برنامهی «ده روز نخست بازگشایی مدرسه (و پس از آن)»[1]؛ برنامه‌ای برای مراقبت و پشتیبانی از سلامت روان کودکان هنگام بازگشت به مدرسه در «اُنتاریو» کشور کانادا
آماده می‌شویم
آغاز سال تحصیلی امسال، مانند سال‌های گذشته نیست؛ هیچ‌یک از ما برای رویارویی با این وضعیت آماده نبودیم. به‌همین سبب، نقشه‌ی راه و نشانه‌های راهنمای بسیار اندکی درباره‌ی این وضعیت فراهم است. در حالی دانشآموزان را برای بازگشت به مدرسه فرامی‌خوانیم که شمار پرسش‌ها و ناشناخته‌ها بسیار بیش‌تر از پاسخ‌ها و دانسته‌های‌مان است. پس چه باید کرد؟
همگام با یکدیگر پیش میرویم
آمادگی برای رویارویی با آینده‌ی ناشناخته، شدنی است. نخستین گام در روند آماده شدن برای رویارویی با ناشناخته‌ها، سرمایه‌گذاری روی بهبود کیفیت روابط انسانی است تا شناخت از یکدیگر و اعتماد به دیگری را افزایش دهیم. (از کتاب «من را به چالش بِکِش»، نوشته «ویتلی»[1]، 2004)
می‌آموزیم
ما رهنمودهای ایمنی و بهداشتی را باید بیاموزیم. برای برخی وضعیت‌های برگزاری کلاس که به شکل حضوری انجام شدنی نیست، راهبردهای آموزش از راه‌ِدور را باید بیاندیشیم. ولی برای موفقیت در بازگرداندن دانشآموزان به کلاس‌ها، نخست خودمان را برای شناخت آن‌ها باید آموزش دهیم تا تجربه‌ها و احساس‌های گوناگون‌شان را بتوانیم پذیرا باشیم.
درباره‌ی مشکلات و تبعیض‌های اجتماعی که در دوره‌ی همه‌گیر شدن بیماری کووید-19، بیش از پیش رخ نمودند، باید بیش‌تر بیاندیشیم و بیاموزیم. دانشآموزان در آغاز سال تحصیلی، تجربه‌ها و احساس‌های‌شان را باید بتوانند بازگو کنند تا دیدگاه و وضعیت روانی و احساسی آن‌ها را بهتر بشناسیم. بهداشت و سلامت روان دانشآموزان در اولویت است و راهی برای تشخیصِ به‌هنگام و مداخله و کمک به آن‌ها باید تعریف شود.
بر پایه‌ی دانسته‌های‌مان پیش میرویم
همه‌ی مدرسه‌ها در اُنتاریو، راهبرد و برنامهی کاربردی سلامت روان دارند. بر پایه‌ی برنامههای پیشین و با به‌کارگیری امکانات و پشتیبانی‌های موجود، خدمات ضروری سلامت روان برای بازگشت دانشآموزان به مدرسه را می‌توان فراهم کرد. این برنامه به‌طور برابر و برای همه‌ی دانشآموزان باید انجام شود.
به‌یکدیگر می‌پیوندیم
اگر نگاه همه‌جانبه داشته باشیم، با همبستگی، وقت و انرژی‌مان را هدر نمی‌دهیم. همه‌گیر شدن بیماری کووید-19، در میان همه‌ی دشواری‌ها، شکست‌ها و وقفه‌هایی که برای آموزش به‌همراه آورد، فرصت‌های تازه‌ای نیز برای همکاری و مشارکت پدید آورده است. ما با پدید آوردن پیوند میان مدارس و مدیران، می‌توانیم ایده‌ها و منابع را به اشتراک بگذاریم.
انعطاف‌پذیر خواهیم ماند
هیچ‌کس از ر‌خدادهای آینده آگاه نیست. آن‌چه امروز برنامه‌ریزی شده، فردا می‌تواند دگرگون شود. به خودمان و دیگران سخت نگیریم، و آن‌چه در توان داریم، انجام دهیم.
درباره این برنامه
گروهی از کارشناسان و آموزشگران بهداشت روان مدارس با همکاری مرکز بهداشت روان اُنتاریو، سند پیش رو را فراهم کرده‌اند. راهبردهای این «برنامه» تجویزی نیست و هدف آن فراهم کردن ایده‌های گوناگون برای آغاز یک سال تحصیلی خوب، در وضعیت دشوار کنونی است. فراهم‌کنندگان آن امیدوارند آن‌چه در این سند فراهم شده، انگیزه‌ای برای شکل‌گیری ایده‌های نو باشد. خوانندگان، بر پایه ویژگی‌های کلاس و مدرسه‌ی خود، راهبردها را می‌توانند تغییر دهند.
