادبیات کودک" را در جامعه آماری فهرست صد کتاب برتر خانه ترجمه، کتاب های ویژه و خوب معرفی شده در فهرست شورای کتاب از سال ٨٠ تا ٨٧، فهرست کتاب های کودکان کار و کودکان با نیازهای ویژه تهیه شده در شورای کتاب کودک را بررسی کرده بود.

در این پژوهش تفاوت های ظاهری و تفاوت های مربوط به امور غیر فیزیکی مانند اقلیت ها، بیماری های غیر جسمی، کودکان کار و کودکان جنگ را در بر می گرفت.

گروه، اهمیت پرداختن به این پژوهش را رعایت حقوق اقلیت ها به عنوان یکی از ملاک های جامعه سالم و دموکراتیک عنوان کرد.

در گروه داستان- ترجمه، در سال (٨٩-٩٠) دویست و شصت عنوان کتاب بررسی شد. از این میان بیشترین کتاب ها در ژانر فانتزی قرار داشت. بیشتر ادبیات داستانی ترجمه شده به گروه سنی سال های پایانی دبستان تعلق داشت و سهم کودکان گروه سنی الف تنها ٢٠ درصد بود. از این میان، ٢١ عنوان از کتاب های بررسی شده کتاب هایی بودند که پیش از این به فارسی بر گردانده شده بودند یا ترجمه های همزمان بودند.

گروه داستان –ترجمه، کتاب "بمب و ژنرال" نوشته امبرتواکو با تصاویری از ائو جنیو کارمی و ترجمه منیژه مغیثی، "من و گرگ و شکلات"، ترجمه مرجان حجازی، "آقای گام در درنده لامونیک بیبر" نوشته اندی استنتون ترجمه رضی هیرمندی، "موشی که شاه شد: ویلی بایلد قدر قدرت" نوشته ویلی فرمان و ترجمه ملیحه شکوهی، "پدر و دختر" نوشته میشائیل دودک دویت و ترجمه پریسا برازنده، "شیر پروانه ای" نوشته مایکل مورپورگو و ترجمه محمود سیف امیرحسینی و ترانه وفایی، "قرمز قرمز قرمز" ترجمه شیوا حریری در ژانر فانتزی و کتاب های "جنگ غذا" نوشته دن گاتمن و ترجمه روژین شاملو، "دیدار با جن ها" نوشته جانت ‌تیلور لیسل و ترجمه نسرین وکیلی، "بچه باتلاق" ترجمه پروین علی پور، "این جا مال من است" ترجمه حسین بکایی، "دکتر می دی سین" ترجمه شهلا انتظاریان و جلد نخست از "خاطرات یک بچه چلمن" ترجمه سارا اسفندیارپور را به کمیته جوایز معرفی کرد.

گروه داستان- تالیف، در سالی که گذشت،١٤١ عنوان کتاب را بررسی کرد. این گروه مانند سال گذشته کتاب های چاپ نخست را براساس فهرست خانه کتاب شناسایی و تهیه کرده بود.

امسال از مجموع ١٤١ کتاب بررسی شده، ٩٦ عنوان در گونه فانتزی و ٤٥ عنوان در گونه واقعگرا جای گرفته اند و مانند سال گذشته تعداد کتاب های منتشر شده در گونه فانتزی بیشتر بوده است و نسبت گونه فانتزی به واقعگرا نسبت به سال گذشته حدود ٥٠ درصد رشد داشته است. گروه سنی الف فقیرترین گروه بود و تنها دو اثر در این سال کاری به این گروه تعلق داشته که هیچ یک به فهرست شورا راه پیدا نکردند. در سال گذشته تنها ۳۱% آثار در جایگاه ادبیات قرار گرفت.

زبان و نثر ضعیف، ایرادهای فاحش ویرایشی و نگارشی با وجود ویراستارهای سرشناس، زبان های نازیبا، ضعف در تنظیم دیالوگ ها، شکسته نویسی، شخصیت پردازی های سطحی و غیرواقعی، فضاسازی های تکراری، شعار و زیاده گویی، مشکلات محتوایی و ارائه اطلاعات و آموزش و الگوهای رفتاری غلط، خشونت، خرافه پرستی، تصاویر نامناسب و فونت نامناسب از ایرادهای اصلی داستان های نویسندگان ایرانی بود.

