مهدی حجوانی ، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه بیش از سه دهه است که در حوزه ادبیات کودکان فعالیت می‌کند و در این دوره جدای از کارهای تألیفی، راه اندازی و انتشار پژوهشنامه ادبیات کودکان و سردبیری کتاب ماه کودک و نوجوان را در دهه ۱۳۸۰ برعهده داشته است.
مهدی حجوانی از زبان خودش
من، مهدی حجوانی با اسم شناسنامه‌ای مهران، سال ۱۳۳۹ در بیمارستانی در چهارراه مولوی تهران به دنیا آمدم. بچه ته تغاری خانواده‌ای قدیمی بودم. آن زمان بعضی ننه‌ها اولش به قول فوتبالی‌ها دست گرمی دوتایی بچه می‌زاییدند و از دست می‌دادند تا کم‌کم راه و رسم بچه‌داری دستشان بیاید. اما مادر ما به خاطر حُسن مدیریتش فقط یک پسرش از دنیا رفت تا فوت و فن کار دستش آمد! غیر از آن بچه خدا بیامرز، سه برادر بزرگ‌ترم منصور، مسعود و پرویز، به ترتیب پنج سال، دوازده سال و هجده سال از من بزرگ‌ترند.
سن خواهرم مهین بیست و یک سال و مادرم، خانمی، سی و نه سال از من بیشتر است. سرانجام بالاترین رکورد را مرحوم پدرم حسن آقا ثبت کرد که به مصداق: مرد هم مردهای قدیم، نیم قرن از من بزرگ‌تر بود! اگر من که بچه ته تغاری این خانواده هستم، در لحظه نگارش این یادداشت، یعنی شهریور ۱۳۹۷ پنجاه و هشت سالم باشد، دستتان می‌آید که با چه خاندان کهنسالی روبه رو هستید. می‌توانید کاغذ و قلم بردارید و مجموع سن اعضای خانواده مرا جمع بزنید تا ببینید که از مرز ۴۴۲ سال هم عبور می‌کند! تازه نوه‌ها و نتیجه‌ها را به حساب نیاوردم. فقط جهت اطلاع عرض کنم که نوه بزرگ‌تر یعنی پسر خواهرم مهرداد پنجاه و هفت ساله است. تازه ما فقط یک خانواده از خانواده‌های فامیل بزرگی هستیم که ریشه‌اش در اعماق اقیانوس و سرش در ابرهاست. این‌جاست که باید بزنیم به تخته و بگوییم: ماشالا!
نقل می‌کنند که پیش از تولد من، خانه پدری ما میدان باغ شاه بوده که امروز در خیابان کارگر جنوبی اسمش میدان حر است. اما وقتی که من به دنیا آمدم، خانه ما در جنوب غرب تهران توی خیابان قصرالدشت کوچه شفایی بود که سال‌هاست اسم کوچه عوض شده و اسم جدیدش یادم نیست. آن خانه امروز هم توی قصرالدشت دست راست، یک کوچه بن‌بست قبل از خیابان امام خمینی (سپه) است. چهار سال در قصرالدشت و بعد، ۲۰ سال در محله تهران‌ویلا زندگی کردم و در مدارس شهرآرا و آریاشهر درس خواندم. بیست و چهارسالگی یعنی سی و چهار سال پیش (۱۳۶۲) ازدواج کردم و از آن زمان با همسر فرهیخته و مهربانم زهره و بچه‌هایم علی و فاطمه، در کسوت مستأجر و یا صاحبخانه مجموعاً در دو زیرزمین و هفت آپارتمان در نُه نقطه از پایین و وسط و بالا و شرق و غرب تهران زندگی کرده و سرد و گرم روزگار را چشیده‌ایم.
