گروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو به مناسبت بزرگداشت روز جهانی سوادآموزی در سال ٢٠١۴، نشست هم‌اندیشی سوادآموزی و توسعه پایدار را با همکاری سازمان نهضت سوادآموزی و نهادهای تخصصی ملل متحد (صندوق کودکان ملل متحد، دفتر برنامه عمران ملل متحد، دفتر خوشه‌ای یونسکو در تهران) در تاریخ ١۶ شهریور ١٣٩٣ در سالن اجتماعات کمیسیون ملی یونسکو برگزار کرد.
هدف از برگزاری این نشست که با شرکت جمعی از سیاست‌گذاران، مدیران و کارشناسان حوزه آموزش و سوادآموزی برگزار شد، بحث و تبادل نظر درباره نقش و جایگاه سوادآموزی در تحقق اهداف توسعه پایدار، ارزیابی وضعیت آموزش پایه و سوادآموزی در کشور و نیز تعیین چالش‌ها و ارائه راه‌کارهایی برای اقدام-های آینده با توجه به کاربرد فناوری‌های جدید در ایجاد فرصت‌های سوادآموزی پایدار و یادگیری مادامالعمر برای همه بود.
این نشست با تلاوت آیاتی چند از کلام‌اله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. در این نشست دکتر محدثه محب‌حسینی مدیرگروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو، علی باقرزاده معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان نهضت سوادآموزی، استرکیش لاروش رئیس دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران و بالاسوبرامانیام مورالی نماینده و معاون دفتر برنامه عمران ملل متحد در تهران سخنرانی کردند.
در ابتدای نشست، دکتر محب‌حسینی ضمن خوشامدگویی به حاضران، در بررسی وضعیت جهانی سوادآموزی و نقش آن در تحقق اهداف توسعه پایدار اظهار داشت: پیشرفت سوادآموزی بزرگسالان به سختی صورت می‌گیرد، در سال ٢٠١١، ٧٧۴ میلیون بزرگسال بیسواد وجود داشت که نسبت به سال ٢٠٠٠، فقط یک درصد کاهش دیده می‌شود و طبق اهداف پیش‌بینی شده یونسکو در زمینه برنامه آموزش برای همه، تعداد این بیسوادان در سال ٢٠١۵، به ٧۴٣ میلیون نفر کاهش خواهد یافت. تقریبا دوسوم بیسوادان بزرگسال را زنان تشکیل می‌دهند. در جهان، بسیاری از درحاشیه‌ماندگان از آموزش ابتدایی بی‌بهره‌اند. تعداد کودکان بازمانده از تحصیل در سال ٢٠١١، ۵٧ میلیون نفر بوده است که نیمی از آنان در کشورهای درحال نزاع زندگی می‌کنند. در صحرای ِآفریقا فقط ٢٣درصد از دختران فقیر مناطق روستایی تا پایان دهه سوادآموزی ملل متحد (٢٠١٢-٢٠٠٣)، آموزش ابتدایی را به پایان رسانیده‌اند. بسیاری از نوجوانان از مهارت‌های اولیه‌ای که طی مقطع پایه اول متوسطه ارائه می‌شود، بی‌بهره‌اند. در سال ٢٠١١، ۶٩ میلیون نوجوان از تحصیل محروم بوده‌اند که از سال ٢٠٠۴ بهبود چندانی در روند افزایش ورود آنان به مدرسه صورت نگرفته است. در کشورهای کم‌درآمد، فقط ٣٧ درصد از نوجوانان، پایه اول آموزش متوسطه را به پایان می‌رسانند و این میزان برای افراد بسیار فقیر، ١۴درصد است.
مدیرگروه آموزش کمیسیون ملی یونسکو در ادامه گفت: نابرابری بین دختران و پسران در دسترسی به آموزش در بسیاری از کشورها همچنان ادامه دارد. حتی اگر بر فرض مثال تساوی جنسیتی تا سال ٢٠٠۵ تحقق می‌یافت، در سال ٢٠١١، فقط ۶٠درصد از کشورها به تساوی آموزشی دختران و پسران در مقطع ابتدایی و ٣٨درصد به تساوی آموزشی در مقطع متوسطه دست می‌یافتند. کیفیت ضعیف آموزش یعنی این که میلیون‌ها کودک از فراگیری آموزش پایه بی‌بهره‌اند. حدود٢۵٠میلیون کودک وجود دارند که مهارت‌های پایه را فرا نگرفته‌اند، با توجه به اینکه نیمی از آنها چهارسال به مدرسه رفته‌اند.
