هشتم آوریل 2024، در کنفرانس ایبی (IBBY - دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان) که در نمایشگاه کتاب کودک بولونیا برگزار شد، برندگان سومین دوره‌ی جایزه‌ی ترویج‌گر برجسته‌ی خواندن ایبی- آی‌رید IBBY-iRead (من می‌خوانم) معرفی شدند. امسال نیز همانند دوره‌ی گذشته، دو زن ترویج‌گر این جایزه‌ی معتبر بین‌المللی را از آن خود کردند: بصرت کاظم از پاکستان و ایرنه واسکو از کلمبیا. 

جونکو یوکودا، رئیس هیات داوران جایزه‌های ترویج خواندن ایبی، در بیانیه‌ی برگزیدگان جایزه‌ی ایبی- آی‌رید 2024 ضمن تشکر از حمایت سخاوت‌مندانه بنیاد آی‌رید- شنژن اعلام کرد که هیات داوران این دو ترویج‌گر برجسته را از میان 13 نامزد، شایسته‌ی دریافت این جایزه دانسته است. بصرت کاظم و ایرنه واسکو که به ترتیب از سوی شاخه‌های ملی ایبی در پاکستان و کانادا به عنوان نامزد معرفی شده بودند، این جایزه را در سی‌ونهمین همایش بین‌المللی ایبی که از 30 اوت تا 1 سپتامبر 2024 (9 تا 11 شهریور ۱۴۰3) به میزبانی کشور ایتالیا برگزار خواهد شد دریافت خواهند کرد.

جایزه‌ی ایبی- آی‌رید را «بنیاد آی‌رید-شنژن» چین با هم‌کاری «ایبی» برای قدردانی از ترویج‌گران تاثیرگذار کتاب‌خوانی در گستره‌ی جهانی بنیاد گذاشته است که هر دو سال یک بار به دو ترویج‌گر برجسته‌ی خواندن اهدا می‌شود؛ ترویج‌گرانی که با نوآوری، خلاقیت و احساس مسئولیت، در راستای هرچه دسترس‌پذیرتر کردن کتاب‌ و گسترش خواندن در میان کودکان فعالیت می‌کنند و با تلاش‌های خود توانسته‌اند تاثیری درازمدت و پایدار در این حوزه بر جای بگذارند. شاخه‌های ملی ایبی در کشورهای مختلف جهان مسئولیت معرفی نامزدهای این جایزه به هیات مدیره‌ی دفتر بین‌المللی را برعهده دارند و هیات داورانی متشکل از شماری از کارشناسان عضو هیات مدیره‌ی این دفتر پس از بررسی نامزدهای معرفی شده، برندگان این جایزه را برمی‌گزینند.

امسال ترویج‌گرانی از کشورهای آرژانتین، چین، قبرس، جمهوری دومینیکن، فرانسه، آلمان، اسلوونی، آفریقای جنوبی و ایران در میان نامزدان این جایزه حضور داشتند. علی اصغر سیدآبادی و نادر موسوی نامزدان معرفی شده‌ی از سوی شورای کتاب کودک (شاخه‌ی ملی ایبی در ایران) بودند. 

گفتنی است در این کنفرانس، برندگان جایزه‌ی ترویج کتاب‌خوانی ایبی-آساهی که از دیگر جوایز ترویج دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان است نیز معرفی شدند. جایزه‌ی ایبی-آساهی برخلاف جایزه‌ی ایبی‌-آی‌رید که به یک فرد تعلق می‌گیرد، به برنامه‌های ترویج کتاب‌خوانی در سراسر جهان اعطا می‌شود. امسال برنامه‌ی کتابخانه‌های خیابانی ATD Fourth World از فرانسه این جایزه را از آن خود کرد.

گفتنی است در سال 2022، زهره قایینی پژوهش‌گر و ترویج‌گر ادبیات کودکان از ایران برنده‌ی دومین دوره‌ی جایزه‌ی ایبی- آی‌رید شد. هم‌چنین برنامه‌ی ترویج کتاب‌خوانی «با من بخوان» که به سرپرستی او و زیر نظر موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان اجرا می‌شود در سال 2016 جایزه‌ی ایبی آساهی را از آن خود کرده است.

درباره‌ی بصرت کاظم:
بصرت کاظم مدیر انجمن اتوبوس کتاب الف لیله در پاکستان و نماینده‌ی شاخه‌ی ملی ایبی (دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان) پاکستان است. بصرت چندین دهه است که در زمینه‌ی آموزش دختران در مناطق محروم پاکستان فعالیت می‌کند. او کار خود را با راه‌اندازی یک کتابخانه‌ی کودکان در یک اتوبوس آغاز کرد که با گسترش آن، انجمن اتوبوس کتاب الف لیله (به معنای هزار شب) شکل گرفت. انجمن اتوبوس کتاب الف لیله (ALBBS) فضاهایی هم‌چون پارک‌ها، مراکز اجتماعی، فضاهای عمومی و کلاس‌های درس را به فضاهای آموزشی خلاق تبدیل می‌کند.

بصرت در طیف وسیعی از فعالیت‌ها ــ از تشکیل نمایش‌گاه‌های هنری در شهرهای بزرگ و مراکز آموزشی در استان مرزی شمال غربی تا راهپیمایی‌های اعتراضی کودکان هنگامی که کتابخانه‌ا‌ی کودکان در معرض تهدید بسته شدن قرار می‌گیرد ــ شرکت می‌کند. بیش از 40 سال است که بصرت در خط مقدم مقابله با مشکلات سوادآموزی فعالیت کرده و برای آموزش کودکان محروم برنامه‌های ابتکاری بسیاری ارائه کرده است. بصرت یکی از افرادی است که مفهوم یادگیری پروژه‌محور را به بسیاری از مدارس دولتی پاکستان شناسانده است. او انجمن اتوبوس کتاب الف لیله را به جنبشی در سراسر کشور تبدیل کرده است که اینک دارای بیش از 7000 کتابخانه است. حدود یک میلیون کودک از خدمات این کتابخانه‌ها بهره می‌برند. این انجمن هم‌چنین موفق به آموزش بیش از هزار معلم شده است. این آمارها بار دیگر به همه‌ی ترویج‌گران نشان می‌دهد که یک فرد معمولی، با انگیزه، عشق و برنامه‌ی درست می‌تواند کارهای خارق‌العاده و باورنکردنی انجام ‌دهد. بصرت برای تداوم و پایداری برنامه‌‌ی ترویجی انجمن الف لیله، یک کتابچه‌ی راهنما برای کتابخانه‌ها طراحی کرده است که شامل ساختار و دستورالعمل‌های دقیق برای هدایت کتابخانه است. این دستنامه در اختیار همه‌ی کتابخانه‌ها قرار می‌گیرد و از این طریق عملکرد روان و مناسب کتابخانه‌ها تا حد زیادی تضمین می‌شود. برنامه‌ی خواندن و کتابخانه‌ی او یک مدل بسیار مقرون‌به‌صرفه است و همین امر سبب گسترش آن در سطح کشور پاکستان شده است. انجمن او با کمک گرفتن از انواع وسایل، از ریکشا و دوچرخه گرفته تا موتورسیکلت، وانت و قایق و حتی شتر توانسته است 17 کتابخانه‌ی سیار راه‌اندازی کند تا کتاب‌ها به دورترین و محروم‌ترین مناطق سفر کنند و به دست کودک کودکان برسند. بصرت به‌سبب ایده‌ی خلاقانه‌ی کتابخانه‌ی سیار بر روی شتر که کتاب‌ها را به کودکان مناطق بلوچستان پاکستان می‌رساند، برنده‌ی جایزه‌ی «آزادی از راه سوادآموزی» در سال 2020 شد. به سبب همین شور و شوق بی‌اندازه‌ و موفقیت‌های‌اش در برنامه‌های ترویج خواندن است که به او لقب «زنی که همه چیز را به کتابخانه کودکان تبدیل می‌کند» داده‌اند!
بصرت در لاهور زندگی می‌کند و هم‌چنان عشق خود را به کتاب با نوه‌های‌اش ــ و همه‌ی کودکان پاکستان ــ به اشتراک می‌گذارد.