فعالیت‌ها با رویکرد مشارکتی و گروه‌محور و بر پایه‌ی باور به ضرورت همبستگی طراحی شده‌است. هدف از انجام دادن فعالیت‌ها، کمک به دانشآموزان و آسان‌تر شدن مشارکت آن‌ها در برنامهی روزانه‌ی کلاس است. این برنامه به دانشآموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های مدیریت احساسات و چالش‌های پیش‌روی‌شان را بیاموزند و تمرین کنند. دانشآموزان با روش‌های یادگیری مهارت‌های اجتماعی-احساسی و بهداشت روان، آشنا می‌شوند. یادگیری این مهارت‌ها، در روند سال تحصیلی، در مدرسه یا بیرون از آن، می‌توانند سودمند باشند.
ایده‌های برنامهی «ده روز نخست»، فراگیرند و برای همه‌ی دانشآموزان کلاس طراحی شده است. به همه‌ی دانشآموزان برای فهمیدن وضعیت تازه و هماهنگ شدن با آن، برقراری ارتباط با دیگران، احساس امنیت و تعلق، به‌دست‌آوردن آرامش و کاهش نگرانی، مشارکت در یادگیری و جبران عقب‌ماندگی‌ها، باید فرصت کافی داده شود.
این برنامه، راهبردهای کلی برای پیشبرد سلامت روان فراهم می‌کند. این راهبردها دانشآموزان را برای هماهنگی با وضعیت تازه آماده می‌سازد. برخی دانشآموزان افزون بر راهبردهای کلی، به راهبردهای ویژه نیز نیاز دارند. برای نمونه، شاید، برخی از آن‌ها، به وقت بیش‌تری برای جبران عقب‌افتادگی از برنامهی درسی، بیان احساسات و تجربه‌ها، بازگشت تدریجی به کلاس درس یا دریافت پشتیبانی و مداخله‌ی زودهنگام و سودمند نیاز داشته باشند. همچنین گروه کوچک‌تری از دانشآموزان برای بهبود سلامت روان، نیازهای ویژه‌ای خواهند داشت؛ برای این دسته، خدمات فوری بهداشت روان یا بسیار کارشناسانه باید فراهم شود.
در این برنامه، آموزگاران و آموزشگران، راهنمای اجرای فعالیت‌ها هستند و هم‌زمان دقت می‌کنند تا دانشآموزان نیازمندِ پشتیبانی‌های ویژه را شناسایی کنند. آن‌ها برای دریافت اطلاعات تکمیلی با مدیران، کارشناسان خدمات اجتماعی و روان‌شناسان می‌توانند مشورت کنند.
برنامه «ده روز نخست» انعطاف‌پذیر است. هرچند این برنامه برای اجرا در محیط کلاس طراحی شده است، برخی از ایده‌های آن را در برنامهی آموزش مجازی نیز می‌توانید به‌کار بگیرید. این دو روش برگزاری کلاس بسیار متفاوتند، با این همه، راهبردهای ارتباطی برنامه ده روز نخست، در کلاس واقعی و کلاس مجازی، به‌خوبی انجام شدنی است.
موفقیت در پدید آوردن ارتباط همدلانه با دانشآموزان و جلب اعتماد آن‌ها، بر اصل مهم محوریت دانش‌آموز در کلاس استوار است؛ یعنی در کلاس درس، فردیت دانش‌آموز پذیرفته و صدایش شنیده شود. اگر دانشآموزان احساس امنیت، ارزشمندی و جدی گرفته شدن داشته باشند، بالاترین سطح یادگیری را خواهند داشت.
فراهم‌کردن زمینه‌ی آغاز سال تحصیلی با به‌کارگیری راهبردهای ارتباطی
در وضعیت ویژه‌ی کنونی، در نظر داشتن و به‌کار بردن راهبردهای ارتباطی زیر، در آماده‌سازی دانشآموزان برای آغاز سال تحصیلی، نقش بنیادی دارند.
-
فراموش نکنید و بپذیرید که سال تحصیلی گذشته نیمه‌کاره مانده است.