گروه داستان تالیف، از سه گانه "ملیکا و گربه اش" نوشته نوید سید علی اکبر از انتشارات افق، "عقرب های کشتی بمبک" نوشته فرهاد حسن زاده از نشر افق، دشتبان نوشته احمد دهقان از نشر نیستان تقدیر کرد و دو کتاب "جنگ که تمام شد بیدارم کن" نوشته عباس جهانگیریان از انتشارات افق، "شاهزاده ی بی تاج و تخت زیرِ زمین" نوشته علی اصغر سیدآبادی از نشر چشمه (کتاب های ونوشه) را به عنوان آثار ویژه به کمیته جوایز شورای کتاب کودک معرفی کرد.

گروه همچنین به داستان "هیس بی هیس" به عنوان یکی از نخستین کتاب های تالیفی که به مسئله خشونت و آزار جنسی کودکان پرداخته است اشاره کرد.

گروه نمایشنامه نیز برای نخستین بار گزارشی از فعالیت خود را ارائه داد. این گروه در سال ٨٩ بنا به ضرورت از گروه داستان- تالیف جدا شد تا ثبت و بررسی تخصصی و مطالعه نمایشنامه ها و ادبیات نمایشی و دیگر آثار مربوط به حوزه نمایش کودک و نوجوان را بر عهده بگیرد. این گروه در سال گذشته بیشتر به گردآوری و تنظیم معیارها پرداخت.

در سالی که گذشت از حدود ٨٩ کتاب بررسی شده در گروه شعر، ٥٨ کتاب به گروه سنی الف و ب تعلق داشت. گروه به رواج مجموعه ها در شعر که در دو- سه سال گذشته متداول شده اشاره کرد و گفت بیشتر کتاب های شعر آموزشی و نظم هستند و شعر ناب بسیار کم است. از ضعف های آثار منتشر شده در این حوزه، آشفتگی زبانی، فقدان مفاهیم انسانی، ترجمه های ضعیف، استفاده از قلم و فونت های نامناسب، کتاب سازی و ناسزاگویی، فقدان تخیل و تصویر و هویت ایرانی بود.

"چه کسی کلاغ را اختراع کرد" سروده علی اصغر سیدآبادی و "بیا چند شاخه حرف بزنیم" و "درخت عاشق پرنده است" حسین تولایی از آثاری بود که از سوی گروه ستایش شد.

گروه تصویر شورای کتاب کودک که بررسی تصاویر کتاب های تالیفی را بر عهده دارد، در سالی که گذشت،٣٧٠ عنوان کتاب را براساس معیارهای کلی و با توجه به ویژگی های گونه های مختلف ادبی بررسی و ارزیابی کرد. این گروه گزارش خود از بخش های ادبیات فانتزی، واقعگرا، کهن، دین و شعر از جنبه ارتباط تصاویر با نیازمندی های مخاطب، ارتباط تصاویر با متن، همبستگی بین شیوه تصویرسازی و گونه ادبی و زیبایی شناسی تصاویر ارائه داد.

گروه تصویر اعلام کرد بررسی کتاب‌های گونه فانتزی نشان می‌دهد که عوامل شکل دهنده تصویر، از جمله فضاسازی، شخصیت پردازی و . . . در راستای باورپذیر کردن متن فانتزی گام برنمی دارد و در بسیاری از موارد تصاویر این کتاب ها را متناسب با گروه سنی مخاطب ندانست.

گروه ضمن اشاره به نمونه هایی از شخصیت‌پردازی های متنوع، جذاب و بیان گر در گونه ی فانتزی، عنوان کرد: "به نظر می‌رسد یکی از دلایل شخصیت‌پردازی‌های نامناسب در تصاویر گونه فانتزی، گرایش تصویرگران به شخصیت‌پردازی انتزاعی است. این ساده‌سازی و انتزاع‌گرایی در برخی موارد باعث شده کنش شخصیت‌ها در تصاویر نشان داده نشود و در مواردی نیز شخصیت‌ها از یکدیگر و فضای اطراف خود قابل تشخیص نیستند. از طرف دیگر این گونه ساده گرایی ها ارتباط معناداری با متن ندارد و نه تنها کمکی به فهم بهتر داستان نمی‌کنند، بلکه باعث پیچیدگی و سخت ‌فهمی کتاب می‌شوند."