خانه‌هایی از جنوبی‌ترین منطقه شرق، تا شمالی‌ترین منطقه غرب تهران؛ یعنی از دولت آباد (بالاتر از شاه عبدالعظیم و چند کیلومتر پایین‌تر از میدان شوش) بگیرید و بیایید تا اتوبان آهنگ و خیابان پیروزی و تهران ویلا و آریاشهر و سعادت آباد و حالا شهرک غرب. البته چند سالی است که بچه‌های عزیزمان ازدواج کرده و ضرب در دو شده‌اند و دور از ما زندگی می‌کنند و من و زهره موسیو مادموازلی و «دو مرغ عشقی» زندگی می‌کنیم. پسرمان علی و عروسمان آزاده مقیم کانادا و دخترمان فاطمه و دامادمان مقداد در آلمان مقیم شده‌اند اما از برکت رسانه‌های جدید، بیشتر از پیش صدایشان را می‌شنویم و سیمایشان را می‌بینیم.
و اما دو کلمه از کار و بارم: سی و شش سال است که سر در کار ادبیات دارم و بیشتر بر ادبیات داستانی تمرکز کرده‌ام و از جمله ادبیات کودک. همه عشقم داستان بوده است، داستان‌نویسی، ترجمه داستان، داستان‌شناسی، شاگردی در کلاس‌ها و کارگاه‌های داستان‌نویسی و بعدها نوشتن و تدریس در باره شگردهای داستان‌نویسی، تحصیل در رشته ادبیات نمایشی و پژوهش هنر، نوشتن نقدهایی بر آثار داستانی، سردبیری چهار نشریه تخصصی در زمینهٔ نقد و تئوری ادبیات کودک و نوجوان و سی و دو سال سال سرادیتوری و یا مشاوره در انتشار کتاب‌های داستانی در چهار موسسه انتشاراتی از جمله واحد کودک انتشارات امیرکبیر، نشر افق و این ده سال اخیر تدریس تئوری هنر در دانشگاه آزاد و همچنین ادبیات کودک در دانشگاه علامه طباطبایی و سرانجام مشارکت در راه‌اندازی نهادهایی مانند انجمن نویسندگاه کودک، انجمن فرهنگی تصویرگران و لاک پشت پرنده (نهاد ارزیابی کتاب کودک) لاک‌پشت پرنده.
آثار مکتوب دکتر مهدی حجوانی
الف. کتاب‌های تألیفی نظری
- سیری در سرویراستاری (۱۳۹۲) تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- زیبایی‌شناسی ادبیات کودک (۱۳۸۹) تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
- پیک قصه‌نویسی (۱۳۸۲)، تهران، سوره مهر
- مایه داستان (۱۳۷۲) تهران، حوزه هنری
- قصه چیست؟ (۱۳۷۱) تهران، حوزه هنری
ب. کتاب‌های ترجمه‌ای نظری مهدی حجوانی
- ادبیات کودک، (۱۳۹۴) نوشتهٔ کیمبرلی رنلدز، تهران، نشر افق
- درآمدی بر رویکردهای زیبایی‌شناختی در ادبیات کودک، (در دست انتشار) نوشته ماریا نیکولایوا، ترجمه مشترک با فاطمه زمانی، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
ج. کتاب‌های تألیفی داستانی مهدی حجوانی
- احمد آقا (۱۳۹۵)، (کتاب تصویری بر اساس طرح و تصویرگری عاطفه ملکی‌جو) تهران، نشر افق
- الف دال میم (۱۳۷۵) رمان- تهران- انتشارات افق
- با گل کویر (۱۳۶۹) نمایشنامه، تهران، حوزه هنری، ۱۳۶۹
- گزیده ادبیات معاصر، (۱۳۷۸) مجموعه ۵ قصه کوتاه برای نوجوانان، تهران، نیستان، (چاپ اول: حوزه هنری، ۱۳۶۶)
آثار بازنویسی مهدی حجوانی
- بازنویسی ۳ کتاب کودک (با عنوان مشترک: ۱۰۱ حکایت اخلاقی) و با نام‌های کودک و دزدان- عابد و دینارها و شبی در کنار چوپان - تهران- انتشارات قدیانی- کتاب‌های بنفشه- ۱۳۷۹