علی باقرزاده در سخنرانی خود با عنوان آسیب‌شناسی فعالیت‌های سوادآموزی اظهار داشت: امروزه با گسترش صنعت در دنیا و پدیده‌های زیست‌محیطی، گازهای گلخانه‌ای و افزایش دمای زمین، مسئله محیط زیست مورد توجه مجامع بین‌المللی قرار گرفته است. آنچه از توسعه پایدار تعریف شده، این است که نیازهای کنونی را به نحوی پاسخ دهد تا نیاز نسل آینده را به مخاطره نیندازد و به تعبیری دیگر، توسعه پایدار به معنی بهره‌برداری عقلانی از منابع موجود است و سرمایه انسانی گرانبهاترین ثروت هر کشور است که در نتیجه کارکردهای یک نظام آموزشی اثربخش، کارآمد و فراگیر بازتولید می شود.
معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان نهضت سوادآموزی در ادامه به دوره‌های سوادآموزی در دنیا اشاره کرد و گفت: اولین دوره زمانی سوادآموزی مربوط به سال ١٩۵۴ تا سال ١٩۶۴ است که آموزش و پرورش پایه، به عنوان اساس و پایه توسعه پذیرفته و بخشی از آن به آموزش رسمی بزرگسالان اختصاص داده شد. دوره زمانی دوم سوادآموزی از سال ١٩۶۵ تا ١٩٧۴ بود. در این دوره تمرکز بر مهارت‌های خواندن و نوشتن خیلی موفق ارزیابی نشد و یونسکو در سال ١٩۶۴ برنامه سوادآموزی تجربی یا تابعی را پایه‌گذاری و تأکید کرد که سوادآموزی نباید به مهارت‌های خواندن و نوشتن محدود شود و باید به حضور فعال‌تر افراد در صحنه اجتماعی نیز توجه شود. سوادآموزی تابعی تاکید بر اهداف رشد اقتصادی مانند افزایش تولید و در نتیجه گنجاندن آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در برنامه آموزش داشت. در دوره زمانی ١٩٨٠-١٩٧۵ مشخص شد که سوادآموزی فقط فرآیند یادگیری مهارت‌های خواندن، نوشتن و حساب‌کردن نیست، بلکه کمک‌کردن به آزادسازی انسان و رشد کامل اوست. از دوره زمانی ١٩٨١ تاکنون، جریان«آموزش برای همه» به‌وجود آمد و منجر به تدوین سند داکار شد که در آن همه کشورها متعهد شدند اهداف شش‌گانه آموزش را تا سال ٢٠١۵ تحقق بخشند.
وی سپس اظهار کرد: خط‌مشی آموزش و پرورش پایه، شامل خط‌مشی آموزشی تابعی خاص و فشرده، خط‌مشی آگاه‌سازی، خط‌مشی پیکار سوادآموزی توده‌ای، خط‌مشی ریشه‌کنی بیسوادی به صورت ضربتی، خط‌مشی ریشه‌کنی بیسوادی از طریق پیکارهای متوالی و نیز خط‌مشی سوادآموزی عمومی است. مهم‌ترین عوامل ناکامی سوادآموزی در کشورهای دنیا عبارت است از: ١- عدم اختصاص منابع مالی کافی برای سوادآموزی ٢- عدم تناسب میان برنامه‌ها با جامعه و طراحی آنها توسط افراد غیرمتخصص ٣- عدم هم‌سویی و وحدت لازم آموزش با برنامه آموزشی حاکم در کشور و ۴- طراحی و متمرکزبودن برنامه‌ها بدون توجه به ویژگی‌ها و تفاوت‌های جامعه هدف.
