عروسک‌نامه
در این برگه فهرست عروسک‌های محلی آورده شده و درباره هر کدام به تفصیل توضیح داده شده است.
عمر بازیچه‌ها و اسباب بازی‌های دست‌ساخت به کجا می‌رسد؟ هیچ کسی به درستی نمی‌داند که نشانه‌هایی از وجود اسباب بازی و بازیچه‌های کودکانه فراتر از ده هزار سال پیش را چه گونه باید بیابد در حالی که انسان در این دوره تازه یک‌جانشین شده بود و اگر نشانه‌ای از اسباب بازی و بازیچه کودکانه باشد، باید در سایت‌های باستان‌شناسی و در جاهایی که محل زیست یا گور این کودکان است به دنبال اسباب بازی‌ها هم گشت. اما اگر به نیمی از این زمان بازگردیم یعنی محدوده زمانی پنج هزار ساله، به نخستین نمونه‌ها از بازیچه‌هایی می‌رسیم که نیای «آدمک ورجه‌ها» یا «علی ورجه‌‌های» کنونی هستند. باستان شناسان یا مصرشناسان باستان در کاوش‌های خود به گونه‌ای عروسک یا آدمک برخورده‌اند که اکنون به عروسک‌های پارویی یا پدالی شناخته می‌شوند. این عروسک‌ها که گاهی از عاج و بیشتر از چوب بوده‌اند، بخش ورجیدنی‌شان موهای‌شان بوده است که در هنگام تکان دادن پایین و بالا می‌رفته‌اند.
یکشنبه, ۸ اسفند
عروسک آیینی مربوط به مراسم باران خواهی استان کردستان و کرمانشاه است. بوکه بارانه واژه کردی است که از دو واژه «بوک» و «وه وی» به معنای عروس و واران یا باران ساخته شده است. بوکه بارانه به عروسکی گفته می‌شود که کودکان کُرد برای مراسم تمنای باران آن را در فرایندی اساطیری می‌سازند و در نمایشی آیینی – عروسکی خاص و منحصر به فرد شرکت می‌دهند. به باور برخی پژوهشگران، نمایش عروسکی بوکه بارانه نمونه تغییر یافته از ستایش ایزد بانوی آب یعنی آناهیتا و یا ایزد تیشتر در نزد ایرانیان باستان است.
در مراسم باران خواهی دختران خردسال و نوجوان کُرد که تمثیل پاکی و معصومیت‌اند در اغلب مناطق کردستان به ویژه در اورامان و کرمانشاه به کوی و برزن می‌آیند. آنها تکه چوبی نسبتا بلند که می‌تواند یک پارو و یا دو تکه چوب کوتاه و بلند باشد که به شکل چلیپا به یکدیگر متصل شده است را از اهالی روستا می‌گیرند و طی عبور از محلات، کم کم برای این چوب لباس، موی سر و ... تهیه می‌کنند. اجزای لباس عروسک، با لباس زنان کرد اعم از سر بند، جلیقه (کوا) پیراهن (کراس) و احیانا شلوار نسبتا مشابه است. در صورت امکان با تزییناتی که به آن موزگ (مهره‌های رنگی و شیشه ای) می‌گویند، موهای عروسک را می‌آرایند.
دوشنبه, ۱۵ دی
ماهی ملک
لوپک چمكی (loupak ĉameki) يا ماهي ملک نام عروسک محلی مردم روستای عباس آباد منطقه تم گران (tom gorân) در جنوب شهرستان قلعه گنج کرمان است. عروسک ماهي ملک متشكل شده است از ابزار و وسايل ساده و ابتدايي همچون چوب و پارچه‌های رنگی و لباس‌های محلی منطقه. به گفته اهالی قدمت آن را حدود 200 سال است. آن طور که نقل‌های شفاهی روایت می‌کند، ماهي ملک زنی بوده كه شوهرش را که مردی به نام قادربوده ، مي‌كُشد و برای اوعزاداری نمي‌کند و قبل از سال فوت همسر، لباس رنگی می‌پوشد و در مراسم عروسی به رقص و پايكوبی می‌پردازد.
یکشنبه, ۱۲ مرداد
عروسک آیینی بی‌بی‌کگ bībīkōg ( اقوام زرتشتی)
بی‌بی‌کگ از عروسک‌های مردم ساخت متعلق به اقوام زرتشتی ایران زمین است. این عروسک بیشتر جنبه آیینی داشته و برای آرزوی فرزندخواهی، نذر زیارتگاه‌های زرتشتی می‌شده است. زنانی که بچه‌دار نمی‌شدند نیت می‌کردند تا در صورت برآورده شدن آرزویشان یک یا چند عروسک بدوزند و به زیارتگاه اهدا کنند. عروسک در زیارتگاه به چرخه حیات خود ادامه می‌دهد. به این صورت که برخی از افراد پولی در صندوق زیارتگاه می‌انداختند و برای مدتی عروسک را به خانه برده و در نهایت احترام در خانه نگاه می‌داشتند . حتی ممکن بود به عنوان بازیچه نیز مورد استفاده کودکان قرار گیرد ولی سعی در حفظ و نگهداری آن می‌شده است.
یکشنبه, ۵ مرداد
برگرفته از لیل و نام دختری عرب است که داستان عشق او به مجنون، به ناکامی هر دو انجامید. مجنون، لیلی را تمثیل ازلی و ابدی و جمال ظاهری و باطنی می‌انگاشت. نام لیلی در برخی از نواحی ایران مانند کهگیلویه و بویراحمد، مناطقی از چهارمحال و بختیاری و فارس به عروسک که نماد زیبایی است اطلاق می‌گردد. در حقیقت مردمانی که این عروسک را هم‌بازی دخترانشان می‌دانند آرمان‌ها و آرزوهای خود را درشخصیت کامل لیلی می‌بینند. لیلی نماد زیبایی و کمال در ادبیات فارسی است. از این‌رو این عروسک نیز بنا به اسم منسوب به خود، زیبا و دارای قامتی بلند بوده است. در لفظ محلی هر عروسکی را «لیلی» می‌گویند و این نام در نزد کهن‌سالان جایگزین نام عروسک است. بسیار مشکل است که بتوان تاریخ دقیق آغاز استفاده از از این دست‌سازه را یافت.
یکشنبه, ۲۹ تیر
دهتولوک نام بومی عروسکی در هرمزگان و جزیره قشم است که توسط زنان و دختران برای بازی کودکان ساخته می‌شود. دهتولوک یا دختولوک به معنای دخترک نامی است که به گویش بومی بر روی این عروسک گذاشته شده است. مادران و زنان سالخورده روستاهای شیب دراز و بُرکه خلف به یاد دارند که فن ساخت این عروسک را از مادران خود فرا گرفته‌اند و آنان نیز برای دختران و کودکان خود می‌ساختند. اگرچه در پنجاه سال اخیربه علت صنعتی شدن تولید اسباب بازی اقبال کمتری به ساخت عروسک های دست ساز نشان داده شد، اما پژوهشگران و دوستداران محیط زیست به نجات این هنر فراموش شده آمدند و آن را از حافظه و سینه مادر بزرگ ها بیرون کشیدند. زنان سالخورده روستا نقل می‌کردند که بیشترین شغل مردان روستا و جزیره، مشاغل مرتبط با دریا بوده است از همین روی این عروسک‌ها افزون بر بازی کودکان، مونسی برای مادران و همسران در غیاب همسرانشان در سفر های دریایی بوده است.
دوشنبه, ۱۶ تیر