- آن قصرها- انتشارات بنیاد بعثت- ۱۳۶۹
- یک آسمان خبر- تهران- انتشارات افق- زمستان ۱۳۶۸
- حکایت حمالی که رمال شد، (بازآفرینی حکایتی عامیانه)، تصویرگر: راشین خیریه، (منتشر نشده)
د. کتاب‌های ترجمه‌ای داستانی مهدی حجوانی
- خارپشت خوشبخت، (۱۳۹۰) مارکوس فیستر، تصویرگر: جی. آلیسون جیمز، تهران، امیرکبیر
- پسر جنگل، (۱۳۸۹) رودیارد کیپلینگ، تهران، نشر افق
- سفر باورنکردنی ادوارد، (۱۳۸۷) کیت دی‌کامیلو، تهران، انتشارات قدیانی
- جادو در جنگل (و هشت افسانه دیگر از چهار گوشه دنیا) (۱۳۸۵) نوشته نااُمی آدلر- تهران – انتشارات ایران بان
- ۹ جلد مجموعه کتاب‌های «قصه‌های خرسی»، (۱۳۸۴) نوشته لی دیویس - انتشارات قدیانی
- آتشی بالای کوه (۱۳۸۰) جین کورتز – تهران- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
مقاله‌های علمی پژوهشی، فرهنگنامه‌ای و درسی مهدی حجوانی
- فراز و فرودهای شعر کودک و شعر نوجوان ایران در سه دهه پس از انقلاب – مجله علمی پژوهشی «ادب فارسی» - دانشگاه تهران – دانشکده ادبیات و علوم انسانی – سال ۵ – شماره ۱ – بهار و تابستان ۱۳۹۴ – صص ۸۱ - ۱۰۰
- بررسی تحلیلی سیر نقد ادبیات کودک و نوجوان در ایران با نگاهی آسیب شناسانه به قالب‌های نقد – مجله علمی پژوهشی (دو فصلنامه) «مطالعات ادبیات کودک» - دانشگاه شیراز (مرکز مطالعات ادبیات کودک)، با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی - شماره ۱ – بهار و تابستان ۱۳۸۹ – صص ۷۵ – ۹۹
- خشونت و مدارا در ادبیات کودک (با نگاهی به دو نمایشنامه کودکانه) همراه با دکتر سید حبیب الله لزگی استاد راهنما) مجله علمی- پژوهشی «پژوهشنامه علوم انسانی» - دانشگاه شهید بهشتی- دانشکده ادبیات و علوم انسانی- شماره ۴۵- ۴۶- بهار و تابستان ۱۳۸۴- صص ۷۴-۵۱
- تجلی فرش و قالی در ادبیات کودک ایران (بررسی موردی: سفر به شهر سلیمان)- همراه با دکتر سید حبیب الله لزگی- استاد راهنما) مجله علمی پژوهشی «گلجام» - انجمن علمی فرش ایران- شماره ۲- بهار ۱۳۸۵- صص ۲۵-۳۵
- نقاشی کودکان کار ۷ تا ۱۴ ساله محله زمزم تهران از نقطه‌نظر مفاهیم و رنگ، همراه با ماندانا حیدری عظیم، مجله علمی تخصصی «پژوهش در هنر و علوم انسانی»، شماره ۷، دی ۱۳۹۶
- ادبیات کودک و نوجوان- مدخل «دانشنامه زبان و ادب فارسی» - فرهنگستان زبان و ادب فارسی- به سرپرستی اسماعیل سعادت – ج ۱ – ص ۳۱۱ – ۳۲۰ – تهران – ۱۳۸۴
- ادبیات کودک و نوجوان – کتاب درسی دوره کارشناسی زبان و ادبیات فارسی و دوره‌های کاردانی آموزش ابتدایی و امور تربیتی (همراه با جمعی دیگر از نویسندگان و طراحان)، تهران، وزارت آموزش و پرورش (سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی)، چاپ اول، ۱۳۸۳
جوایز و نکوداشت‌های مهدی حجوانی
- تقدیر از کتاب احمد آقا در نهمین جشنواره کتاب برتر کودک و نوجوان، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، تهران، ۲۸ دی ۱۳۹۶
- دریافت تندیس و لوح به مناسبت انتخاب فصلنامه پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان به عنوان نشریه شایسته تقدیر در چهاردهمین جشنواره نقد کتاب، موسسه خانه کتاب، تهران، ۲۷ آذر ۱۳۹۶
