۱. مقدمه
کودکان دارای اختلالات طیف اوتیسم (ASD) اغلب در درک مفاهیم اجتماعی، برقراری ارتباط و پردازش احساسات با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. اما در عین حال، بسیاری از آن‌ها علاقه‌ای عمیق و پایدار به موضوع‌های خاص، نظم داستان، یا الگوهای قابل پیش‌بینی دارند. کتاب‌خوانی می‌تواند فرصتی برای رشد زبان، گسترش تخیل، و تمرین مهارت‌های اجتماعی در فضایی امن و قابل پیش‌بینی باشد.
۲. هدف از کتاب‌خوانی برای این گروه
کتاب‌خوانی برای کودکان دارای اوتیسم می‌تواند:
-
زمینه‌ای برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم درباره احساسات و رفتارها فراهم کند
-
ساختار، تکرار و پیش‌بینی‌پذیری مورد علاقه کودک را تأمین کند
-
زبان را در بستر داستانی و معنایی تقویت کند
-
ارتباط غیرمستقیم و بدون فشار را با دیگران ممکن سازد
۳. انتخاب کتاب مناسب
ویژگی‌های کتاب مناسب برای کودکان دارای اوتیسم:
|
نوع کتاب |
ویژگی پیشنهادی |
|---|---|
|
کتاب‌های ساختارمند |
آغاز، میانه و پایان روشن؛ تکرار ماجراها؛ روایت خطی |
|
داستان‌های اجتماعی |
کتاب‌هایی که موقعیت‌های روزمره (حمام، مدرسه، دوستی) را توضیح می‌دهند |
|
موضوع‌های مورد علاقه کودک |
دایناسورها، قطارها، حیوانات، اعداد و غیره، متناسب با علایق ویژه کودک |
|
کتاب‌های تصویری با جزئیات واضح |
شخصیت‌های ساده‌سازی‌شده با حالت چهره مشخص و محیط شفاف |
۴. آماده‌سازی محیط و ابزار
-
محیط آرام و بدون عوامل مزاحم (صدا، نور، بو)
-
نشستن کودک در جای ثابت و دلخواه (مثلاً صندلی مخصوص یا روی زمین با پتو)
-
استفاده از تایمر برای مشخص‌کردن مدت‌زمان کتاب‌خوانی
-
داشتن نسخه فیزیکی و دیجیتال کتاب (در صورت نیاز به تکرار زیاد)
۵. چطور کتاب‌خوانی را شروع کنیم؟
-
ابتدا اجازه دهید کودک کتاب را لمس کند یا با جلدش آشنا شود
-
از جملات ساده و لحن یکنواخت برای معرفی داستان استفاده کنید
-
اگر کودک غرق جزئیات خاصی شد، آن را نادیده نگیرید، بلکه در مسیر داستان گنجانید
-
مثلاً: «دیدی این قطار چقدر شبیه اون قطار سبز تو هست؟»
۶. همراهی در حین خواندن
-
جمله‌ها را با تصویر تطبیق دهید و از او بخواهید تصویرها را نشان دهد
-
احساسات شخصیت‌ها را توضیح دهید: «اون ناراحته چون اسباب‌بازی‌اش شکسته»
-
از تکنیک‌های «داستان اجتماعی» استفاده کنید: «اگه توی صف صبر کنیم، همه نوبت دارن»
-
در صورت تمایل کودک، داستان را تکرار کنید. تکرار، ابزار یادگیری کلیدی‌ست
۷. پس از خواندن چه کنیم؟
-
دربارهٔ تجربه‌های مشابه کودک پرسش‌های بسته بپرسید (بله/خیر یا دوگزینه‌ای)
-
از فلش‌کارت یا شکلک‌های احساسی برای شناسایی احساسات شخصیت‌ها استفاده کنید
-
بازسازی داستان با اسباب‌بازی یا طراحی ساده می‌تواند ارتباط داستانی را تقویت کند
-
در فعالیت‌های روزمره (حمام، خرید، بازی) به داستان ارجاع دهید
۸. منابع پیشنهادی برای مطالعه بیشتر
-
مجموعه «داستان‌های اجتماعی برای کودکان با اوتیسم»، نشر مهرسا و پژوهشگاه رشد
-
کتاب‌های ساده و ساختارمند
-
نرم‌افزارهایی مانند Choiceworks یا Autism Core Skills برای تقویت درک موقعیت‌های داستانی
