لیزابت پیج، مدیر اجرایی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان روز جمعه ۴ آبان ۱۳۹۷ در کتابخانه تحقیقاتی شورای کتاب کودک درباره «ایجاد شبکه‌های روابط انسانی در فرهنگ‌های متفاوت» سخنرانی کرد.
این نشست که با حضور نوش آفرین انصاری، دبیر شورای کتاب کودک و سحر ترهنده، مسئول روابط بین الملل شورا، فرهاد حسن زاده، نامزد جایزه هانس کریستین اندرسن دوره پیشین، مهمان‌هایی از کشور افغانستان و دیگر دوست‌داران ادبیات کودک برگزار شد.
لیز پیج با تشکر از دعوت شورا سخنانش را با توضیحی درباره چگونگی شکل‌گیری دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (ایی بی) آغاز کرد. او گفت: «دفتر در سال ۱۹۵۳ در سوئیس آغاز به کار کرد. این دفتر ابتدا در آلمان تاسیس شد ولی بلافاصله به سوئیس نقل مکان کرد. بنیان‌گذار این دفتر«یلا لپمن» بود که مجبور به ترک آلمان تحت سلطه نازی‌ها شده بود. او تلاش کرد که به کودکان ضربه‌خورده از جنگ و رنج دیده که اعضا خانواده‌های خود را از دست داده بودند، کتاب تهیه کند. او شروع به جمع‌آوری کتاب از تمام دنیا کرد و به تمام سفارتخانه‌ها و بسیاری از اشخاص از جمله همسر رزولت نامه نوشت و موفق به جمع‌آوری کتاب شد و این کتاب‌ها پایه‌ای شد برای تاسیس کتابخانه مونیخ. اما این پایان کار لپمن نبود. او می‌خواست افراد مختلفی را دور هم جمع کند و به همین دلیل در سال ۱۹۵۳ دفتر بین‌الملی را با مساعدت افراد هم فکر از جمله آسترید لیندگرن، در زوریخ بنیان نهاد. در همان سال تاسیس چهار کشور امریکا، انگلستان، استرالیا و هلند عضو دفتر شدند و یک سال بعد تعداد بیشتری از کشورها از جمله ایران به عضویت دفتر درآمدند که تا به امروز شامل ۷۹ کشور شده‌اند.»
در ادامه نوش آفرین انصاری با اشاره به این که ایران نخستین کشور در آسیا و خاورمیانه بود که عضو ای بی شده از لیز پیج پرسید: «دفاتر ملی چگونه راه می‌افتند و چگونه توسط دفتر بین الملل پذیرفته می‌شوند؟»
لیز پیج در پاسخ به این پرسش، گفت: «این سوال سختی است. چون ۷۹ مدل مختلف وجود دارد. هر دفتر ملی مدل خودش را دارد و مستقل از دفتر اصلی است. تنها موردی که ما آن را تشویق می‌کنیم این است که پذیرا باشند و همه کسانی را که به نوعی درگیر ادبیات کودک و کتاب کودک هستند بپذیرند. این پذیرا بودن در کشوری مثل ایران که بن‌مایه ادبیات کودک آن قوی است، کار دشواری نیست، اما در برخی کشورها مثل تانزانیا که فاقد این نوع بن‌مایه‌اند، حتی عضوگیری نیز سخت است. بنابراین، ما فقط دو وظیفه را برای دفاتر ملی تعریف کرده‌ایم یکی پرداخت حق عضویت در هر سال و دیگری ارائه گزارش فعالیت‌ها هر دو سال یک بار. هر دفتر ملی در کشور خود برنامه‌هایی را اجرا می‌کند. اما ما برنامه‌های بین‌المللی را هماهنگ می‌کنیم و اعضا را برای شرکت دعوت می‌کنیم. یکی از معروف‌ترین این فعالیت‌ها، اهدا جایزه هانس کریستین اندرسن است که به نوبل ادبیات کودک معروف است و همه ساله یک نویسنده و یک تصویرگر برای یک عمر فعالیت و به عنوان فردی که باعث پیشبرد ادبیات کودک و نوجوان در کشورش شده است، برنده این جایزه می‌شود.»
