مقاله‌های حوزه کودک و نوجوان
در این صفحه، مجموعه‌ای از مقاله‌ها و یادداشت‌هایی گردآوری شده‌اند که به جنبه‌های گوناگون زندگی و رشد کودکان و نوجوانان می‌پردازند. این مطالب با رویکردی کاربردی و تخصصی، موضوعاتی همچون روانشناسی کودک، آموزش و پرورش، سلامت جسم و روان، ترویج خواندن، ادبیات کودک، بازی، سرگرمی، حقوق کودک، محیط زیست و نیازهای ویژه را دربرمی‌گیرند.
محتوای این بخش برای خانواده‌ها، آموزگاران، مربیان و علاقه‌مندان به دنیای کودکان تهیه شده است تا در شناخت بهتر کودکان و همراهی مؤثرتر با آن‌ها در مسیر رشد و یادگیری، یاری‌رسان باشد.
در هر زیردسته، مقاله‌ها و منابعی با نگاه علمی، آموزشی یا فرهنگی ارائه شده‌اند که می‌توانند الهام‌بخش فعالیت‌های خانگی و آموزشی یا زمینه‌ساز پژوهش‌های ژرف‌تر باشند.
آشنایی با ویژگی‌های شخصیت مخاطبان و نیازهای روانی آن‌ها، برای ارتباط مثبت از یک‌سو، و ارایه‌ی راهکارهای موثر و نافذ در افزایش اثربخشی پیام از سوی دیگر، مستلزم برخورداری از دانش روانشناسی ارتباط و کاربست روش‌های علمی آن است.
دوشنبه, ۲ اسفند
ادبـیات (literature) به‌عنوان یک موضوع، گوهری دارد که آن را ادبیّت (literariness) می‌نامند. آفرینش این گوهر، فرایندی آگاهانه و خلاقه است. برای درک درسـت از ادبیات به‌طور عام و ادبیات کودکان به‌طور خاص، ضروری است که با چگونگی آفـرینش این فرایند آشنا شـویم، زیـرا همین گوهر است که متن ادبی را از متن غیرادبی جدا می‌کند. ادبیات، موضوع یا پدیده است، ادبیت ماده‌ی سازنده‌ی این موضوع یا پدیده است. ادبیت سرشتی پیچیده دارد که از ذهن خلاق هـنرمند در قالب متن ادبی، به پدیده‌ای ملموس تبدیل می‌شود. فرایندی که در آن ادبیت آفریده می‌شود، فرایندی ذهنی است.
سه شنبه, ۲۶ بهمن
آموزگاران و مربیان می‌توانند در طول سال تحصیلی، آشنایی هر چه بیشتر با دانش‌آموزان را در قالب بازی و فعالیت کلاسی انجام دهند. در این مقاله تعدادی از این بازی‌ها و فعالیت‌های کلاسی برای معرفی شده‌اند. چرا این فعالیت‌های جدید را امتحان نمی‌کنید؟
یکشنبه, ۱۹ دی
پیش از آنکه فردا برآید!
توران، دختر ایران تو بزرگی، نه برای این که مدرسه فرهاد را پایه گذاشتی، که الگوی مدرسههای پیشرو و خلاق انسانگرا بود.
تو بزرگی، نه برای این که از پایهگذاران شورای کتاب بودی و ادبیات کودکان نو را در ایران شکل دادید.
تو بزرگی، نه برای این که فرهنگنامه کودک و نوجوان را با همراهان خود سرپرستی میکردی تا الگوی پژوهیدن را در آموزش و پرورش ایران بدمی.
تو بزرگی، بیش از همه برای این که الگویی برای چگونه زیستن هستی.
تو بزرگی برای این که فراتر از فرهاد رفتی و فرهادها ساختی.
دوشنبه, ۲۴ آبان
یک
تبدیل کار تربیتی به عشق، به فضای محبت و احترام. فضایی که کودکان با عشق بزرگ شوند، رشد کنند، توانایی های شان شکوفا شود و بیش از هر چیز احساس امنیت کنند.