رئیس سازمان نهضت سوادآموزی با اشاره به وضعیت سوادآموزی در کشور خاطرنشان کرد: ما در کشور گروه سنی باسواد را از ١٠سال در نظر می‌گیریم و این درحالی است که این گروه در دنیا، بالای ١۵سال در نظر گرفته می‌شود و این امتیازی برای ما محسوب می‌شود اما درصد بیسوادی را از ۶ سال می‌سنجیم. بر اساس آمارها، قدر مطلق بیسوادی در سال‌های ٧۵ تا ٩٠ ثابت مانده است یعنی در سال ٧۵، ١٠میلیون بیسواد داشتیم. تعداد بیسوادان در سن ١٠ تا ١٩سال در سال ۶۵، یک میلیون و ٩٧۴ هزار و ٨۵٨ نفر بود که ١٠ سال بعد یعنی در سال ٧۵، زمانی که این افراد به سن ٢٠ تا ٢٩ سال رسیدند، تعداد بیسوادان، یک میلیون‌و ١٢۴هزار و ٨٨٢ نفر بود و ١٠ سال بعد یعنی در سال ٨۵ در سن ٣٠ تا ٣٩ سال، این تعداد به یک میلیون و ١٩٠ هزار و ٧۵٠ نفر رسید.
باقرزاده ادامه داد: در گروه سنی ٢٠ تا ٣٩ سال، طبق مطالعات انجام‌شده، کاهش محسوسی بین سال‌های ۶۵ تا ٧۵ داشته‌ایم اما از سال ٧۵ تا ٩٠ روند افزایش بیسوادان مشهود است. یعنی قدرمطلق تعداد بیسواد در ١۵سال گذشته ثابت بوده است. از مهم‌ترین عوامل عدم کاهش تعداد و درصد بیسوادی را می‌توان عدم انسداد مبادی ورودی بیسوادی، نقص در روش‌های شمارش تعداد افراد بیسواد، عدم دسترسی به اطلاعات دقیق اسمی، کمبود منابع مالی و ماهیت منابع، سیاست‌گذاری متمرکز، عدم توجه به مخاطبان و گروه‌های مختلف برشمرد.
باقرزاده با اشاره به اهمیت بازگشت به بیسوادی افزود: هم اکنون ٩ میلیون و ٧٠٠ هزار بیسوادی و ١٠ میلیون و ۶٠٠ هزار کم‌سواد داریم. به عقیده من، ارزشیابی توصیفی باعث کاهش کیفیت آموزشی شده است و ما با برگزاری جشن‌های بیسوادی، ارضای کاذب به جامعه تزریق کرده‌ایم؛ بر این اساس، باور وجود بیسوادی در جامعه برای سیاست‌گذاران دشوار شده است. بیسوادی پیامدهای بیشماری دارد که از آن جمله می‌توان به خدشه‌دار شدن اصل عدالت آموزشی و فرصت‌های برابر و دسترسی همه افراد و کاهش اعتماد به نفس و خودباوری ملی، کاهش توان در مقابل جنگ نرم، کاهش مشارکت مؤثر، کاهش امید به زندگی و شاخصه‌های سلامت و بهداشت فردی و اجتماعی اشاره کرد. تضییع حقوق شهروندی، زمینه‌سازی و رشد بزهکاری، جرم و معضلات اجتماعی نیز از آفت‌های بیسوادی است.
وی در خاتمه اظهار داشت: باید به توافق ملی از مفهوم سواد و سوادآموزی برسیم و وظایف، مأموریت‌ها و ساختار سازمان، بازمهندسی شود و مدیران ارشد، خود را ملزم به اجرای سوادآموزی بدانند و امکان دسترسی کامل در همه‌جا و همه زمان‌ها وجود داشته باشد و تضمین کیفیت در آموزش ابتدایی فراهم شود. سوادآموزی جوانان و بزرگسالان باید متناسب با نیازهای واقعی و مبتنی بر مشارکت پایدار محلی و ملی توسعه یابد و محیط‌های قوی و متنوع یادگیری برای تحقق آموزش مادامالعمر گسترش یابد.