درباره‌ی ایرنه واسکو:
ایرنه واسکو کارشناس، مدرس، نویسنده‌ی اهل کلمبیا ترویج‌گر کتاب‌خوانی و ادبیات کودکان است. زندگی او حول محور خوانندگان می‌چرخد! شرکت او در کنفرانس‌های متعدد در سراسر آمریکای جنوبی و اسپانیا، او را به یک مرجع بین‌المللی در ترویج کتاب‌خوانی تبدیل کرده است.

او می‌داند که ارتباط با کتاب، تصویر، شعر و بازی یک امر جهانی است. ایرن در راه‌اندازی چندین کتابخانه‌ی عمومی در مناطق به‌اصطلاح «قرمز» به‌ویژه در طول فرآیند صلح مشارکت داشته است، مناطقی که مشخصه‌ی آن‌ها درگیری اجتماعی یا حضور گروه‌های مسلح غیرقانونی است. او اغلب در برنامه‌های دولتی برای توسعه‌‌‌ی جوامع بومی و روستاهای کشاورزی دورافتاده، و هم‌چنین در برنامه‌هایی برای سربازان سابق که به زندگی مدنی بازگشته‌اند، هم‌کاری دارد.

ایرن واسکو نویسنده‌ی مشهور ادبیات کودکان و نوجوانان در کلمبیا و فراتر از آن است و تاکنون نزدیک به 40 کتاب تألیف کرده است که بسیاری از آن‌ها موفق به دریافت جوایز مهمی شده‌اند. در دو کتاب «معلم جوان و مار بزرگ» و «حروف ذغالی»، ایرنه صدای زنانی از سراسر کشور روایت کرده است که خاطرات خود را از شیوه‌ی یادگیری خواندن به اشتراک گذاشته‌اند. ایرن خاطرات خود را با دقت ثبت می‌کند تا تجربیات خود را با نسل جدید کتابداران، والدین، معلمان و ترویج‌گران کتاب‌خوانی سهیم می‌شود، چرا که باور دارد که تنها با انتقال تجربیات به نسل‌ آینده است که کار ترویج خواندن پایدار خواهد بود.

حس نیرومند او به جامعه و مشارکت اجتماعی باعث شده است که بیش‌تر زندگی خود را وقف ارائه‌ی کارگاه‌های خواندن و نوشتن کند. در سال 2021، وزارت آموزش و پرورش کلمبیا از ایرنه واسکو به خاطر تعهد مادام‌العمرش به آموزش و ادبیات کودکان قدردانی کرد.

بیش‌تر بخوانید:
بیانیه هیات داوران جایزه ایبی آساهی 2024
معرفی جایزه‌ی ایبی آی‌رید و معیارهای آن
زهره قایینی برنده‌ی جایزه‌ی ایبی- آی‌رید سال 2022 

بیست‌و‌یکم مارس، مصادف با اول فروردین‌ماه، روز جهانی سندروم داون نام‌گذاری شده است. از سال 2006، هر‌ساله، این روز، با هدف گسترش دانش و آگاهی درباره‌ی کودکان مبتلا به سندروم داون مورد توجه قرار می‌گیرد. سندروم داون نوعی ناهنجاری ژنتیکی است که به دلیل وجود یک کروموزم اضافی در جفت کروموزوم بیست‌و‌یک روی می‌دهد. در واقع، به همین دلیل است که روز بیست‌و‌یکم برای نام‌گذاری این روز انتخاب شده است. دلیل انتخاب ماهِ مارس، سومین ماه میلادی، برای این نام‌گذاری نیز ویژگیِ منحصر‌به‌فردِ کروموزم‌های جفت 21 است که به‌‌جای یک جفت کروموزوم، 3 کروموزوم در آن وجود دارد. سندروم داون به نام تریزومی 21 نیز شناخته می‌شود. 

خرید کتاب کودک درباره سندرم داون

نام این سندروم از یک پزشک انگلیسی به نام جان لانگدان داون (John Langdon Down) گرفته شده است. جان لانگدان داون (1828-1896) برای اولین‌بار در سال 1866 این سندروم را توصیف کرد. اما زمان زیادی طول کشید تا سرانجام در سال 1959، دلایل این بیماری یعنی وجود یک نسخه‌ی اضافی در کروموزوم‌های 21 شناخته شد. 

سندروم داون یا نشانگان داون باعث تأخیر و ناتوانی در رشد جسمی و ذهنی کودک می‌شود. از جمله علائم عمده و زودرس، که تقریباً در همه‌ی بیماران مشاهده می‌شود، وجود مشکلات یادگیری و نیز محدودیت و تأخیر رشد و نمو است. در برخی موارد، نوزاد مبتلا به سندروم داون با اندازه‌ای متوسط متولد می‌شود، اما در هر حال، کُندتر از کودکان سالم رشد می‌کند. با وجود این، فقط تعداد کمی از مبتلایان سندرم داون هستند که درگیر ناتوانی شدید ذهنی‌اند. 

متوسط میزان بروز این سندرم ۱ در ۶۰۰ تا ۱ در ۱۰۰۰ مورد از تولد نوزادان زنده گزارش شده ‌است که این میزان در مادران جوان کمتر است و با افزایش سن مادر افزایش می‌یابد. با وجود این، حدود دو‌سوم از مبتلایان به سندرم داون از مادران زیر ۳۵ سال متولد می‌شوند.

در سایت کتابک بخوانید: فهرست کتاب‌های مناسب کودکان مبتلا به سندروم داون

Rock your socks

در سال 2013، برای جلب توجه و گرامی‌داشت بیشتر این روز، برای نخستین‌بار، در کشور آمریکا، ایده‌ای مطرح شد که بسیاری از کشورها از جمله سوئد به‌شدت از آن استقبال کردند. 

