1. معرفی گروه هدف
تعریف دقیق گروه: کودکانی که در محله‌های حاشیه‌ای و کم‌برخوردار شهری زندگی می‌کنند، اغلب از زیرساخت‌های فرهنگی، آموزشی و خدماتی رسمی محروم‌اند. خانواده‌های آن‌ها معمولاً با مشکلات اقتصادی، اشتغال ناپایدار و گاه مهاجرت درون‌کشوری مواجه‌اند.
موقعیت‌های رایج: محله‌های حاشیه‌نشین، خانه‌های کوچک، کوچه‌ها، مراکز حمایتی محلی، مدارس غیراستاندارد یا غیردولتی.
چالش‌های اصلی: کم‌دسترسی به منابع فرهنگی، محرومیت از فضاهای ایمن بازی و یادگیری، تصویر منفی از خود و جامعه، فقدان الگوی فرهنگی مثبت.
2. نقش تسهیل‌گر در این گروه
انتظارات: ایجاد فرصت‌های فرهنگی برابر، آشنایی با کتاب و تخیل در فضایی امن، تقویت پیوند با محله.
مهارت‌ها: شناخت بافت فرهنگی-اجتماعی محله، توان کار مشارکتی، ارتباط با والدین یا مربیان محلی.
شیوه تعامل: تعامل غیررسمی، گفت‌وگو محور، تقویت هویت محلی، دعوت به مشارکت گروهی.
3. محیط و فضای مناسب برای ترویج
ویژگی‌ها: محلی، آشنا، ایمن، در دسترس، می‌تواند در خانه کودک، کتابخانه محلی یا حتی خانه یکی از اهالی باشد.
توصیه: استفاده از پاتوق فرهنگی، دیوار مهربانی کتاب، کلاس‌های مشارکتی مادر-کودک.
ایمنی: توجه به تنوع فرهنگی، پرهیز از محتوای قضاوت‌گر نسبت به سبک زندگی خانواده‌ها.
4. انتخاب کتاب مناسب
معیارها: کتاب‌هایی با داستان‌های شهری، شخصیت‌های مشابه کودکان محله، موضوعات مربوط به دوستی، خانواده، رؤیاها.
نمونه کتاب‌ها: «خانه‌ی ما»، «قصه‌های کوچه»، «بچه‌های محله»، داستان‌هایی با طنز و واقع‌گرایی.
منابع: کتابخانه‌های محلی، کتابک، پروژه‌های محله‌محور.
5. روش‌های بلندخوانی و تعامل
قبل از خواندن: گفت‌وگو درباره تجربه‌های روزمره در محله، دعوت به انتخاب کتاب.
حین خواندن: استفاده از بازی‌های کلامی، اجرای نمایشی، تقلید صداها.
بعد از خواندن: طراحی نقشه محله داستانی، ساخت داستان‌های جدید با بچه‌های محله.
6. فعالیت‌های مکمل پیشنهادی
- داستان‌سازی با عناصر محله
- نقاشی جمعی از رؤیاهای بچه‌ها درباره محله
- نوشتن پیام‌های مهربانی برای دیوار کتاب
- اجرای تئاتر خیابانی کودکانه
7. چالش‌های رایج و راهکارها
چالش‌ها: گسست اعتماد اجتماعی، موانع خانوادگی، کمبود امکانات، ناهماهنگی فرهنگی.
راهکارها: استفاده از افراد بومی، جلب مشارکت والدین، تکرار منظم جلسات، انتخاب کتاب‌های آشنا و همدلانه.
حفظ انگیزه تسهیل‌گر: مشاهده‌ی تغییر فضای محله، ثبت مشارکت کودکان، حمایت همیاران محلی.
8. پیگیری و مستندسازی
ابزارها: دفترچه داستان محله، عکس‌های گروهی (با رضایت)، قصه‌های صوتی ضبط‌شده.
روش مستندسازی: بررسی تکرار حضور، مشارکت در گفت‌وگو، خلق آثار محلی.
بازخورد: گفت‌وگو با خانواده، مشاهده اثر در تعاملات اجتماعی کودک، ارزیابی خودگزارش‌دهی کودک.
📌 کودکان حاشیه‌نشین نیازمند پیوند فرهنگی پایدار با جهان کتاب هستند؛ کتابخانه‌های زنده در دل محله می‌توانند سکویی باشند برای رشد، هویت‌یابی و مشارکت اجتماعی.