اهمیت سوادآموزی در برنامه‌های یونسکو عنوان سخنرانی استرکیش لاروش بود. وی در سخنرانی خود ضمن قرائت بخشی از پیام مدیرکل یونسکو به مناسبت روز جهانی سوادآموزی اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در زمینه سوادآموزی در سال‌های گذشته پیشرفت‌های چشمگیری داشته است و با ورود ٩٨.٨ درصد از کودکان به دوره ابتدایی در سن قانونی، پیشرفت چشمگیری در فراهم‌آوردن فرصت آموزش پایه در سطح ملی به چشم می‌خورد. به علاوه، ایران تمرکز ویژه‌ای بر آموزش کودکان خارج از مدرسه به‌ویژه دختران کارگر روستایی از طریق روش‌های یادگیری مجازی و تأسیس مدارس خانگی داشته است و ایران اکنون یک چارچوب معادل‌یابی دارد که به کودکان خارج از مدرسه یا کودکانی که به شکل رسمی به مدرسه نرفته‌‌اند امکان کسب مدرک تحصیلی می‌دهد.
رئیس دفتر منطقه‌ای یونسکو در تهران یادآور شد: دولت جمهوری اسلامی ایران با تأسیس سازمان نهضت سوادآموزی در سال ١٩٨۴ و آغاز یک نهضت سوادآموزی در دهه ٩٠ میلادی، تلاش دائمی برای بهبود نرخ سوادآموزی داشته است که از جمله این فعالیت‌ها، ایجاد مراکز یادگیری محلی، ترغیب خانواده‌ها به کسب عادت کتابخوانی و نهادینه‌سازی این عادت و ایجاد گروه‌های مطالعاتی برای پاسداشت و نهادینه‌سازی مهارت‌های تازه کسب‌شده سوادآموزی است. همه این تلاش‌ها، به باسوادی اکثر رده سنی ١۵ تا ٢۴ سال اعم از زن و مرد در ایران منجر شده است که این دستاورد مهمی به شمار می رود.
سخنران چهارم این نشست بالاسوپرامانیام مورالی بود. وی در سخنرانی خود با عنوان نقش سوادآموزی و آموزش در دستیابی به اهداف توسعه پایدار اظهار داشت: در سال ١٩٩٠، برنامه عمران ملل متحد اولین گزارش توسعه انسانی خود را با اولین شاخص‌ها منتشر کرد. محدوده شاخص توسعه انسانی نشان داد که توسعه ملی فقط به واسطه رشد درآمدهای داخلی نباید سنجیده شود و آنچه در سنجش توسعه ملی اهمیت دارد عواملی مانند سوادآموزی و افزایش طول عمر انسان‌هاست. در واقع نکته مهم در این گزارش که برنامه ملل متحد هر سال آن را منتشر می‌کند این است که انسان‌ها ثروت جامعه‌ها هستند و باید تلاش بسیار برای توسعه منابع انسانی شود. اکنون که در بیست‌وپنجمین سال انتشار گزارش توسعه انسانی هستیم، مشخص شده است که شاخصه رفاه انسانی، رشد اقتصادی و درآمد افراد نیست و سنجش میزانِ فرصت‌های یادگیری برای افراد به منظور مشارکت در سرنوشت خود برای داشتن زندگی سالم‌تر نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
نماینده و معاون دفتر برنامه عمران سازمان ملل متحد در تهران یادآور شد: مهم‌ترین اثر گزارش‌های توسعه انسانی، تأثیرگذاری بر تفکر سیاست‌گذاران بوده است و کشورها باید فعالیت‌های زیادی در بالابردن سطح زندگی مردم داشته باشند. برخی از کشورها با وجود درآمد پایین، پیشرفت چشمگیری در حوزه سواد و بهداشت داشته‌اند اما برخی دیگر با وجود درآمد زیاد، پیشرفت قابل‌توجهی در این حوزه‌ها نداشته‌اند، بنابراین این نکته نشان می‌دهد که برای دستیابی به این هدف، نیازمند اراده سیاسی قوی و حضور فعال جامعه بین‌المللی هستیم.