- دریافت نشان آبان از انجمن تصویرگران ایران، ۱۵ آبان ۱۳۹۶
- مراسم نکوداشت از سوی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، ۲۹ فروردین ۱۳۹۵، با مشارکت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کتابخانه ملی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بنیاد سینمایی فارابی، خانه هنرمندان ایران، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک، موسسه خانه کتاب،، انتشارات افق، قدیانی و پیدایش، موسسه علامه سخن
- انتخاب دو کتاب الف دال میم و احمد آقا برای کاتالوگ انگلیسی‌زبان 65 Childrren Authors from IRAN از سوی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران و نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
- دریافت لوح تقدیر به عنوان پژوهشگر برتر سال ۱۳۹۰ در دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر
- دریافت لوح معرفی ویژه برای ترجمه کتاب سفر باور نکردنی ادوارد، از سوی شورای کتاب کودک، اسفند ۱۳۸۹
- دریافت لوح به عنوان پژوهشگر برتر سال ۱۳۸۶ از دانشکدهٔ هنر دانشگاه تربیت مدرس برای رساله دکترای رشته پژوهش هنر با عنوان زیبایی شناسی ادبیات کودک
- دریافت نشان خدمتگزاری در مراسم نکوداشت از سوی مرکز فرهنگی هنری نوجوانان شهر تهران، سال ۱۳۸۶
- دریافت تندیس و لوح برای نگارش کتاب الف، دال، میم، برگزیده به عنوان سومین رمان تکنیکی سال ۱۳۸۶، از سوی نخستین جشنواره ادبی فردا، تهران، فرهنگسرای دانشجو، شهرداری تهران
- دریافت لوح برای نگارش سه جلد کتاب ۱۰۱ حکایت اخلاقی، برگزیده در نخستین «جشنواره کتاب برتر» از سوی انجمن فرهنگی ناشران، ۱۳۸۴
- دریافت لوح به مناسبت انتخاب فصلنامه پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان به عنوان برترین نشریه سال در حوزه کودک و نوجوان، معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آبان ۱۳۸۱
- دریافت لوح زرین و دیپلم افتخار برای نگارش مقاله «سرانجام بچه‌ها خدا را باز می‌گردانند»، منتشر شده در پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان شماره ۱۸ پاییز ۷۸، مقاله برگزیده پنجمین جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان کانون پرورش فکری در سال ۱۳۸۰
- برگزیده از سوی «جشنواره بزرگ برگزیدگان ادبیات کودک» انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، به عنوان منتقد برگزیده ادبیات کودک و نوجوان در دو دهه پس از انقلاب، ۱۳۸۷
- دریافت لوح تقدیر برای نگارش کتاب الف، دال، میم، در جشنواره انتخاب کتاب سال، مجله سروش نوجوان، ۱۳۷۵
- دریافت لوح تقدیر برای نگارش کتاب یک آسمان خبر در نخستین جشنواره قصه‌های قرآنی سازمان اوقاف
- دریافت دیپلم افتخار به عنوان مدیر انتشارات شکوفه (واحد کودک انتشارات امیرکبیر) از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در اولین جشنواره کتاب کودک و نوجوان، ۱۳۷۰