در این روز، کودکان با پوشیدن جوراب‌های نامشابه، توجه و همدلی خود را در حمایت از کودکان مبتلا به سندروم داون نشان می‌دهند. هدف از این فعالیت، رساندن این پیام است که همه‌ی انسان‌ها با وجود تفاوت‌هایی که با یکدیگر دارند از ارزش و حقوقی یکسان برخوردارند؛ بنابراین تفاوت‌ها در جهان هستی ارزشمندند و باید به آن احترام گذاشت. اهمیت این فعالیت در مدرسه‌ها به اندازه‌ای است که عنوان Rock your socks به نوعی جایگزین نام روز جهانی «سندروم داون» شده است. اما چرا از میان پوشیدنی‌ها جوراب انتخاب شده است؟

سندروم داون از هر نوعی که باشد، به دلیل یک اختلال ژنتیکی مرتبط به کروموزوم جفت 21 است. به باور برخی محققان، این کروموزوم‌ها در زیرمیکروسکوپ شبیه به ضربدرهای کوچک همچون جوراب هستند. گاهی اوقات، افراد یک جوراب اضافه یا یک کروموزوم اضافه دارند. یک فرد مبتلا به سندروم داون یک نسخه‌ی اضافی از کروموزوم 21 دارد که در تصویر بالا می‌بینید. آن‌گونه که گویی پاشنه‌ی جوراب‌ها مقابل یکدیگر است. 

ایده‌ی جوراب‌ها سبب فعالیت‌هایی شده است که هر سال کودکان برای گرامی داشتن این روز انجام می‌دهند؛ برای نمونه: 

-    نقاشی کردن و سپس رنگ‌آمیزی جوراب‌ها به همین سبک‌و‌سیاق (جوراب‌های ناهمگون).
-    استفاده از مدل‌های آماده و سپس رنگ‌آمیزی کردن.

پس از آماده شدن نقاشی‌ها، می‌توان آن‌ها را مثل لباس، با گیره، روی طنابی آویزان کرد که از قبل در کلاس آماده شده است؛ حتی با استفاده از پارچه‌های رنگارنگ می‌توان این جوراب‌ها را آماده کرد و پس از دوختن، درون آن‌ها را با فوم پر کرد و به همین روش آویزان کرد.
استفاده از خمیربازی نیز برای این فعالیت مناسب است.

از سال 1967، هر ساله در سراسر جهان، روز دوم آوریل (یا روزی نزدیک به این تاریخ) که روز تولد هانس کریستین اندرسن است، با هدف ترویج و گسترش عشق به خواندن در میان کودکان و نوجوانان، به‌عنوان روز جهانی کتاب کودک گرامی داشته می‌شود. دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) حامی و مروج این رویداد است. هرساله یکی از شاخه‌های ملی این نهاد مسئولیت انتشار پیام و پوستری به مناسبت این روز را بر عهده می‌گیرد و از یک نویسنده برجسته‌ی کشور خود دعوت می‌کند تا به این مناسبت پیامی برای کودکان جهان بنویسد. یک تصویرگر توانا از همان کشور نیز پوستری زیبا و برانگیزاننده در پیوند با این پیام طراحی می‌کند. امسال شاخه‌ی ملی ایبی در کشور ژاپن حامی رسمی روز جهانی کتاب کودک و عهده‌دار تهیه‌ی پوستر و پیام آن بود تا بدین وسیله بار دیگر بر نقش و جایگاه والای کتاب‌ها در زندگی و رشد کودکان تاکید شود.

«با بال‌های خیال بر فراز دریاها سفر کن!» عنوان پیام زیبای روز جهانی کتاب کودک سال 2024 است. ایکو کادونو، نویسنده‌ی برجسته‌ی ژاپنی و برنده‌ی جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن 2018، این پیام را خطاب به کودکان و نوجوانان سراسر جهان نوشته است و نانا فوریا، هنرمند ژاپنی ساکن اسلواکی، پوستر آن را تصویرگری و طراحی کرده است. تخیل واژه‌ی کلیدی روز جهانی کتاب کودک 2024 است. شاخه‌ی ملی ایبی ژاپن بر این باور است که پرورش تخیل می‌تواند به درک متقابل، هم‌دلی و روحیه‌ی مدارا منجر شود.

این پیام به روال هر سال از سوی شورای کتاب کودک (شاخه‌ی ملی ایبی در ایران) ترجمه و در دست‌رس علاقه‌مندان قرار گرفته است:

سوار بر بال‌ها داستان‌ها حرکت می‌کنند
در حسرت شنیدن ضربان شادی قلب‌ات.

من یک داستان در حال سفر هستم، همه جا پرواز می‌کنم.
بر بال‌های باد، یا بال‌های امواج، یا گاهی بر روی بال‌های ریز دانه‌ای شن. البته سوار بال پرندگان مهاجر هم می‌شوم و حتی بال هواپیماهای جت.
کنارت می‌نشینم، با باز کردن صفحات داستانی را برای‌ات تعریف می‌کنم، داستانی را که دوست داری بشنوی.
آیا داستانی عجیب و شگفت‌انگیز می‌خواهید؟
یا غمگین، ترسناک، خنده‌دار چطور؟
ممکن است امروز تمایلی به گوش دادن به داستان‌ها نداشته باشید، اشکالی ندارد.
اما می‌دانم که روزی آماده‌ی شنیدن خواهید بود و وقتی آن روز رسید، فقط کافی‌ست صدا بزنید:
«داستان در سفر، بیا. بنشین کنارم!»
و من به سمت تو پرواز خواهم کرد.

من داستان‌های زیادی برای به اشتراک گذاشتن دارم.
داستان جزیره‌ی کوچکی که از تنهایی خسته شده و شنا یادگرفته و برای یافتن یک دوست به راه افتاده، چطور است؟
یا حکایت شبی مرموز که دو ماه هم‌زمان در آسمان ظاهر شدند.
یا داستان گم شدن بابانوئل.

صدای قلب‌ات را می‌شنوم که دارد تندتر می‌زند
تلق-تولوق، تپر-توپور، پلق-پلوق، بومب-بومب
داستان در حال سفر به درون تو پریده است و قلب‌ات را به تپش انداخته است.
حالا با داستان‌ها یکی می‌شوی و بال‌های‌ات را برای پرواز باز می‌کنی.
و داستان سفر دیگری متولد می‌شود.
(مترجم پیام به فارسی: مجبوبه نجف‌خانی)

پیام و پوستر روز جهانی کتاب کودک از راه‌های گوناگون برای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی استفاده می‌شود. شاخه‌های ملی ایبی و دیگر نهادهای فرهنگی در سراسر جهان این پیام و پوستر را طریق رسانه‌های خود به اشتراک می‌گذارند و فعالیت‌هایی را در مدارس و کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی-آموزشی سازمان‌دهی می‌کنند. اغلب در روز جهانی کتاب کودک جشن‌ها و مراسمی با موضوع کتاب‌های کودکان و ادبیات کودک برگزار می‌شود که دربردارنده‌ی رویدادهایی چون دیدار کودکان و نوجوانان با نویسندگان و تصویرگران، مسابقه‌های کتاب‌خوانی و نوشتن، یا اهدای جوایز به کودکان کتاب‌خوان و... است.