مورالی اضافه کرد: سازمان ملل سال‌های ٢٠٠۵ تا ٢٠١۴ را دهه آموزش برای توسعه پایدار اعلام کرده است و آموزش پایدار برای جوامع پایدار از طریق آموزش صحیح به دست می‌آید. وی با بیان اینکه آموزش برای توسعه پایدار، روندی برای یادگیری است افزود: دستور کار توسعه جهانی این است که برای جامعه‌ای که دگرگون‌پذیر است، گام برداریم و در این دستور کار اشاره شده است که موضوعات زیست-محیطی باید با توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی، مورد مطالعه و تحلیل قرار گیرد و لازمه آن، کمک‌های فنی، مالی و تبادل تجربه است. سوادآموزی بنیان همه اشکال یادگیری آموزشی و تسهیل‌کننده توسعه پایدار در جوامع است.
وی در خاتمه افزود: حدود ۸۰ درصد زنان ایران آموزش دیده‌اند و چالشی که با آن در ایران مواجه‌ایم این است که سوادآموزی را در جهت توسعه پایدار به کار بریم و نقطه شروع این کار، درک چالش‌های توسعه پایدار است.
دکتر محب‌حسینی به عنوان آخرین سخنران این بخش در سخنرانی خود با عنوان تغییر مفهوم سواد و اشکال جدید آن در جهان معاصر با توجه به دستور کار آموزش یونسکو پس از سال ٢٠١۵ اظهار داشت: در جدیدترین تعریف یونسکو، سوادآموزی عبارت است از توانایی تعیین، درک، تفسیر، آفرینش، برقراری ارتباط و حساب‌کردن و استفاده از مواد نوشتاری و چاپ‌شده مربوط به حوزه‌های مختلف علمی، آموزشی، اجتماعی، اقتصادی، و.... سوادآموزی شامل پیوستاری از یادگیری است که افراد را قادر می‌سازد تا به اهداف خود دست یابند، دانش و استعداد خود را گسترش بخشند و مشارکت کاملی در زندگی اجتماعی داشته باشند (٢٠٠٣).
وی سپس به سواد اطلاعاتی و جایگاه آن در برنامه آموزش برای توسعه پایدار یونسکو اشاره کرد و اظهار داشت: سواد اطلاعاتی (Information Literacy) از منظر یونسکو عبارت است از ابزاری که مردم را در همه مراحل زندگی برای جستجو، ارزیابی ،کاربرد و تهیه اطلاعات توانمند می‌سازد تا بتوانند به طور موثر برای دستیابی به اهداف فردی، اجتماعی، شغلی و آموزشی فعالیت کنند. از دیدگاه یونسکو، سواد اطلاعاتی نقش مهمی در ایجاد و توسعه فرهنگ دموکراتیک و یک جامعه فعال مدنی ایفا می‌کند و امکانات جدیدی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جوامع از طریق تقویت و کاربرد استعدادهای افراد (دانش، مهارت‌ها و طرز تلقی‌ها) فراهم می‌سازد. مهارت‌های سواد اطلاعاتی برای ایجاد جوامع دانش‌بنیاد و تبدیل مردم به فراگیران مادامالعمر الزامی است. سواد اطلاعاتی با ارکان پنجگانه یادگیری مادامالعمر (یادگیری برای چگونه‌دانستن، یادگیری برای چگونه انجام‌دادن، یادگیری برای چگونه‌بودن، یادگیری برای همزیستی با دیگران، یادگیری برای تغییر خود و جامعه) ارتباط مستقیم دارد و به افراد کمک می‌کند تا از آموخته‌های خود در جهت رفع چالش‌های زندگی روزمره استفاده کنند و یاد بگیرند که چگونه خود و جامعه را تغییر دهند. سواد اطلاعاتی لازمه دستیابی به توسعه پایدار، و تحقق اهداف توسعه هزاره است.