لیز پیج درباره جایزه هانس کریستین اندرسن و تاریخچه آن گفت: «این جایزه در سال ۱۹۵۶ فقط به یک نویسنده و آن هم فقط برای یک کتاب داده می‌شد. اما از سال ۱۹۶۲ به این سو، برای یک عمر فعالیت و تمامی آثار نویسنده داده می‌شود. در سال ۱۹۶۶ اولین جایزه تصویرگری راه‌اندازی شد، که تاکنون یک ایرانی به نام فرشید مثقالی در سال ۱۳۵۴ برنده آن شده است و من اکنون بسیار خوشحال هستم که یک نویسنده ایرانی که امسال جزو نامزدهای نهایی جایزه هانس کریستین اندرسن بود در این جمع حضور دارد.»
لیز پیج درباره داوری جایزه هانس کریستین اندرسن گفت: «برای انتخاب فرد نهایی داوران بین‌المللی دعوت می‌شوند و خرسندم از اینکه در طول این سال‌ها ایران داوران بسیار قدرتمندی نظیر خانم‌ها: میرهادی، راعی، قزل ایاغ، نیری، انصاری، یوسفی، قایینی و ترهنده داشته است و از شورای کتاب به دلیل تداوم در همراهی با دفتر و جایزه تشکر می‌کنم.»
سحر ترهنده، مسئول روابط بین الملل شورای کتاب کودک، با اشاره به دشواری‌های تشکیل پرونده برای نامزدهای معرفی شده به ای بی گفت: «ما طبق سنت همیشگی، در یک سال یک نویسنده و سال بعد یک تصویرگر معرفی می‌کردیم.علت این امر دشواری تهیه پرونده بود. اما امسال تصمیم گرفتیم ریسک کنیم. بدین ترتیب که تلاش خواهیم کرد تا به کمک اسپانسر، برای سال ۲۰۲۰ علاوه بر تصویرگر، یک نویسنده نیز معرفی کنیم. نویسنده منتخب سال ۲۰۲۰ طی روزهای آینده اعلام خواهد شد.»
لیز پیج با تایید دشواری‌های مالی و غیر مالی تهیه پرونده برای اعلام نامزدها گفت: «اهمیت این مسئله در این است که نویسنده و تصویرگر در تمام دنیا شناخته می‌شوند. این معرفی یک پنجره و یک آینه است. پنجره‌ای رو به جهان و آینه‌ای برای دیدن خودمان.»
نوش آفرین انصاری در باره تلاش‌های شورای کتاب کودک برای معرفی نامزد به ای بی گفت: «برای این کار یک پرونده دویست سیصد صفحه‌ای تشکیل می‌شود که یک سال زمان می‌برد. این پرونده شامل عکس، بیوگرافی و کتابشناسی تمام آثار نویسنده و یا تصویرگر و همچنین انتخاب ده اثر برتر او و در مرحله بعدی انتخاب پنج اثر برتر است.»
در ادامه نوش آفرین انصاری به دشواری ترجمه این آثار به عنوان یکی دیگر از مشکلات اشاره کرد و گفت: «ترجمه به زبان و متن اصلی لطمه می‌زند و باعث افت متن می‌شود.»
دبیر شورای کتاب کودک با اشاره به تلاش‌های مدیریتی برای ایجاد هماهنگی بین اعضا تیم تهیه‌کننده پرونده، افزود: «این سند و پرونده باید به گونه‌ای تهیه شود که نشان‌دهنده جلال و شکوه پدیدآورنده باشد.»
لیز پیج درباره داوری‌ها گفت: «برای دفتر این مسئله مهمی است که داورها مواد خواندنی یکسان داشته باشند. برای همین از دوره قبل، کتاب‌ها را به شکل الکترونیک در اختیار آن‌ها گذاشتیم. ولی در روز داوری سه کتاب به صورت اصل در اختیار داوران قرار می‌گیرد تا تصاویر اصلی را مشاهده کنند.»
سحر ترهنده با بیان اینکه یکی از کشورهای مخالف این سیستم ایران است، گفت: «ما معتقد هستیم که کشورهای اروپایی دسترسی زیادی به کتاب دارند. ما پیش از اجرای سیستم الکترونیک می‌توانستیم برای کتاب‌ها نمایشگاه بگذاریم، ولی اکنون این امکان وجود ندارد. زیرا از داورها تعهد گرفته می‌شود که نسخه الکترونیک صرفا برای داوری است.»
لیز پیج با اشاره به مشکلات ارسال اصل کتاب‌ها به داوران تاکید کرد: «ما مشکل جدی عدم رعایت کپی رایت را، در این سیستم می‌دانیم. از اینرو در تفاهم‌نامه‌ای با داوران تاکید می‌کنیم که این کتاب‌هافقط برای داوری است.»