درباره‌ی نویسنده‌ی متن پیام روز جهانی کتاب کودک 2024:

ایکو کادونو (Eiko Kadono) در سال 1935 در توکیو به دنیا آمد و در پنج سالگی مادرش را از دست داد. طولی نکشید که جنگ در اقیانوس آرام آغاز شد، و او به ناچار در 10 سالگی به شمال ژاپن گریخت. تجربه‌ی جنگ در دوران کودکی ریشه‌ی تعهد عمیق کادونو به صلح و شادی است. او در دانشگاه واسادای توکیو در رشته‌ی ادبیات آمریکا تحصیل کرد و پس از فارغ‌التحصیلی برای مدتی در یک انتشارات مشغول به کار شد. کادونو پس از ازدواج به برزیل نقل مکان و به مدت دو سال در سائو‌پائولو زندگی کرد. این سفر دراز به برزیل، دانش او را از کشورهای مختلف و مردمان‌شان گسترش داد. همین تجربه‌ها بود که باعث شد نگرشی جست‌وجوگرانه و چندفرهنگی نسبت به فعالیت‌های خلاق پیدا کند. نخستین کتاب ایکو کادونو در سال 1970 منتشر شد و از آن زمان تاکنون حدود 250 کتاب از این نویسنده‌ی خلاق منتشر و آثار او به 10 زبان ترجمه شده است. کادونو می‌گوید: «هنگامی که شروع به خواندن یک کتاب می‌کنید مانند این است که دری به سوی دنیایی متفاوت گشوده می‌شود. در پایان داستان در بسته نمی‌شود، دری دیگر همیشه آن‌جا منتظر است تا باز شود. آدم‌ها پس خواندن یک داستان، از دریچه‌ی متفاوتی به جهان خواهند نگریست و این به یک معنا، خود، یک آغاز است. و من فکر می‌کنم لذت واقعی خواندن در همین است. امیدوارم هر کسی همین‌جا و همین حالا شروع به ساختن داستان جدید خود کند.» کادونو در سال 2018 جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن را از آن خود کرد.

درباره‌ی تصویرگر پوستر روز جهانی کتاب کودک 2024:

نانا فیوریا (Nana Furiya) در توکیوی ژاپن به دنیا آمد. او تصویرگر و نویسنده‌ی بیش از هفتاد کتاب تصویری برای کودکان است. پس از تصویرسازی کتاب «Mekkira Mokkira Dondon»، که از کتاب‌های تصویری محبوب کودکان نوشته‌ی ستسوکو هاسگاوا است و نخستین بار از سوی انتشارات فوکوینکان در سال 1985 منتشر شد، او به اسلواکی نقل مکان کرد تا در آکادمی طراحی و هنرهای زیبای براتیسلاوا در شاخه‌ی لیتوگرافی تحصیل کند. نانا فیوریا اغلب، کتاب‌هایی را تصویرگری می‌کند که خود نویسنده‌ی آن‌هاست. 

در سال 2012 او برگزارکننده‌ی نمایشگاه سیار «از دست به دست» بود که کار خود را در موزه‌ی قرون وسطی بولونیا آغاز کرد. این رویداد از تصویرگران سراسر جهان دعوت می‌کرد تا درباره‌ی نقش هنر در زمان فاجعه بیاندیشند.

پروژه‌ی اخیر او و همسرش پیتر اوچنار، که نقاش و چاپ‌گر است، تصویرسازی برای قطعه‌ی «پیتر و گرگ» اثر پروکوفیف آهنگ‌ساز روس است که در کنسرت‌هایی در جشنواره‌ی سیجی اوزاوا ماتسوموتو در سال 2019 به نمایش درآمد. این تصاویر در سال 2020 در قالب یک کتاب تصویری با متنی از جون موریسیو منتشر شدند.
نانا در دوسالانه‌ی بین‌المللی تصویرسازی بلگراد در سال 1999 برنده‌ی قلم طلایی شد. او هم‌چنین از برگزیدگان جایزه‌ی کلاغ‌ سفید 2021 است. 

می‌توانید پوستر روز جهانی کودک سال 2024 را می‌توانید از لینک زیر دانلود کنید:
پوستر روز جهانی کتاب کودک در سال 2024/ ۱۴۰۳

در آخرین ساعت‌هایی که به پایان سال ۱۴۰۲ خورشیدی نزدیک می‌شویم جنگ نهنگ با اژدها فضای مجازی شامل شبکه‌ها و سایت‌های خبری و اجتماعی را پر کرده است. گروهی از ایرانیان که این سال را اژدها فرض کرده‌اند از گروهی که خود را ایرانی‌تر می‌نامند و می‌دانند و در پوست نهنگ رفته‌اند سیلی و ضرب می‌خورند که چرا به جای نهنگ ایرانی به سوی اژدهای چینی رفته‌اند. برخی از اژدهاباوران که اصل قضیه را نمی‌دانند مرعوب شده و شروع کرده‌اند به توبه که ببخشید ما به سوی شما نهنگیان می‌آییم. و فراتر از آن کم‌کم دارد این موضوع به جنگ فرهنگی میان چین و ایران تبدیل می‌شود. یکی از سینه‌چاکان فرهنگ ایران که معرکه‌دار جنگ اژدها با نهنگ شده است برای ما چنین متنی را فرستاده است «ایرانی‌های محترم مراقب هویت و فرهنگ ایرانی باشیم! لطفاً در پیج‌های شخصی خود به این موضوع تاکید کنید سال 1403 سال اژدها نیست. متاسفانه این یک خودباختگی فرهنگی است که ما اژدها نماد کشور چین را تبلیغ کنیم. از قدیم حتماً این شعر رو شنیدید که: موش و بقر و پلنگ و خرگوش شمار زان چار چو بگذری نهنگ آید و مار آنگاه به اسب و گوسفند است حساب حمدونه و مرغ و سگ و خوک آخر کار . سال 1403 سال نهنگ است که نوید سالی پرآب و سبز را به ما می‌دهد نه اژدهایی که جز سوزاندن کاری ندارد.» غافل از این که آن نهنگی که در این متن آمده است نهنگ نیست و چون این سروده از ابونصر فراهی مربوط به هشت‌صد سال پیش است بنابراین او هم در سپهر زبانی پس از فردوسی بوده است و طبیعی است که نهنگ او چیزی از تمساحیان تا اژدها است.