- به مناسبت بازگشایی مدرسه، رویدادهای حضوری یا مجازی برگزار کنید تا همکاران و آموزگاران با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. فرصت معاشرت با آموزگار و هم‌کلاسی‌های سال گذاشته را برای دانشآموزان فراهم کنید.
- به‌یاد داشته باشید که بازگشت به مدرسه برای برخی دانشآموزان، آسان و برای برخی دیگر چالشبرانگیز است.
- چالش‌های دانشآموزان تازه‌وارد (شاید برخی از دانشآموزان به‌علت ورود به پایه‌ی بالاتر یا علت دیگری مدرسه‌شان را تغییر داده باشند) را در نظر داشته باشید و به آن‌ها کمک کنید با محیط مدرسه آشنا شوند.
- با گردانندگان مدرسه‌ی پیشین کودکان ارتباط داشته باشید و بدانید چه فعالیت‌هایی پس از تعطیلی مدرسه و در طول مدت دوری از آن انجام داده‌اند.
- دانشآموزان تازه‌وارد را (به‌ویژه آن‌ها که تغییر مدرسه برای‌شان چالشبرانگیز است)، با یک دانش‌آموز قدیمی همراه کنید تا او را با فضای مدرسه آشنا کند. دانش‌آموز همراه می‌تواند هم‌سن، بزرگ‌تر یا کوچک‌تر باشد.
- برنامهی سالانه مشاوره سلامت روان یا زمان‌بندی منظم برای بررسی وضعیت روانی و احساسی کودکان را پیش از آغاز درس‌ها در نظر بگیرید.
- برنامههای مشاوره و پشتیبانی را برای کارکنان و آموزگاران مدرسه نیز فراهم کنید.
- اگر می‌توانید برای خوشامدگویی دانشآموزان به مدرسه، برنامه روزانه داشته باشید. برای نمونه هنگام پیاده شدنِ دانشآموزان از سرویس‌ها، یکی از کارکنان مدرسه به آن‌ها خوشامد بگوید.
- در ورودی مدرسه، هنگام ارزیابی انجام شدن مقررات بهداشتی (ضدعفونی دست‌ها، به‌کار بردن ماسک، رعایت فاصله فیزیکی، و ...)، رفتار دوستانه با دانشآموزان داشته باشید.
- برای ایجاد ارتباط سودمند میان همه‌ی اعضای اجتماع مدرسه بکوشید. (برای نمونه، کارکنان نام دانشآموزان را بدانند، حتی آن‌هایی که دانش‌آموز کلاس خودشان نیستند.)
- خواب‌آلودگی و خستگی، به‌ویژه در میان نوجوانان، دور از انتظار نیست. در مقایسه با سال‌های گذشته، برای انجام شدن مو‌به‌موی برنامهی درسی سخت‌گیر نباشید. سلامت احساسی و رفتار اجتماعی، خوشنودی از خود و مهارت‌های هماهنگی با وضعیت تازه را در اولویت قرار دهید.
- انتظارات، برنامه‌ها و روش‌ها را بارها و بارها آموزش دهید و یادآوری کنید. برای رعایت فاصله‌گذاری در کلاس، شکیبا و مثبت‌اندیش باشید و رفتارهای تنبیهی انجام ندهید.
- پیش از اطمینان از درک موضوعات درسی پیشین، از آموزش محتوای درسی تازه خودداری کنید. امسال دانشآموزان وقت بیش‌تری نیاز دارند تا برای یادگیری درس آماده شوند.
- در انجام دادن رفتارها و به‌کار بستن راهبردهای هماهنگی با وضعیت تازه، الگوی دانشآموزان باشید.
- فعالیت‌هایی در کلاس انجام دهید که فرصت کار گروهی را فراهم کنند، احساس توانمندی را برانگیزند و همیاری را افزایش دهند. پس از تجربه‌ی یک دوره‌ی تغییر ِپر از نگرانی، چنین فعالیت‌هایی برای بازسازی روانی و اجتماعی کودکان سودمند خواهند بود.
- محیطی را فراهم کنید که دانشآموزان بتوانند از نگرانی‌ها، دشواری‌ها و نیازهای‌شان سخن بگویند.
کتابک پیشنهاد می‌کند مطلب بخش نخست، روز دوم، روز سوم، روز چهارم، روز پنجم، روز ششم، روز هفتم، روز هشتم ، روز نهم و روز دهم را هم بخوانید.