لیز پیج درباره فعالیتهای ترویجی ای بی گفت: «برگزاری روز جهانی کتاب کودک که برابر است با روز تولد هانس کریستین اندرسن یکی از فعالیتهای ماست. همه ساله یک کشورعهده‌دار تهیه پوستر این روز می‌شود. سال آینده کشور لیتوانی پوستر و پیام را تهیه خواهد کرد.
به گفته این مدیر اجرایی ای بی پروژه‌های مختلفی را تحت نظر و حمایت خود دارد و سیستم‌های ترویج را برای نویسنده‌ها، کتابداران، تصویرگران و معلمان آموزش می‌دهد. این پروژه‌ها لزوما حجم زیادی ندارند و با تعداد کتاب‌های کم و حتی در حد تولید یک کتاب دنبال می‌شوند. به عنوان نمونه اخیرا در کشور نپال کتاب با خط بریل تولید شد.»
او افزود: «ای بی پولی ندارد و هزینه این پروژه‌ها از طرف کمپانی ژاپنی یامادا برای پروژه‌های ترویجی داده می‌شود. به عنوان مثال یکی از پروژه‌های ما، ترویج در مناطق بحران‌زده است. این پروژه برای ما بسیار مهم است. مثلا در زلزله و سونامی اکوادور چادر کتابخانه احداث شد و در اوگاندا به پناهندگان کمک کردیم و اکنون دفتر ملی امریکا برای کودکانی که در مرز مکزیک زندانی هستند، فعالیت می‌کند.»
به گفته لیز پیج، این کمک‌ها شامل کودکان بحران‌زده از شمال افریقا تا آسیای میانه و خواندن در این مناطق است. پروژه‌‌هایی در افغانستان و پاکستان، پروژه «با من بخوان» و طرح بامداد کتابخانه‌ها، احداث چند کتابخانه در غزه و اخیرا طرحی برای کودکان سوری از جمله این فعالیت‌ها است.
لیز پیج در ادامه سخنان خود درباره یکی دیگر از جایزه‌های مهم دفتر بین‌المللی یعنی جایزه آساهی، گفت: «جایزه هانس کریستین اندرسن مالی نیست. اما جایزه آساهی مالی است و برای ترویج خواندن داده می‌شود. پشتیبان مالی این جایزه روزنامه ژاپنی آساشیمون است که بیش از این هر سال بیست هزار دلار در اختیار ای بی قرار می‌داد، اما از دور قبل فقط ده هزار دلار در سال می‌دهد. طرح با من بخوان در سال ۲۰۱۶ برنده این جایزه شد.»
مدیر اجرایی ای بی در ادامه درباره کنگره ای بی صحبت کرد و گفت: کنگره از جمله فعالیت‌هایی است که دو سال یکبار انجام می‌شود. دوره گذشته کنگره در آتن برگزار شد و درسال ۲۰۲۰، در مسکو برگزار خواهد شد. چاپ پوستر و حجم زیادی از سخنرانی‌ها در کنگره انجام می‌شود. همچنین انتخابات هیات مدیره و خزانه‌دار و داوران در کنگره انجام می‌شود. در دوره قبل کنگره، پانصد نفر از کشورهای مختلف شرکت داشتند.»
نوش آفرین انصاری نیز با اشاره به دشواری‌های موجود در عرصه فعالیت ای بی به اجلاس بیگا اشاره کرد و گفت: «در اجلاس بیگا (جزیره‌ای در ترکیه) از پانزده کارشناس دعوت شد تا از بزرگان کشور افغانستان درخواست کنند و آن را راضی کنند تا در افغانستان به عنوان یک کشور کهن و دارای ادبیات، دفتر ملی تشکیل شود. بنده به همراه نیرهمایونی، خانم اخوت، افسانه اشرفی، زهره قائینی و محمدهادی محمدی در این اجلاس یک هفته‌ای حضور داشتیم.»
لیزپیج در باره مجله Bookbird نیز گفت: «این نشریه که فعالیتهای ای بی را منعکس می‌کند، قبلا در سوئد چاپ می‌شد و اینک در امریکا چاپ می‌شود. این نشریه همچنین برخی مناسبت‌ها مثل درگذشت افراد تاثیرگذار نظیر خانم میرهادی را نیز منعکس می‌کند.»
لیزپیج افزود: «آرشیوی از این مجله از سال ۱۹۶۳ در سایت ما موجود است. رجوع به این آرشیو نشان می‌دهد که مسائل و مشکلات پابرجا هستند و ما هنوز راه درازی در پیش داریم.»