از محمدهادی محمدی بخوانید: ادبیات کودکان ایران در چرخش از سده‌ای به سده دیگر

چرا نهنگ اژدها و اژدها نهنگ است؟

از نگاه و نظر ایرانی‌ها بنابر سنت ادب فارسی نهنگی که در گاه‌شمارهای ایرانی به کار می‌رود بیش‌تر از این که نهنگ امروزی دریاها باشد همان اژدها است که خود برساختی افسانه‌ای از خانواده تمساح‌ها است. بنابراین فراتر از این که امروزه این پدیده چه گونه نام‌برده می‌شود در گاه‌شمار ایرانی در این مورد خاص اژدها و نهنگ اشتراک معنا دارند. دراین‌باره می‌توانید به این بخش از ویکی‌پدیای فارسی مراجعه کنید درباره ریشه نام نهنگ: از واژه نهنگ در گذشته و در ادبیات کهن فارسی برای اشاره به تمساح استفاده می‌شده‌است؛ لغت‌نامه دهخدا و دایرةالمعارف فارسی نیز چنین آورده‌اند. چنان‌که در شاهنامه و سفرنامه ناصر خسرو نیز هرکجا نهنگ آمده، به معنای تمساح یا کروکودیل است. در منابع قدیمی جانورشناسی چون جانورشناسی عمومی مهره‌داران اثر طلعت حبیبی نیز واژه نهنگ به همین معنا استفاده شده‌است و «رودخانه نهنگ» در سراوان نیز از آنجا که زیستگاه گاندوست، به این نام خوانده می‌شود.[1]» 

اگر برای کشف این موضوع به دنیای ادب فارسی سری بزنیم و سرچشمه را بگیریم رودکی از نخستین‌ها است. او در سروده‌ای چنین آورده است:

آن صحن چمن، که از دم دی
گفتی: دم گرگ یا پلنگ است

اکنون ز بهار مانوی طبع
پرنقش و نگار همچو ژنگ است

بر کشتی عمر تکیه کم کن
کاین نیل نشیمن نهنگ است

رودکی در شعر خود به رود بزرگ نیل اشاره دارد که جایگاه نهنگ است. و خوب می دانیم که منظور او از نهنگ همان تمساح‌های غول پیکری است که از ساکنان همیشگی نیل بوده و از هزاران سال پیش بنیاد هراس آدمی را می‌ساخته‌اند. از سوی دیگر در طرحواره‌های ذهنی اژدها هم ردپای فسیل‌های دایناسورها دیده می‌شود و هم تمساح‌های غول پیکر. پس این نخستین شعرها در ادب فارسی نشان می‌دهد که از هزار سال پیش منظور از نهنگ، نهنگ دریا نیست و تمساح است. از این نمونه شعرها بسیار است و اما در پاره شعری از شاهنامه که بنیاد فرهنگ ایران را می‌سازد، فراتر از این نکته می‌رویم و طرحواره اژدها را به روشنی می‌توانیم در پوست نهنگ ببینیم.

از محمدهادی محمدی بخوانید: پشت این خنده‌ها، فروپاشی فرهنگ کودکی است!

بیامد بسان نهنگ دژم
که گفتی زمین را بسوزد به دم

همی تاخت اندر فراز و نشیب
همی زد به گرز و به تیغ و رکیب

ز گرزش هوا شد پر از چاک چاک
نیرزید جانم به یک مشت خاک

در طرحواره ای که فردوسی از نهنگ می‌دهد دیگر با تمساح روبه رو نیستیم و خیلی روشن او دارد به اژدها اشاره می‌کند. بیامد هم چون نهنگی خشمگین و ناراحت که زمین را با آتش دم‌اش می‌سوزاند. اما در بخشی دیگر از شاهنامه ، استاد بزرگ سخن فارسی فردوسی در روایت سام و زال و منوچهر و بازنمایی نبرد سام با اژدها که زیباترین بخش‌های شاهنامه از جنبه توصیف جنگ با این موجود افسانه‌ای است، دوگانه نهنگ و اژدها را می‌بینیم که جدایی ناپذیر هستند. در یک بخش اژدها را به کار برده است با همان ویژگی‌هایی که در جای دیگر برای نهنگ به کار برده است:

به مهراب و دستان رسید این سخن
که شاه و سپهبد فگندند بن

خروشان ز کابل همی رفت زال
فروهشته لفج و برآورده یال

همی گفت اگر اژدهای دژم
بیاید که گیتی بسوزد به دم

و باز در جایی دیگر از این بخش روایت سروده است:

ز من گر نبودی به گیتی نشان
برآورده گردن ز گردن کشان

چنان اژدها کو ز رود کشف
برون آمد و کرد گیتی چو کف

در این جا که فردوسی اشاره به کشف رود در خطه خراسان دارد، باز طرحواره ذهنی او تمساح است که در این منطقه نیز در روزگار گذشته فراوان بوده است. و چند بیت آن سوتر در نهایت فردوسی بزرگ می‌تواند آتش جنگ اژدها و نهنگ را در هزار سال پس از خود یعنی امروز و سالی که پیش رو است فرونشاند آن جا که می‌گوید:

نهنگ دژم بر کشیدی ز آب
به دم درکشیدی ز گردون عقاب

زمین گشت بی‌مردم و چارپای
همه یکسر او را سپردند جای

چو دیدم که اندر جهان کس نبود
که با او همی دست یارست سود

به زور جهاندار یزدان پاک
بیفگندم از دل همه ترس و باک

میان را ببستم به نام بلند
نشستم بران پیل پیکر سمند

به زین اندرون گرزهٔ گاوسر
به بازو کمان و به گردن سپر

برفتم بسان نهنگ دژم
مرا تیز چنگ و ورا تیز دم

مرا کرد پدرود هرکو شنید
که بر اژدها گرز خواهم کشید

در این بخش فردوسی به روشنی در توصیف جنگ سام با اژدها، یک بار او را به نهنگی که تیزچنگ و تیزدم یعنی با آتش تیز است تشبیه می‌کند. در حالی که در این روایت اژدها هم حضور دارد. نبرد سام با اژدها که در حقیقت در نامه به منوچهرشاه پیچانده شده چنین است:

شکستم سرش چون تن ژنده پیل
فرو ریخت زو زهر چون رود نیل

به زخمی چنان شد که دیگر نخاست
ز مغزش زمین گشت باکوه راست

کشف رود پر خون و زرداب شد
زمین جای آرامش و خواب شد

همه کوهساران پر از مرد و زن
همی آفرین خواندندی بمن

جهانی بران جنگ نظاره بود
که آن اژدها زشت پتیاره بود

مرا سام یک زخم ازان خواندند
جهان زر و گوهر برافشاندند

از محمدهادی محمدی بخوانید: علی ورجه، بازیچه‌‌ای ایرانی یا جهانی؟

پس بیایید با هم مهربان باشیم و باور کنیم که نهنگ و اژدها جنگ ندارند. آن جنگی که ما ساخته‌ایم بیش از همه ساخته فضای مجازی است که این فرصت گران را به همگان داده است که درباره هر نکته‌ای بدون بررسی و پژوهش بگویند و ذهن گروهی از مردم را آشفته کنند. این گروه اندک آن کسانی که سال ۱۴۰۳ را سال اژدها نامیده‌اند متهم به کم‌سوادی یا بی‌سوادی می‌کنند. در حالی که چنین نیست. حتا اگر چنین بود فرهنگ جای جنگیدن نیست. جای اندیشیدن است. هردو فرهنگ چین و ایران فرهنگی دیرپا هستند که در دوره‌هایی به ویژه در دوره ساسانیان به بعد به شدت از هم تأثیر گرفته‌اند. این جنگ سیاسی میان چین و ایران نیست که به مسائل سیاسی روز گره بزنیم. به سخن آشکارتر یعنی در فرهنگ جنگی نیست که سیاست زدگان به آن نام جنگ داده‌اند. این جا و در سپهر فرهنگ هرچه است درک همسانی‌ها و تفاوت‌ها است که فرهنگ‌ها و وجودشان را برای ما زیباتر و رنگارنگ‌تر می‌سازد.