مدیرگروه آموزش کمیسیون سپس به نوع جدیدی از یادگیری که از طریق ابزارهای الکترونیک همراه امکان‌پذیر است اشاره کرد و افزود: امروزه حدود ۶ میلیارد نفر به گوشی موبایل دسترسی دارند. یادگیری از طریق ابزارهای الکترونیک همراه Mobile learning)) شیوه جدیدی از یادگیری است که بر اساس استفاده از ابزارهای الکترونیکی همراه از قبیل گوشی‌های تلفن، رایانه‌های همراه و ابزارهای جدید سمعی و تصویری شکل گرفته است. کاربرد این شیوه از یادگیری در زندگی روزمره، امکان استفاده موثر از داده‌های متنوع آموزشی را که شامل کتاب‌ها، لغت‌نامه‌ها، دائره‌المعارف‌ها، نقشه‌های جغرافیایی و... فراهم می‌آورد و مبتنی بر تقویت توانایی‌های متفاوت فراگیران از قبیل صحبت‌کردن، گوش‌دادن، خواندن، نگاه-کردن، جستجو برای اطلاعات، انجام محاسبات و... است. یونسکو با کشورهای عضو در زمینه سیاست‌گذاری آموزشی در زمینه خواندن و یادگیری از طریق موبایل همکاری می‌کند و طرح‌های مشترکی را در نیجریه، مکزیک، پاکستان و سنگال اجرا کرده است.
وی در ادامه به راهبرد هشت‌ساله یونسکو در ارتباط با سوادآموزی اشاره کرد و افزود: اهداف راهبردی هشت‌ساله یونسکو برای سال‌های ٢٠١۴ تا ٢٠٢١، بیانگر جایگاه سواد و آموزش پایه در دستور کار یونسکو است و عبارتند از:
١- توسعه نظامهای آموزشی برای ایجاد فرصت‌های یادگیری مادامالعمر کیفی برای همه
٢- توانمندسازی فراگیران برای تبدیل به شهروندان جهانی خلاق و پاسخگو
٣- شکل‌دهی دستور کار آینده آموزش
برای اجرایی‌شدن این اهداف، یونسکو در برنامه چهارساله اول خود (٢٠١٧-٢٠١۴) محور عمل‌هایی را تدوین کرده است که محور عمل ١ آن با عنوان توسعه نظامهای آموزشی برای ترویج فرصت‌های یادگیری مادام العمر کیفی برای همه بر تقویت ظرفیت‌های ملی در زمینه برنامه‌های سوادآموزی کیفی و مداوم و نیز آموزش فنی و حرفه‌ای تاکید کرده است.
دکتر محب‌حسینی در خاتمه گفت: هم‌اکنون پیش‌نویس دستورکار جهانی آموزش پس از سال ٢٠١۵ طراحی شده است که هدف اصلی آن تضمین آموزش با کیفیت و یادگیری مادامالعمر فراگیر و برابر برای همه (شش اولویت و ١٠ هدف) است که اولویت‌های آن عبارت است از:
اولویت اول: آموزش پایه: ترویج آموزش پایه مداوم و اجباری با کیفیت (١سال پیش از دبستان و ٩سال ابتدایی و پایه اول متوسطه)
اولویت دوم: آموزش پس از پایه: ارتقای گذار با کیفیت مقاطع تحصیلی به سوی آموزش عالی
اولویت سوم: سوادآموزی جوانان و بزرگسالان: دسترسی کامل به مهارت‌های پایه سوادآموزی کارکردی (خواندن، نوشتن و محاسبه‌کردن) برای مشارکت کامل در جامعه
اولویت چهارم: مهارت‌ها برای جهان کار و زندگی: تضمین فراهم‌سازی فرصت‌های برابر برای جوانان و برزگسالان برای تکمیل آموزش فنی‌وحرفه‌ای و آموزش مرتبط با جهان کار
اولویت پنجم: آموزش و یادگیری متناسب و با کیفیت در یک رویکرد جامع و کل‌نگرانه (داده‌ها، محتوا، فرآیندها و فضاهای یادگیری)
اولویت ششم: تامین اعتبار آموزش: تخصیص ۶٪ از بودجه تولید ناخالص ملی به آموزش و ٢٠٪ از بودجه عمومی با تاکید بر اولویت‌بخشی به گروه‌های محروم.
این نشست با برگزاری جلسه پرسش و پاسخ به پایان رسید.