لیز پیج در پاسخ به این پرسش که «دفتر بین‌المللی چه آموزشی برای معلمان درباره کتابخوانی برای کودکان دارد؟» گفت: «ما به هیچ کشوری نمی‌گوئیم چه کنند. کشورها نیازهای‌شان را مطرح می‌کنند و ما کمک می‌کنیم تا آن‌ها با روش خودشان به این نیازها پاسخ دهند و تمام این موارد را به صورت اطلاعات در وب‌سایت می‌گذاریم.»
مدیر اجرایی ای بی در پاسخ به سوالی در باره فعالیت این دفتر در افغانستان گفت: «در افغانستان یک نهاد مدنی به نام آشیانه وجود دارد که در باره کودکان خیابان فعالیت می‌کند و برای آن‌ها کتاب تهیه می‌کند. آن‌ها قبلا کتاب‌ها را با دوچرخه به جاهای مختلف می‌بردند، ولی فعلا به دلیل خطرناک بودن راه‌ها، فعالیت‌ها نیز فقط در کابل متمرکز شده است.»
نوش آفرین انصاری با اشاره به سفر خود به افغانستان در سال‌های گذشته، گفت: «من در سفری به همراه خانم آلدانا، دبیر وقت ای بی، به افغانستان، از «آشیانه» دیدار کردیم. زمانی که من با کودکان فارسی صحبت کردم، آن‌ها حیرت‌زده شدند. چون اکثر افرادی که به آشیانه رفت و آمد داشتند، نیروهای داوطلب خارجی بودند. وقتی از کودکان پرسیدم که آیا من به شما نزدیک‌تر هستم یا خانم آلدانا؟ همگی پاسخ دادند که خانم آلدانا نزدیک‌تر است. من در مواجهه با این پاسخ به این مسئله اندیشیدم که فقدان اطلاعات چه مضراتی می‌تواند داشته باشد و وجودش چه مواهبی در رابطه با ارتباط انسان‌ها می‌تواند در پی داشته باشد.»
او با اشاره به اینکه آن زمان کتاب تالیفی ایرانی در افغانستان مسئله‌دار بود ولی کتاب ترجمه امریکایی اجازه نشر داشت، گفت: «این یک استعمار آرام فرهنگی است. برای مقابله با این مسئله، بهترین کار توسعه نشر در خود افغانستان است و برای رسیدن به این مهم باید از فرقه‌گرایی فاصله گرفت.»
انصاری در عین حال با تاکید بر اهمیت کارهای نو، اضافه کرد: «در دهه سی موسسه فرانکلین نخستین کتاب‌های کودک غرب را وارد بازار نشر ایران کرد. این اقدام منجر به واکنش‌هایی شد. عده‌ای گفتند ما کتاب امریکایی برای فرزندمان نمی‌خوانیم و عده‌ای هم با برخوردی سازنده متوجه ادبیات بومی شدند و سراغ منبع غنی ادبیات کهن ایرانی رفتند و کتاب‌های تالیف را رشد دادند.»
لیز پیج در پاسخ به این پرسش نوش آفرین انصاری که، «در باره پناهندگان چه برنامه‌هایی داشتید؟» ،پاسخ داد: «موضوع پناهندگان بسیار حساس است و از هر کشوری به کشور دیگر تفاوت دارد. ما سیاست تشویقی داریم و می‌خواهیم با قصه‌گویی آن‌ها را از ضربه و تروما دور کنیم. مسیر پناهندگان افریقایی به اروپا عمدتا از طریق ایتالیا و جزیره لامپادوزا است که در آنجا وضعیتی بسیار بحرانی دارند. اکثر آن‌ها از جمله مادران زبان نمی‌دانند. از این رو در آنجا کتابخانه‌ای دایر کردیم و به عرضه silentbook یا کتاب‌هایی که متن ندارند و تماما تصویر است، پرداختیم.»
نوش آفرین انصاری در تایید و تکمیل این سخنان، گفت: «البته راه پیدا کردن به این کمپ‌ها بسیار دشوار است. پناهنده‌ها اغلب بی‌سواد هستند و اصلا تمایلی برای ورود به کتابخانه نشان نمی‌دهند. اما با مشاهده کتابی بدون متن، قطعا خوشحال می‌شوند.»
دبیر شورای کتاب کودک اشاره کرد که از این نهاد دو کتاب از ایران را به مجموعه کتابخانه لامپادوزا فرستاده است.