پانویس

«روز جهانی بازیافت» در 18 مارس برابر با ۲۸ام اسفندماه هر سال برگزار می‌شود. هدف از نامگذاری این روز ترویج بازیافت از طریق آموزش به مردم است. 

شما می توانید به روش های مختلفی بازیافت کنید، یکی از آنها استفاده مجدد از محصول است. به جای دور انداختن وسایل قدیمی، باید به دنبال راه‌هایی برای استفاده مجدد از آنها باشیم. 

کتابک برای «روز جهانی بازیافت» کتاب‌های زیر را به شما معرفی می‌کند:

من و زمین/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب من و زمین/ خرید کتاب من و زمین)

بیا با هم بازیافت کنیم – مجموعه بیا باهم/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب بیا با هم بازیافت کنیم – مجموعه بیا باهم/ خرید کتاب بیا با هم بازیافت کنیم – مجموعه بیا باهم)

من دنیا را دوست دارم/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب من دنیا را دوست دارم/ خرید کتاب من دنیا را دوست دارم)

یک داستان محشر/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب یک داستان محشر/ خرید کتاب یک داستان محشر)

موشک کاغذی/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب موشک کاغذی/ خرید کتاب موشک کاغذی)

خانه‌ی سبز/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب خانه‌ی سبز/ خرید کتاب خانه‌ی سبز)

مسابقه‌ی سبز/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب مسابقه‌ی سبز/ خرید کتاب مسابقه‌ی سبز)

خرگوش و بازیافت/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب خرگوش و بازیافت/ خرید کتاب خرگوش و بازیافت)

نجات دنیا در چند ساعت/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب نجات دنیا در چند ساعت/ خرید کتاب نجات دنیا در چند ساعت)

هیولای سبز دنیا را نجات می‌دهد!/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب هیولای سبز دنیا را نجات می‌دهد!/ خرید کتاب هیولای سبز دنیا را نجات می‌دهد!)

چرا باید زباله‌ها را بازیافت کنم؟ – مجموعه‌ چرا باید؟/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب چرا باید زباله‌ها را بازیافت کنم؟ – مجموعه‌ چرا باید؟/ خرید کتاب چرا باید زباله‌ها را بازیافت کنم؟ – مجموعه‌ چرا باید؟)

دایناسور حافظ محیط زیست/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب دایناسور حافظ محیط زیست/ خرید کتاب دایناسور حافظ محیط زیست)

هر چیزی را دور نریز/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب هر چیزی را دور نریز/ خرید کتاب هر چیزی را دور نریز)

بازآوری، بازگردانی و بازیافت/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازآوری، بازگردانی و بازیافت/ خرید کتاب بازآوری، بازگردانی و بازیافت)

بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف آب/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف آب/ خرید کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف آب)

بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف شیشه/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف شیشه/ خرید کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف شیشه)

بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف فلزات/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف فلزات/ خرید کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف فلزات)

بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف مواد غذایی/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف مواد غذایی/ خرید کتاب بازمصرف، بازیافت، بازکاهی در مصرف مواد غذایی)

چرا باید نگران کره زمین باشیم؟/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب چرا باید نگران کره زمین باشیم؟/ خرید کتاب چرا باید نگران کره زمین باشیم؟)

گریس خالی طرفدار محیط زیست/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب گریس خالی طرفدار محیط زیست/ خرید کتاب گریس خالی طرفدار محیط زیست)

بازیافت/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازیافت/ خرید کتاب بازیافت)

بازیافت برای کودکان/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازیافت برای کودکان/ خرید کتاب بازیافت برای کودکان)

بازیافت چیست؟/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازیافت چیست؟/ خرید کتاب بازیافت چیست؟)

بازیافت کاغذ/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بازیافت کاغذ/ خرید کتاب ٰبازیافت کاغذ)

بازیافت و کاهش زباله/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب بازیافت و کاهش زباله/ خرید کتاب بازیافت و کاهش زباله)

با زباله چه کنیم؟/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب با زباله چه کنیم؟/ خرید کتاب با زباله چه کنیم؟)

جهان ترسناک بدون بازیافت/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب جهان ترسناک بدون بازیافت/ خرید کتاب جهان ترسناک بدون بازیافت)

شناخت زباله و بازیافت – مجموعه با گام‌های کوچک/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب شناخت زباله و بازیافت – مجموعه با گام‌های کوچک/ خرید کتاب شناخت زباله و بازیافت – مجموعه با گام‌های کوچک)

زمین، کمک!/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب زمین، کمک!/ خرید کتاب زمین، کمک!)

پسماندهای خانگی/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب پسماندهای خانگی/ خرید کتاب پسماندهای خانگی)

مجموعه دانستنی های زیست محیطی برای آموزشگران، کتاب پنجم: زباله/ برای بزرگسالان/ (معرفی کتاب مجموعه دانستنی های زیست محیطی برای آموزشگران، کتاب پنجم: زباله/ خرید کتاب مجموعه دانستنی های زیست محیطی برای آموزشگران، کتاب پنجم: زباله)

برای «امیدعلی شیخی» دوست شاعر و گرانمایه‌ام 
که آسمان پر از ابر و رمز و راز روستا را خوب می‌شناسند.

تبار ابر و آسمان در جهان داستانی «محمدهادی محمدی»

همه ابرها به یک شکل و به یک خاصیت نیستند. برخی می‌آیند و زود می‌روند. برخی دیگر می‌آیند و بیشتر می‌مانند. برخی سترون هستند و برخی بارورند و باران می‌ریزند. اما همه آن‌ها برای بازی خیال و رویاپردازی مناسب‌اند. در این صورت می‌توان از ابرهایی هم سخن گفت که از جنس آرزو هستند. مثل ابرهای خیال «امیدعلی» در داستان «آرزوهای ابری».

«آرزوهای ابری» داستانیست فانتزی با درونمایه اجتماعی که موضوع فقر و حرمان در زندگی را مطرح می‌کند. درونمایه و موضوعی که در جهان داستانی «محمدهادی محمدی» مسبوق به سابقه است. انعکاس حرمان‌های زمینی در آسمان خیال وجهی پررنگ در این جهان داستانی است.