دو
برداشتن رقابت به هر شکل از محیط تربیتی. رقابت ویرانگر است. معنا و مفهوم هر کار را دگرگون و تخریب می‌کند. برتر، بهتر، ترها و ترینها وجود خارجی ندارند. فریب رقابت را نباید خورد.
سه
جایگزین کردن مشارکت در همهی کارها و در همهی سطوح. در خانواده، در مهد کودک، در جامعهی کوچک، در جامعهی بزرگ. لذت کار دسته‌جمعی سازنده است، توان و اعتماد، دوستی و محبت به وجود میآورد.
دوشنبه, ۲۴ آبان
در ایران، آبان، ماهی است که به ترویج کتابخوانی توجه می‌شود. بخشی از این توجه برآمده از نگاه دستگاههای فرهنگی دولت است و بخشی هم برآمده از کوشش کوشندگان جامعه مدنی. این داستان چندین دهه ادامه دارد. با گذشت این دههها باید شاهد دگرگونی کیفی در وضعیت کتابخوانی در جامعه میبودیم که نیستیم. آمارها همچنان حکایت از این دارند که سیر کتابخوانی در ایران روند نزولی دارد و این را شمارگان انتشار کتاب‌های فرهنگی نشان می‌دهند. چرا پس از این همه کوشش و سرمایهگذاری همچنان مردم ایران چنین با خواندن بیگانه و از این کنش بیزار هستند؟
پنجشنبه, ۶ آبان
اگر به ۷۰ الی ۸۰ سال پیش برگردیم یعنی زمانی که ترجمه در کشور ما شروع شده، می‌بینیم که در سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۰ اغلب آثار که در این حوزه منتشر می‌شد، مربوط به حوزه بزرگسال بوده است و پس از این‌که کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان در سال ۱۳۴۴ شکل گرفت، کم‌کم تالیف و ترجمه در این حوزه نیز پررنگ شد. در آن دوران کتاب‌های طلایی انتشارات فرانکلین و همچنین آثار ترجمه شده‌ای از سوی کانون پرورش فکری کودک و نوجوان منتشر می‌شد. تا سال ۱۳۵۷ به‌صورت پراکنده ترجمه‌های خوبی در حوزه کودک منتشر می‌شد که تعدادشان بسیار کم و اندک بود. مانند «لک‌لک‌ها بر بام» اثر میندرت دویونگ که با ترجمه باهره انور از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ جدید رسید. اما عمده‌ی دوران ترجمه در حوزه کودک و نوجوان در ایران مربوط به ۳۷ سال اخیر است که می‌توانیم آن‌را در قالب چهار دهه بررسی کنیم.
یکشنبه, ۲۵ مهر
گزارشی از زندگی توران میرهادی، بنیانگذار مدرسه فرهاد و شورای کتاب کودک باغبان کودکی‌ها
پنجشنبه, ۲۲ مهر
نوزاد جدیدی وارد خانواده می‌شود و فضای اطراف خویش را لبریز از نور و شادی می‌کند، مادر عاشقانه او را در آغوش می‌کشد و در حال شیر دادن برایش لالائی می‌خواند، و پدر به‌دست و پا زدن کودکانه‌اش و لبخندهای آسمانی‌اش می‌خندد؛ اما دنیای این فرشته کوچک در سکوت کامل فرو رفته است، او نه لالائی مادر را می‌شنود و نه خنده پدر را.
شنبه, ۱۰ مهر
شاید «خواندن» یک کتاب بدون کلام غیر منطقی به نظر برسد. از آن گذشته چگونه می توانید بدون متن، مهارت های سواد اولیه را آموزش دهید؟ و چگونه می توانید داستان بخوانید؟
این نوع کتاب ها مزایایی برای کودکان دارند و اگر تا به حال این کار را نکرده اید، حتما از کتاب های تصویری بدون کلام به عنوان بخشی از فعالیت کار گفتار درمانی استفاده کنید. طبق مطالعات جدید، این کار در آموزش کودکان نوپا اهمیت دارد و آن ها را معرض زبان غنی تری قرار می دهد.