گروه تصویر مشکلات اصلی در تصویرگری گونه ی ادبی واقعگرا را بازتاب نیافتن کنش های شخصیت های داستان و فضاهای واقعگرای متن و در تصویرگری ادبیات کهن، عدم توجه تصویرگران و ناآگاهی آنان از اهمیت ترسیم فضای کهن و بومی، پوشش شخصیت ها و بکار گیری شیوه مناسب برای گسترش متن دانست.

گروه در ارزیابی تصویرسازی های گونه ادبی کهن و بررسی شیوه های باز نمایی فضای کهن و نمایش شخصیت ها، از افت و خیز قابل توجهی در تصویرسازی خبر داد.

در بررسی کیفی تصاویر کتاب های ادبیات دینی گروه همچنان از تصاویر سهل انگارانه و کلیشه ای بصری، ضعف های عمده در شخصیت پردازی و فضاسازی و ضعف های عمده تکنیکی یاد کرد و کیفیت تصویرگری کتاب های شعر در سال گذشته را بسیار پایین ارزیابی کرد. این گروه همچنین تاثیر صفحه آرایی و طراحی گرافیک را در بیشتر کتاب های بررسی شده بر روی مخاطب و سایر عناصر بصری کتاب مخرب دانست.

گروه تصویر چهار کتاب "اگر آدم برفی‌ها آب نشوند"، تالیف علی شجاعی و تصویرگری الهه طاهری، "دیگر در خانه پسرک هفت صندلی بود" و "موج‌های دریا هفت بطری با خود به ساحل آورده‌اند"، هر دو به قلم احمدرضا احمدی و با تصاویر و طراحی گرافیک راشین خیریه، "آرش کمانگیر"، با تصویرگری نیره تقوی، "دوستی کم نمی شود" و "دشمنی" هم نوشته سید مهدی شجاعی و تصویرگری پژمان رحیمی‌زاده و کتاب های "طوطی و بازرگان" و "برگزیده‌ای از اشعار مولانا" با تصاویر فیروزه گل محمدی و طراحی گرافیک کیانوش غریب‌پور را به عنوان آثار ویژه به کمیته ی جوایز شورای کتاب کودک معرفی کرد. افزون بر این، گروه انتشارات بصیرت را به‌ سبب بازچاپ چهار کتاب تصویری از پدیدآورندگان غیر ایرانی، شایسته تقدیر معرفی کرد.

گروه تصویر شورای کتاب کودک در سال گذشته افزون بر بررسی کتاب، تهیه پرونده محمدعلی بنی اسدی به عنوان نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن را برای ارائه به هیئت داوران برعهده داشت. برپایی دو نشست بینش بصری و ساختار زیبایی شناسی تصویرگری کتاب کودک ونوجوان، کمیک استریپ در ایران و همکاری در برگزاری نمایشگاه های کتاب های کودکان با نیازهای ویژه IBBY و گردآوری مقاله های مربوط به تصویر و تصویرسازی نشریه حرفه هنرمند و شماره هایی از کتاب ماه کودک و نوجوان از دیگر فعالیت های این گروه در سال گذشته بود.

گروه مرجع در سال گذشته، ١٧ کتاب مرجع را شناسایی و بررسی کرد. "کتاب آشپزی کودکان"، "پرچم"، "پرچ ایران از آغاز تا امروز"، "دایره المعارف پاسخ به چگونه ساخته شده های من"، "پاسخ به چیست های من"، "دایره المعارف تاریخ از چهل هزار سال پیش تا سال "٢٠٠٨، "تاریخ جهان"، "حیوانات جهان"، "دایره المعارف دانش و سرگرمی و علم" از این جمله بود. گروه مرجع کتاب "پستانداران ایران، گربه سانان" نوشته علی گلشن را به عنوان اثر ویژه به کمیته جوایز معرفی کرد.