خرید کتاب آرزوهای ابری

فقر، اساسا موضوعیست که شاید پرداختن به آن در سبکی واقع‌گرایانه راحت‌تر باشد. اما وقتی پای مخاطب کودک در میان است، باید راه دشوارتر را برگزید و پای خیال، یعنی ابزار تفکر کودک را به میان کشید. نویسنده پیش از این و نخستین بار در سال ۱۳۷۸ با رمان نوجوان «گاوهای آرزو» این راه دشوار را پیموده است. رمانی که در آن، «دونا» -پسربچه روستایی- مصائب و تنگناهای زندگی‌اش را با پرواز در آسمان هفتم خیال می‌زداید. «دونا» در آسمان هفتم گاوهای رنگين دارد. اما خبری از این گاوها در زندگی واقعی‌اش نیست.

در سایت کتابک بخوانید: جهان داستانی محمدهادی محمدی، خلسه‌ی رویا (بخش نخست)

روایت «دونا» و گاوهای آرزویش، خیال‌انگیز است، همراه با رگه‌های ناتورالیستی و تلخ. چندان که دونا بی آنکه به گاوهای آرزویش برسد، قدم بر زمین واقعیت می‌گذارد. اما داستان «امیدعلی» در «آرزوهای ابری» مقداری متفاوت است. درونمایه و موضوع هر دو داستان یکی است اما «آرزوهای ابری»، نرم‌تر و لطیف‌تر از «گاوهای آرزو» است.رده سنی مخاطب دو داستان نیز با چنین تفاوتی، سازگار است. همچنانکه ساختار بلند و کوتاه دو داستان نیز چنین‌اند.

در «آرزوهای ابری»، خیال نمی‌میرد. چرا كه با ابرها در هم آمیخته است. با ابرها می‌آید و با ابرها می‌رود و در نهایت به شکل باران بر سر «امیدعلی» می‌ریزد و بدل به آرزو می‌شود. «امیدعلی» نیز همچون «دونا»، پسربچه‌ای روستایی است و همچون او رنجور از فقر است. «امیدعلی» سوار بر بال خیال می‌شود و از حرمان زمینی به سوی آسمان لایتناهی و ابرهایش می‌گریزد. «به دنیایی که هیچ نشدی در آن وجود ندارد و تو می‌توانی هر کاری که دلت خواست انجام بدهی و یا شاهد اتفاق‌هایی باشی که در جهان واقع امکان وقوعش نیست.» [1] داستان «آرزوهای ابری»، داستان این گریز است. گریز به جهانی نو، اما نه بی‌ارتباط و گسسته از جهان واقع. در فرجام داستان، خیال‌های ابری در زمین واقعیت رسوب نمی‌کنند. رگه  امید در داستان پررنگ است. چندان که خود را در شخصیت‌پردازی اثر و نام «امیدعلی» و پایان‌بندی اثر نشان می‌دهد.

خرید کتاب کودک درباره امید و آرزو

پرواز در آسمان خیال سوژه‌ایست که ریشه در کودکی نویسنده دارد. معرفی خودنوشت و کوتاه نویسنده در ابتدای کتاب، چنین می‌گوید:
«برای ما کودکان آن روزگار، آسمان هم تمیز بود و هم فراخ. چه شب‌ها که روی بام می‌خوابیدیم
…روزهای نیمه ابری آسمان شهر، جایی بود که می‌توانستیم با ابرها خیال بازی کنیم. این اسب است، این گاو است و این قایق…»

رگه پررنگ امید در داستان «آرزوهای ابری» را نیز می‌توان از این معرفی خودنوشت بیرون کشید و فهم کرد: 
«در ده سالگی همراه با نزدیک‌ترین دوست دوره کودکی که در خیابان پاک، همسایه هم بودیم، علی پاک جسم پور فرد، عضو کتاب خانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در محله بی سیم نجف آباد شدیم…. مانند دو کرم کتاب هر چه بود می‌خواندیم و می‌خوردیم. علی در ۲۱ سالگی در حالی که دانشجوی برق و مخابرات دانشگاه تهران بود، در جنگ جانش را برای میهن‌اش گذاشت و از آن پس گاه به گاه او را در میان ابرها می‌یابم. برایم دست تکان می‌دهد و می‌گوید: هادی! آن چه من می‌نوشتم ناتمام ماند، تو هنوز داری می‌نویسی؟»

داستان «آرزوهای ابری» همچون هر داستان دیگری، جهانی نو می‌سازد و مخاطب را به زیست در این جهان نو فرا می‌خواند.اما این جهان نو در خلا شکل نمی‌گیرد. جهان نوی داستان «آرزوهای ابری»، فانتزی و خیال‌انگیز است، اما ریشه در جهان واقع دارد. «بسیاری از آرزوهای ما بی پاسخ و ناکام می‌ماند، اما فانتزی می‌تواند ما را در جهانی ذهنی و خیالی به آرزوهایمان، هر چه هم دست نیافتنی باشد، برساند.» [2] این ویژگی را می‌توان در فرم و آناتومی داستان جستجو و تحلیل کرد.

خرید آثار محمدهادی محمدی

درهم تنیدگی خیال و واقعیت

داستان «آرزوهای ابری» فرم و آناتومی ویژه‌ای دارد. چندان که مخاطب را با دو خط روایی رودررو می‌کند: روایتی از آنچه در زمین واقعیت می‌گذرد و روایتی از آنچه در آسمان خیال رخ می‌دهد. روایت زمینی، واقع‌گرا است و روایت آسمانی، خیال‌انگیز. این دو روایت اما، موازی نیستند و در حرکتی سینوسی با یکدیگر تداخل دارند. کلیت داستان حاصل درهم تنیدگی این دو خط روایی است. برای تحلیل این درهم تنیدگی باید گام به گام با پاره‌های داستانی پیش رفت:

«امیدعلی» آرزوی تحقق نیافته در واقعیت زندگی‌اش را با قدرت خیال در میان ابرها پیدا می‌کند. عنصر صحنه با پردازش روستایی کوهستانی و خانه‌ای که در نوک کوه و در نزدیک‌ترین مکان به آسمان و ابرها قرار گرفته است، با کنش‌های خیالی «امیدعلی» متناسب است. «امیدعلی» هربار که ابرها در آسمان روستا ظاهر می‌شوند، خود را به پشت بام خانه می‌رساند تا گاو آرزویش را در میان ابرها پیدا کند. بدین ترتیب، گاو ابری و خیالی «امیرعلی» به مثابه یک شخصیت وارد داستان می‌شود. شخصیتی که از زبان «امیرعلی» اینگونه توصیف می‌شود:

«سر و کله ی گاوم در آسمان پیدا می‌شود.
پیش می‌آید.
پستان‌اش بزرگ و پرشیر است.
در آسمان می‌چرد و علف می‌خورد»

این شخصیت‌پردازی از سویی با ساختار داستان و از سویی با درونمایه و موضوع آن هماهنگ است. علاوه بر این با شخصیت‌پردازی قهرمان داستان یعنی «امیدعلیِ» رویاپرداز متناسب است.
گاو علاوه بر این ویژگی‌ها، دارای کنش‌های عملی و گفتاری نیز است. چندان که رخدادها و کشمکش‌های داستانی که ریشه در قدرت خیال «امیدعلی» دارند و یکی از پس دیگری در آسمان خیال او رخ می‌دهند، حول شخصیت گاو می‌چرخد. این رخداد‌ها و کشمکش‌ها با صف آرایی دو گروه شخصیتی در گروهه‌ای [3] مشتمل بر شخصیت‌های خیالی شکل می‌گیرند: گرگ و ببر و نهنگ از سویی و گاو و مرغابی از سوی دیگر. با ورود نهنگ که زاده خیال امیرعلی به هنگام ابری شدن آسمان است، گاو و به دنبال او مرغابی تصمیم می‌گیرند که باران شوند و بر سر امیدعلی بریزند. این خلاصه‌ایست از خط روایی خیال و یا آنچه در آسمان رخ می‌دهد.