سه شنبه, ۲۳ شهریور
هر روز روش‌های آموزشی جدیدی در جهت پرورش کودکانی آگاه‌تر و مسئول‌تر ارائه می‌شود. آزمون‌های استاندارد، که معیار «موفقیت» و «هوش» کودکان به حساب می‌آیند، قادر به سنجش سلامت روحی، فکری و اجتماعی کودکان نیستند. پس مصمم شدیم با هدف تربیت کودکانی سالم، شاد، مسئول و نیز بازسازی اجتماعی سالم، با نظر به فرآیندهای آموزشی در دنیا، آنچه را ضروری یافتیم ولی در نظام آموزشی‌مان جایی نداشت، ارائه کنیم. نتیجه این پژوهش شش فعالیت آموزشی پیش‌دبستانی است که در زیر آمده‌اند.
شنبه, ۱۶ مرداد
نگاهی به رمان «سایه‌ی هیولا» نوشته عباس جهانگیریان
تألیف رمان نوجوان در ایران، پدیده‌ای تازه است. پیش از انقلاب، همزمان با تأسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بخش انتشارات کانون، کارش را با ترجمه آغاز کرد. بسیاری از نوجوانان دیروز ایران، رمان‌های «کوه‌های سفید»، «باخانمان» و «بی‌خانمان»، «کودک، سرباز و دریا» و «پولینا چشم و چراغ کوهپایه»، «لک‌لک‌ها بر بام» و ... را فراموش نکرده‌اند، اما فقدان رمان بومی و تألیفی برای این گروه سنی، نیاز و دغدغه‌ای بود که همیشه در جامعه ایرانی احساس می‌شد.
چهارشنبه, ۲۲ اردیبهشت
هیچ کودکی نابغه به دنیا نمی‌آید، اما نقش کسی که او را پرورش می‌دهد و اهمیت آموزش قبل از دبستان و رشد مغزی کودکان، بسیار مهم است؛ زیرا این شانس را به کودک می‌دهد تا بیشتر از همسالانش بیاموزد و استعدادهای نهفته‌اش به شکوفایی برسد. اغلب ما قدرت آموختن کودکان را دست‌کم می‌گیریم و به توانایی‌های آن‌ها درست توجه نمی‌کنیم، در حالی که این کار در درجه اول اهمیت قرار دارد؛ شاید به عنوان والدین کودکان پنج تا نه ساله فکر کنیم، تمام تلاش خود را برای رشد ذهنی فرزندانمان انجام داده‌ایم.
دوشنبه, ۶ اردیبهشت
مک کالوین از جمله کسانی است که در زمینه مسائل عملی کتابداری و کتابخوانی بچه‌ها، صاحب صلاحیت است. کتاب «خدمات کتابخانه‌های عمومی کودکان» که مقاله پیشرو، بخشی از آن است از آثار برجسته وی محسوب می‌شود که در آن به مسائل مختلف این‌گونه کتابخانه‌ها اشاره کرده است. در این مقاله بخش‌هایی از فصل «انتخاب کتاب» برگزیده و ترجمه شده است. کالوین در مقوله «انتخاب» به سه معیار معتقد است: «... جوهر، صداقت و حقیقت» و در مورد هریک به تفضیل سخن گفته است.
شنبه, ۱۴ فروردین
آیا دنبال راه حلی آسان، جالب و خوب برای خواندن خانواده هستید؟ کیت هنکاک که هم مادر است هم ناشر راهی را پیشنهاد می‌دهد که کودکان را برای خواندن ترغیب می‌کند. پس از پایان شور و هیجان جشن و شادی آغاز سال نو بسیاری از ما به این فکر می‌افتیم که برای سال نو فکر بکری بکنیم و برایش برنامه‌ریزی کنیم. تجربه‌هایمان هر چه که باشد، اکنون بهترین فرصت است تا برای خواندن خود و کودکانمان در سال نو پیمان ببندیم.
شنبه, ۱۴ فروردین
اسطوره آرش کماندار قرن‌هاست سینه به سینه و به شکل‌های مختلف نقل می‌شود و حماسه آزادگی و میهن پرستی را به زیبایی وصف می‌کند. شعر، قصه، نمایشنامه، پویانمایی و هنرهای تجمسی، اشکال گوناگونی هستند که هر یک به گونه ای به توصیف اسطوره آرش کماندار پرداخته‌اند. اما آرش کماندار جدیدترین اثر محمدهادی محمدی نگاه دیگری به این اسطوره بی زمان کرده است. محمدهادی محمدی در این کتاب از نگاهی نو و از سپهری جدید به آرش کماندار نگریسته است. این سپهر نو کودکیِ آرش کماندار است که در این کتاب روایت می‌شود. شاید تا به حال هیچ کس کودکی این قهرمان بزرگ را که تیر و جانش کوه‌ها و دشت‌ها را در هم نوردیده و مرزهای این سرزمین را تثبیت کرده است، به تصویر نکشیده بود.
دوشنبه, ۱۰ اسفند
بازی‌هایی که کودکان از سنین کم به آن مشغول‌اند؛ مانند دالّی‌موشه و قایم‌باشک، بر مبنای رازداری و افشا هستند. بچه‌ها عاشق بازی‌های مخفی‌کاری هستند؛ اما همچنین تقلا می‌کنند خود را لو ندهند. خواهرزادهٔ من در بازی قایم‌باشک، قبل از رسیدن به عدد شش فریاد می‌زند: «من اینجام!» بنا به گفتهٔ مکس فن مانن، پدیدارشناس هلندی در کتاب رازهای کودکی (۱۹۹۶)، یکی از دلایل این کار این است که کودکان نمی‌توانند با «وجودنداشتن» کنار بیایند. مخفی‌شدن، این مفهوم پیچیده‌تر را به کودک یاد می‌دهد که هرچند کسی او را نمی‌بیند؛ او وجود دارد.
پنجشنبه, ۶ اسفند
اولین خاستگاه ارتباطی کودک همان دامان خانواده است و بیشترین شکل گیری شخصیت او در آن اتفاق می افتد. کلیات زندگی کودک مانند آنکه چگونه شکل می گیرد، دنیا چگونه می چرخد و چقدر باید در مورد آن تامل کرد همه چیزهایی است که از رابطه مادر و فرزند شکل می گیرد.یعنی اگر مادر دنیا را با آرامش ببیند، فرزندش هم آن گونه می بیند، اگر با اضطراب و نگرانی باشد یا عمیق به زندگی نگاه کند، جست وجوگر یا سرسری باشد فرزندش هم همان گونه دنیا را نگاه می کند. این گونه شخصیت کودک در پایه ای ترین ارتباط اولیه اش بذرافشانی می شود.
یکشنبه, ۱۸ بهمن
بشر ابتدا که در عصر شکار زندگی می‌کرد، سطح نیازهایش در حد نیازهای فیزیولوژیک و پایه‌ای بود. چنین انسانی امنیت و آینده چندان برایش اهمیت نداشت و حتی مفهوم آینده نیز در او شکل نگرفته بود. چنین بشری تنها به نیازهای لحظه‌ای خود می‌اندیشید، ولی انسان پس‌ازآن وارد عصر کشاورزی شد. در عصر کشاورزی نگاه به آینده مفهوم پیدا می‌کرد زیرا باید می‌دانست چه وقت وجین کند یا کی محصول را درو کند. در این مرحله، بود که امنیت برای او معنی تازه‌ای پیدا کرد. صنعتی شدن که با اختراع ماشین بخار آغاز شد، بسیاری از تعاملات جامعه بشری را تغییر داد.
دوشنبه, ۱۲ بهمن
مقوله کتاب و کتابخوانی مبحثی است که سال های متمادی مورد بحث کارشناسان بسیاری قرار داشته و دارد اما مسئله اصلی این است که چرا جامعه کنونی ما از کتاب اینقدر فاصله دارد؟ و چرا ما با تمام مشکلات و گرفتاری های روزمره حاضریم ساعاتی از شب را جلوی تلویزیون یا رایانه بنشینیم اما کتاب نخوانیم؟ چرا با کتاب مانوس نیستیم و در نهایت فکر می کنیم لذتی که از یک فیلم می بریم ممکن است از خواندن کتاب نبریم؟ و بالطبع فرزندان ما هم همین علایق را دارند اما موضوع حائزاهمیت این است که چه کنیم تا کودکان ما به این معضل دچار نشوند و نسل آینده به سمت کتابخوانی سوق یابد. کارشناسان تعلیم و تربیت کودک در یک نشست این موضوع را به چالش کشیدند.
شنبه, ۱۰ بهمن
انتخاب درست کتاب با توجه به زمان، سن این‌که کودک در چه مرحله از یادگیری قرار دارد، مهم است. خورخه لوییس برخس، نویسنده نامدار آرژانتینی گفته است: "از میان همه اختراعات بشر، کتاب تحسین برانگیز ترین آن‌هاست، و بقیه، پیوست‌های ساختار آن هستند. تنها کتاب گستره ای از تخیل و ذهن است. کتاب همچون پنجره ای است موازی، راهی برای فرار بزرگ‌ترها و نیزراهی برای پرواز خیال کودکان که سبب می‌شود به ساختن داستان‌های بی همتا بپردازند. مطالعه به شناخت، و شناخت بیشتر، به بهبود رشد عاطفی و روانی کودک می‌انجامد.
سه شنبه, ۱۹ خرداد
بازی در مزرعه‌ای کوچک در دل شهر، شاید رویای بسیاری از والدین خسته و شتاب‌زده این روزگار برای فرزندانشان باشد. رویایی دوست‌داشتنی که چند ماهی است در گوشه‌ای دنج و باصفا، همین‌جا در کشورمان رنگ واقعیت به خود گرفته است...
یکشنبه, ۱۷ خرداد
اولین شرط علاقه کودکان به مطالعه این است که خانواده و بخصوص والدین برای کتاب و کتابخوانی ارزش قائل شوند شب که می‌شود، مادر کتاب مورد علاقه‌اش را از داخل کتابخانه برمی دارد و مشغول خواندن می‌شود. پسر بزرگ تر هم کتاب‌های درسی‌اش را جمع می‌کند و با یکی از کتاب‌های داستانی به رختخواب می‌رود؛ این برنامه هر شب آن‌هاست. همیشه باید قبل از خواب، چند صفحه ای کتاب خوانده شود؛ البته در اجرای این برنامه هیچ اجباری هم در کار نیست و همه با علاقه آن را انجام می‌دهند.
سه شنبه, ۲۹ اردیبهشت
۱۹ اردیبهشت‌ماه زادروز جبار باغچه‌بان آموزشگر خلاق و توانمند کودکان ، نمایشنامه‌نویس و پایه‌گذار آموزش ناشنوایان در ایران است. موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان در مجموعه کتاب‌های تاریخ ادبیات کودکان ایران درباره زندگی و تلاش‌های او درزمینهٔ آموزش‌وپرورش و ادبیات کودکان ایران پژوهشی گستره انجام داده است که در جلدهای گوناگون تاریخ ادبیات کودکان منتشر شده است. گفتار زیر بخشی از این پژوهش است که به مناسبت زادروز باغچه‌بان فرزانه طاهری قندهاری سرپرست کتابخانه پژوهشی موسسه گردآوری کرده است.
یکشنبه, ۲۷ اردیبهشت