خرید کتاب کودک درباره خیال پردازی

اما یک خط روایی دیگر، رخداد‌ها و کنش‌های زمینی و واقعی را نقل می‌کند. در این خط روایی دو شخصیت داستانی، یعنی امیدعلی و مادرش نقش‌آفرین هستند. اهالی روستا نیز به عنوان نشانه، در پی رنگ اثر و پررنگ کردن تم و موضوع آن، نقش بازی می‌کنند.

این دو خط روایی، کلیت داستان را می‌سازند. بدین معنا که از یکدیگر جدا و منفصل نیستند و در طول داستان چندین بار یکدیگر را قطع کرده و در هم تداخل می‌کنند. این تقاطع‌ها و تداخل‌ها، در فهم و درک مخاطب از اثر نقش مهمی را ایفا می‌کنند.

سفیدخوانی‌های موثر

در پاره آغازین داستان، خیال و واقعیت هم‌نشین‌اند. در متن قراردادی، راوی اول شخص یعنی «امیدعلی» از این هم‌نشینی می‌گوید:

«هر کسی در این دنیا چیزی دارد.
من هم رویایی!»

متن شمایلی (تصویر) نیز توصیف گر این هم‌نشینی است. امیدعلی بر چمنزاری نشسته است و با چند ظرف حاوی رنگ در برابرش، نظاره‌گر چرای گاوهای رنگی‌ای است که به لحاظ ابعاد واقعی نیستند. صحنه‌پردازی اثر توسط «امیدعلی» توصیف می‌شود که بخشی از خط روایی واقعی در ساختار داستان است:
«من در روستایی زندگی می‌کنم که به کوه چسبیده است.
خانه‌ی ما از خانه‌های دیگر به ابرها نزدیک‌تر است.»

تصویر نیز با این توصیف هم‌آهنگ است. خط روایی واقعی با شخصیت‌پردازی امیدعلی و کنش عملی او، یعنی رفتن به پشت بام ادامه پیدا می‌کند. اما با پیدا شدن سر و کله گاو، خط روایی خیال و آنچه در آسمان می‌گذرد، آغاز می‌شود. دو خط روایی پا به پای هم پیش می‌روند. افتادن سایه گاو روی کوه زمینه را برای ورود دوباره به خط روایی واقعی فراهم می‌کند. گفت‌وگوی امیدعلی با مادر، نشانه این ورود است:

«سایه گاوم روی کوه افتاده. دارد می‌چرد.
با ذوق داد می‌زنم: مادر جان گاو من از آسمان به زمین آمده!
صدای مادر از اتاق می‌آید: کاش ما هم گاوی داشتیم که امیدعلی…
دنباله‌ی حرف‌های‌اش را نمی‌شنوم.»

ناقص ماندن حرف مادر و نشنیدن سخن کامل او توسط امیرعلی، علاوه بر اینکه در داستان تعلیق ایجاد می‌کند، فضاسازی لازم برای بازگشت امیدعلی به عالم خیال و از سرگیری خط روایی خیال را فراهم می‌کند. ضمن اینکه سفیدخوانی[4] مناسبی برای مخاطب کودک محیا می‌شود تا ادامه سخن مادر را تکمیل کند.
امیدعلی در عالم خیال همچنان چشم در آسمان دارد. اما پس از حمله ببر به گاو در آسمان، بار دیگر به خط روایی زمینی باز می‌گردد:

«درخت‌زاری نزدیک خانه‌ی‌مان است.
زیر درخت‌زار چند گاو دارند می‌چرند.
داد می‌زنم: مگر جای‌تان تنگ می‌شود، اگر گاو من هم بیاید کنار شما؟
صدای مادرم از اتاق بلند می‌شود: امیدعلی!امیدعلی! همسایه‌ها می‌گویند چون ما گاو نداریم تو…
دنباله سخن مادرم را نمی‌شنوم!»

فریاد «امیدعلی»، متناسب با درونمایه و موضوع اثر است. ناقص ماندن سخن مادر، باز هم فضایی برای سفیدخوانی مخاطب کودک است تا آن را بسته به برداشت خود تکمیل کند.

بار دیگر امیدعلی به عالم خیال باز می‌گردد و به توصیف رخداد‌ها و کشمکش‌ها از جمله تهدید گاو توسط گرگ می‌پردازد. اما خط روایی زمینی بار دیگر با صدای مادر، خط روایی آسمان را قطع می‌کند:

«مادرم از خانه بیرون آمده.
من را صدا می‌زند: امیدعلی جان! بیا پایین!
روزی ما هم یک گاو شیرده می‌خریم!»

این‌بار سخن مادر کامل است. سخنی که پرده از یک آرزو بر می‌دارد. «امیدعلی» با نشان دادن آسمان به مادر، دوباره روایت خیال خود را پیش می‌گیرد، تا جایی که آسمان تیره و بارانی می‌شود و گاو و مرغابی ابری تصمیم می‌گیرند که باران شوند و بر سر امیدعلی بریزند. آغاز باران، برگشت دوباره به روایت زمینی و واقعی است. بازگشتی که با تحول شخصیت «امیدعلی» همراه است.

در سایت کتابک بخوانید: جهان داستانی محمدهادی محمدی، هستی یافته از هیچ (بخش دوم)

آناتومی داستان «آرزوهای ابری» ویژگی مهم آن است. زیرا، رابطه دوسویه بین واقعیت و خیال، بدون این فرم، منفصل می‌شود. درونمایه و موضوع و محتوای اثر و جنبه‌های زیبایی شناختی‌اش و به دنبال آن، «شناخت شناسی» [5] اثر نیز برآمده از این فرم و رابطه دوسویه واقعیت و خیال است. بیان فقر و حرمان در عالم واقع برای مخاطب کودک بدون چاشنی خیال و یا طرح رویاپردازی صرف شخصیت داستانی بدون مفصل بندی رویا با واقعیت، حاصلی جز ابرهای سترون نخواهند داشت: ابرهایی بی شکل و گذرا که نه نشانی از آرزوها خواهند داشت و نه حامل قطره‌ای باران خواهند بود.

پی‌نوشت‌ها و ارجاعات: