آنقدر گنج و ثروت در «کتاب‌ها» نهفته است که نمی‌توانی تصورش کنی. بسیار بیشتر از غنایم و ثروت‌های جزیره دزدان دریایی... اما بخش هیجان‌انگیز آن، این است که تو می‌توانی هرروز زندگی‌ات، از گنج‌های درون کتاب‌ها بهره و لذت ببری... .
-والت دیسنی

جشن کتابخوانی کاپیتان بوک

امسال هم مانند همیشه، در استان نورد راین وستفالن در آلمان، جشن کتابخوانی کاپیتان بوک در مراکز مختلف شهر، کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز فرهنگی برگزار شد. در این جشن نویسندگان از کشورهای مختلف برای کودکان کتاب خواندند و برنامه‌هایی اجرا شد.

در سایت کتابک بخوانید: کتاب‌خوانی برای کودکان؛ هفده دلیل در اهمیت کتاب‌خوانی و آغاز کردن آن

جشن کتابخوانی کاپیتان بوک از سال ۲۰۰۳ بنیان گذاشته شده است و در اکتبر یا نوامبر به مدت یک‌هفته برگزار می‌شود. امسال با نوه‌ی شش ساله‌ام قرار گذاشتم در این جشن شرکت کنیم.
فکر می‌کنم هیجان من، چیزی کم از نوه‌ی کوچکم ندارد به‌ویژه آن‌که قصد دارم گزارشی از این برنامه تهیه کنم.

جشن کتابخوانی کاپیتان بوک با برنامه‌های گوناگونی که ارائه می‌دهد نبودش برای بچه‌ها و خانواده‌ها تصورپذیر نیست و با استقبال هر ساله، به نظر می‌رسد جشنی همیشگی برای کودکان این ایالت باشد.

خواندن و تشویق کودکان به خواندن در این جشن از راه‌های گوناگونی صورت می‌گیرد. از کتابخوانی کاپیتان بوک به همراه چمدان شگفت‌انگیزی پر از کتاب گرفته تا بلند‌خوانی نویسنده‌های کتاب، حضور نویسندگان کتاب کودک از کشورهای مختلف، نمایش فیلم برای کودکان، اجرای تئاتر، کشیدن نقاشی و همچنین ساختن کاردستی پس از خواندن کتاب در کارگاه‌ها به همراه مربی‌های ویژه، از جمله برنامه‌های همیشگی است که برای تشویق کودکان به کتابخوانی انجام می‌شود. 
همچنین کتاب نویسندگانی که برنامه‌ی بلندخوانی دارند فروخته می‌شود و در پایان بلندخوانی، نویسنده‌ها کتاب را برای بچه‌ها امضا کرده و با آن‌ها گفت‌وگو می‌کنند.

در سایت کتابک بخوانید: بلندخوانی، اهداف و روش‌های آن

جشن کتابخوانی کاپیتان بوک اهداف بسیاری را دنبال می‌کند که خانم اورزولا وایسبرن، مسئول موسسه هنر و فرهنگ، آن‌ها را این‌گونه توضیح می‌دهد:
«قابلیت اصلی خواندن این است که برای کودکان و نوجوانان درهای بسیاری می‌گشاید مانند افزایش سواد آن‌ها، یادگیری واژه‌های بیشتر، تقویت توانایی‌های نوشتاری و تشویق به بیان احساسات خود و... . امروزه دانشمندان دریافته‌اند خواندن کتاب از کودکی سبب تقویت و پرورش سلول‌های مغزی، افزایش فعالیت مغز، تولید و باز‌آفرینی فانتزی، تقویت قوه‎‌ی زیباشناسی و درنهایت، افزایش خلاقیت در کودکان می‌شود. کودکان در دنیای قصه‌ها و داستان‌ها بسیاری از توانایی‌های خود را کشف می‌کنند؛ توانایی‌هایی که همواره در مسیر زندگی، در تقویت اعتمادبه‌نفس و تحکیم شخصیت آن‌ها تاثیرات بسیار مثبت و مهمی می‌گذارند.»

وارد محوطه بزرگ سالن موزه‌ی هنری آلمان در شهر بن می‌شوم اما این‌بار چندمورد به چشم من که هرسال در این برنامه شرکت می‌کنم تازه آمد و توجه مرا جلب کرد. این‌بار کاپیتان بوک زن بود و چمدان بزرگ‌تری پر از کتاب برای بچه‌ها همراهش بود.
به سوی او رفتم و خود را معرفی کرده و گفتم من با کاپیتان بوک مرد هم گفت‌وگو داشته‌ام و عکس گرفته‌ام، آیا اجازه دارم از شما عکس بگیرم؟ با خوش‌‍رویی پذیرفت.

در گوشه‌ای از سالن پلاکارد بزرگی توجه‌ام را جلب می‌کند. روی آن بزرگ نوشته شده است: Help

از خانمی که پشت میز وابسته به پلاکارد ایستاده بود پرسیدم شما چه وظایف و مسئولیت‌هایی بر عهده دارید؟ پاسخ می‌دهد پروژه ما به کودکان‌ جنگ‌زده یاری می‌رساند. می‌پرسم مثلاً چه کمک‌هایی؟ پاسخ می‎دهند در زمینه‌های متفاوتی کمک می‌کنیم: کمک‌های پزشکی، درمانی و بهداشتی، آب‌رسانی، تغذیه و همچنین با ایجاد پروژه‌هایی به کودکانی که آسیب روحی دیده‌اند کمک می‌کنیم. بروشوری به من داد و متوجه شدم فعالیت آن‌ها در سطح بین‌المللی است. برای ایشان آرزوی موفقیت می‌کنم و می‌گویم ای کاش دیگر جنگی نباشد، با لبخندی می‌گوید آرزوی ما هم همین است.

در جای دیگری از سالن، دیواری از جنس مقوا توجه مرا جلب می‌کند. روی دیوار نقاشی‌‌شده و کودکان بسیاری در اطراف آن می‌چرخیدند و بازی می‌کردند. روی آن امضا شده: بیست سالگی پروژه آبراپالابرا « Abrapalabra». این واژه اصطلاحی اسپانیایی است به معنای «ورد جادویی» یا طبق توضیحی که یکی از خانم‌های مسئول پروژه دادند «جادوی کلمه»

این پروژه از سال ۲۰۰۲ شروع شده و مبتکر آن موزه زنان در شهر بن آلمان است. هرسال در کلاس‌های چهارم دبستان، مسابقه داستان‌نویسی‌ای برگزار می‌شود و داستان هر دانش‌آموزی که برنده شود جایزه به تمام کلاس تعلق می‌گیرد. جایزه‌ها معمولاً دیدار از مرکزی هنری یا موزه، شرکت تئاتر یا رفتن به شهربازی است.

از انگیزه آن‌ها برای این کار پرسیدم. پاسخ دادند این پروژه هنگامی که دانش‌آموزان نوشتن را به تازگی آموخته‌اند (کلاس چهارم دبستان) به آن‌ها کمک می‌کند با نوشتن و بیان نوشتاری احساسات و آرزوهای خود، توانایی خود را در بیان و درست نوشتن تقویت کنند. 
تاکنون مجموعاً ۱۹ جلد کتاب از داستان‌های نوشته شده برای کودکان چاپ شده و بیستمین جلد آن در زیر چاپ است. هر کتاب پیرامون یک موضوع است.

در شانزدهمین جلد با موضوع «اگر یک پرنده بودم»، پسری فلسطینی به زیبایی در داستانی که خودش قهرمان آن است آرزو می‌کند پرنده شود و مادربزرگش را که در منطقه حیفا زندگی می‌کند ملاقات کند. این آرزو در طی داستان فانتزی او برآورده می‌شود. او در راه بازگشت از خانه مادربزرگ، دچار مشکلاتی می‌شود و پرنده‌ای دیگر که داستانی شبیه به او دارد، به او کمک می‌کند به مقصد برسد. از آن تاریخ تا امروز این دو کودک دوستان صمیمی یکدیگر شده‌اند. این داستان نمونه‌ای ساده از آرزوی کودکی برای برقراری صلح است.

در یکی دیگر از این مجموعه کتاب‌ها، گزارش بسیار جالبی از برزیل خواندم. گزارشی از کشتی‌های پر از کتاب که به منطقه‌ی آمازون و شمال شرقی برزیل فرستاده می‌شود. در مناطقی که فقط از طریق رودخانه‌ها با هم تماس دارند و جاده‌ای نیست، هر ماه کشتی‌ای پر از کتاب در ایستگاه‌های مختلف ساحلی توقف می‌کند و به این مناطق به‌طور رایگان، کتاب کودک و نوجوان می‌دهد. به این صورت ساکنین این مناطق را تحت پوشش برنامه‌ی کتاب‌خوانی خود قرار می‌دهند. آن‌ها در این یک ماه سعی می‌کنند که کتاب‌ها را بخوانند و میان خودشان تقسیم کنند تا ماه بعدی که کتاب‌های جدید از راه می‌رسد، همه‌ی کودکان و نوجوانان محل کتاب‌ها را خوانده باشند. این کار حدود ده سالی است انجام می‌شود. این پروژه در برزیل جوایز مختلفی را به خود اختصاص داده است. نام این پروژه Barca das Letras است؛ پروژه‌ای بسیار ارزشمند و در نوع خود بی‌نظیر. این گزارش سبب شد من هم تصمیم بگیرم گزارشی از برنامه‌ی «با من بخوان» برای جلد بعدی این کتاب تهیه کنم.
توبا صابری اکتبر ۲۰۲۳

به «یکتا بهروزی» که شمع مادرش را روشن نگاه داشته است.

«آتش یخ‌زده» روایت پر‌فراز‌و‌نشیب پرواز به سمت زندگی جدید است. زندگی جدیدی که پدر برای پسر کوچکش ماتیو رقم می‌زند تا در خلال این سفر پر‌رمز‌و‌راز، زوایای تازه‌ای از جغرافیای جهان درون و بیرون خود را تجربه کند. تجربه‌ای که هر نوجوانی به آن احتیاج دارد، تا ضمن روبه‌رو شدن با ترس‌‌ها و نگرانی‌‌ها، امیدها و ناکامی‌‌هایی که دستاورد دنیای بزرگسالان است، به تصویر و تصوری شایسته و درخور از خویشتنِ خود برسد و هویت خویش را خلق کرده، بر اساس همین هویت به زندگی ادامه دهد.

خرید کتاب کودک درباره هویت

پدر گفت: «خوب، ماتیو ما باز هم با هم هستیم و داریم به‌سوی یک زندگی جدید پرواز می‌کنیم.»

همین جمله کافی است تا مخاطب را با داستان هم‌سفر کند. بدین‌گونه او پابه‌پای قهرمانان داستان به اکتشاف و مکاشفه‌ی خود و دنیای پیرامونش دست خواهد زد؛ زیرا تمامی شخصیت‌های «آتش یخ‌زده» کنجکاوند و جست‌وجوگر. شخصیت‌هایی که در هیچ کجا، چه خانه باشد و چه مدرسه، چه قله‌ی کوه باشد و چه دامنه‌ی آن، از حرکت باز نمی‌ایستند و همواره در تلاش هستند. ایشان در نهایتِ شجاعت خطر می‌کنند و دل به دریای پرتلاطم حوادث می‌سپارند. هیچ برف و بورانی هم نمی‌تواند اراده‌ی آن‌ها را به زانو دربیاورد و شکست‌شان دهد. آن‌ها، در خلال همین کنجکاوی جسورانه، که گاه تا یک قدمی مرگ پیش می‌‌رود، زوایای تاریک هستی را درمی‌نوردند و در تقابل با جهان آکنده از واقعیت بزرگسالان، جهان عظیم سرشار از رؤیای خود را خلق می‌کنند.

خرید کتاب با موضوع نوجوانان و خودشناسی

کیاک گفت: «ما باید همیشه در حرکت باشیم.»
«من به یخ‌های شناور اعتماد ندارم. تو فقط پاهایت را جای پای من بگذار.»
در «آتش یخ‌زده»، مرز میان خیال و واقعیت و رؤیا و آرزو، نه‌چندان دور است و نه آن‌چنان نزدیک. اما در نهایت این آرزو است که آتش واقعیت را خاموش می‌کند و خود روح شکست‌ناپذیرش را چون ابری سپید بر هستی می‌گستراند. چنین جهان‌بینی‌‌ای مخاطب را متقاعد می‌‌کند که تحت هیچ شرایطی، رؤیاهایش را به فراموشی نسپارد و همیشه و همه‌جا به آرزوهایش فکر کند. 

«کاش مادر هم اینجا بود.» ماتیو آهی کشید: «او خیلی دوست داشت...»
«خوب، او اینجا نیست و من و تو باید به این فکر عادت کنیم.»
ماتیو گفت: «این را می‌دانم. فقط یک آرزو بود.»
پدر نفس عمیقی کشید و گفت: «آرزو هیچ‌چیز را عوض نمی‌کند.»
این گفت‌وگوی فلسفی میان ماتیو و پدرش، ضمن برجسته ساختن تقابل میان جهان‌بینی کودکان و بزرگسالان، بر این انگاره تأکید می‌‌کند که زندگی در ذات خود مبارزه‌‌ای طاقت‌‌فرساست و در نهایت این کودکان‌‌اند که پیروز میدان هستند. در این اثر، حوادث داستان به‌شکلی هنرمندانه در هم تنیده شده‌اند و مخاطب را برای رویارویی با طوفانی سهمناک آماده می‌کنند؛ طوفانی که هیچ ساحل امن آرامشی ندارد و او را نه برای خوابی رؤیاگونه، که برای تقابل با زندگی سخت و دشواری آماده خواهد کرد که چاره‌ای جز پیروزی بر آن نیست. 

تکاپو برای کشف جهان‌‌های ناشناخته‌‌ی دور از دسترس از موتیف‌‌های اصلی داستان است. پدر ماتیو مثل همیشه در جست‌وجوی یافتن گنجی پنهان در دل زمین است؛ گنجی که اگرچه هیچ‌گاه پیدایش نمی‌کند، وسوسه‌‌ی یافتنش همیشه با اوست و همین وسوسه زندگی او و ماتیو را سرشار از هیجان کرده است. اما ماتیو به‌جای گنجی که در زیر زمین پنهان شده است، به جست‌وجوی پدرش می‌پردازد که سرما و برف و بوران بی‌رحمانه می‌خواهند او را از پسرک بگیرند. ماتیو به‌ناچار درگیر مبارزه‌ای نابرابر می‌شود که البته در پایان سربلند از آن بیرون می‌آید. او نمی‌خواهد تسلیم سرمای زندگی شود و تحت هر شرایطی شمعی را میان تاریکی روشن می‌کند و اجاق خانه‌اش را روشن نگه می‌دارد.

وقتی ماتیو به داخل خانه قدم گذاشت گفت: «پدر تو اینجا هستی؟» جوابی نیامد. خانه‌ی خاکستری با آن فضای تیره و سرد لرزید. ماتیو با دست کلید چراغ را زد. اما هیچ اتفاقی نیفتاد. دوباره امتحان کرد. هیچ. او یکی از شمع‌های سفید را که برای مواقع اضطراری بود از قفسه درآورد و با یک کبریت هم شمع و هم اجاق را روشن کرد.

در «آتش یخ‌زده»، مخاطب همچون قهرمان قصه (با شگردی که نویسنده در ساختار روایی‌اش انتخاب کرده است) هر لحظه خود را در یک قدمی معدنی بزرگ و در بزنگاه شکار یک ماهی نهنگ‌آسا می‌بیند. اما هربار معدن از برابر چشمانش ناپدید می‌شود و ماهی از دستانش می‌گریزد تا انگیزه‌ی سفر در ذهن او باز هم چنان آتشی که هیچ‌گاه خاموشی نمی‌‌گیرد، زبانه بکشد. این امر مخاطب را وامی‌دارد تا به این دیدگاه فلسفی دست پیدا کند که آنچه در زندگی ارزش حقیقی دارد، جستن است، نه یافتن. شدن است، نه بودن. 
از سوی دیگر، رگه‌‌های روان‌شناسی وجودی، که در سرتاسر روایت موج می‌‌زند، مخاطب را با مفهوم وجود به‌شکلی دیگرگونه آشنا می‌کند، تا به ارزش حقیقی وجود پی ببرد؛ به نحوی که هم برای حفظ آن و هم برای هویت‌بخشی به خود نهایت تلاش خود را به کار گیرد.
پرستار گفت: «پدرت خیلی قوی است. او حدود صدوشصت کیلومتر راه یخ‌زده را طی کرد تا به اینجا رسید. او هم جان چارلی و هم جان خودش را نجات داده است.»

ستایش تجربه و تقابل زندگی حقیقی با سیستم تعلیم و تربیت مدرسه‌‌ای از دیگر مفاهیم بنیادینی است که نویسنده به شکلی هنرمندانه، بی‌آنکه به دام انتقاد مستقیم بیفتد در چیدمان اتفاقات و حوادث داستان خلق کرده است تا مخاطب به ارزش حقیقی تجارب زندگی پی ببرد و هیچ‌گاه از مدرسه‌‌ی واقعی، که خود زندگی است، غافل نشود. آنجا که ماتیو و دوستش در جست‌وجوی پدرش میان سرمای کوه گرفتار می‌‌شوند، ماتیو ضمن آگاهی از ناکارآمد بودن آموزش‌‌های مدرسه در خلق زندگی موفق، با اتکا به تجربیات پدربزرگش از مرگ نجات پیدا می‌‌کند.

در سایت کتابک بخوانید: انسان‌مداری در بازی‌های سنتی، گفت‌وگو با ثریا قزل ایاغ

«خواندن و نوشتن، جغرافیا، تاریخ، تیراندازی و تنیس خیلی هم لذت داشت.»
کیاگ گفت: «به‌جز تنیس و تیراندازی. چون من هم این‌‌ها را یاد گرفته‌‌ام. ولی ماتوسی کدام‌یک از این درس‌ها می‌‌تواند اینجا به تو کمک کند؟»
«نمی‌‌دانم. فکر می‌‌کنم هیچ‌کدام از آن‌ها نتواند در این شرایط به ما کمک کند.» 
کیاگ گفت: «درست است. هیچ‌کدام. ماتوسی در مدرسه درباره‌‌ی یخ به تو نگفتند؟»
«نه، درباره‌‌ی یخ نه.»
«یک بار یک کالونا به من گفت که پدربزرگم یک نادان بوده است. می‌‌شنوی چه می‌‌گویم نادان؟ ولی هرآنچه ما ظرف این چند روز انجام داده و در روزهای آینده انجام خواهیم داد از پدربزرگم به من رسیده است. بدون دانش پدربزرگم من و تو تا حالا مرده بودیم.»
بهره‌‌گیری از فرهنگ شفاهی اسکیموها و سرخپوست‌ها، جایی که داستان در آن اتفاق می‌‌افتد، جذابیت خاصی به فضای داستان بخشیده است و در پرداخت شخصیت‌‌ها و باورپذیری آن‌ها نقش مهمی دارد. ارجاعات درون‌متنی و پیرامتنی به این فرهنگ شفاهی، مرز میان واقعیت و افسانه را به حدی به هم نزدیک کرده است که از طریق درهم‌تنیدگی روایی، گاه در همدیگر می‌‌آمیزند و گاه در هم استحاله می‌شوند. این درهم‌تنیدگی سبب شده است مخاطب خود را نه صرفاً در مقام خواننده‌‌ی داستان، که به شکل انسانی تصور کند که خود در آن سرزمین حضور دارد و سایه به سایه‌‌ی مردمانش حرکت می‌‌کند و افسانه‌هایشان را به‌شکلی مستقیم تجربه کرده، با باورمندی به آن‌ها تا انتهای داستان پیش می‌‌رود.

خرید کتاب موج بزرگ: زندگی از مرگ قوی‌تر است

«مادربزرگم می‌‌خواهد من به تو بگویم که او تقریباً تمام عمرش را در آکی آکتولااولاویک، در زمستان‌ها و در ایگلو و در تابستان‌ها در چادر پوست سگ آبی به سر آورده است. او شب‌ها نمی‌‌تواند بدون نور چراغ بخوابد. او از تاریکی می‌‌ترسد و معتقد است که چیزهای عجیبی مثل روح و شبح در تاریکی پرسه می‌زنند.» 

کیاگ گفت: «پدربزرگم مُرد با این فکر که زمین مسطح است. او فکر می‌‌کرد ارواح، یخ‌‌ها را به حرکت درمی‌‌آورند و آن‌ها را متوقف می‌‌کنند. او می‌‌گفت شب‌های مهتاب گاه می‌‌شود انسان‌های کوچکی را دید که در کنار شکاف‌‌ها به پشت دراز کشیده و پاهایشان را مثل قیچی در هوا حرکت می‌‌دهند و فریاد می‌‌کشند و می‌‌خندند و انسان‌های درمانده را دست می‌‌اندازند.»

حضور نه در رویکردی فیزیکی، بلکه در نگاهی فلسفی، از دیگر مفاهیم کلیدی داستان است. ساختار «آتش یخ زده» به گونه‌ای است که همه در آن حضور دارند. چه شخصیت‌هایی که حرف از پشت حرف روی سطرها راه می‌روند و با یکدیگر و مخاطب دیدار می‌کنند، چه شخصیت‌هایی که غائب‌اند، اما در روح و جان دیگران حضوری ازلی و ابدی دارند و با همین حضورِ معجزه‌گرشان داستان را پیش می‌‌برند. مادر در این داستان موجود منحصر‌به‌فردی است که اگرچه همسفر ماتیو و پدرش نیست، هیچ‌گاه از طرح داستان حذف نمی‌شود و ماتیو هر‌از‌گاهی با مرور خاطراتش او را از حاشیه به متن داستان فرامی‌خواند، تا مبارزه علیه عادت به نبودن را ادامه دهد. او برای رهایی از این عادت مرگ‌بار مدام از فقدان و فراموشی عادت‌زدایی می‌کند. نویسنده در این داستان به‌طرزی معجزه‌آسا دلبستگی ماتیو به مادرش را به تصویر کشیده است و همذات‌پنداری عمیقی را با شخصیت او برای مخاطب خلق کرده تا او هم به نقش مادر – حتی آن‌گاه که غایب است - در شکل‌گیری شخصیت انسان پی ببرد و کهن‌الگوی مادر را در گستره‌ی زندگی سخت و دشوارش حفظ کند.

ماتیو به یاد حرف‌های مادرش افتاد. او همیشه می‌گفت: «پدرت همیشه فکر می‌کند در یک‌قدمی یک معدن بزرگ است که زیر پای او پنهان شده است. تو باید به این فکر عادت کنی. او مثل ماهیگیری است که فکر می‌کند جایی در زیر آب‌ها، یک ماهی بزرگ منتظر قلاب اوست. کسی چه می‌داند شاید یک روز آنچه را که او به دنبالش می‌گردد بیابد.»
کسی چه می‌داند، شاید در یک قدمی من و تو هم یک معدن بزرگ وجود دارد، که زیر پایمان پنهان شده است. شاید ما همان ماهیگیری هستیم که جایی در زیر آب‌‌ها، یک ماهی بزرگ منتظر قلاب‌مان است. اگر این‌گونه است، بیا معطل نکنیم و «آتش یخ زده» را سطر به سطر بخوانیم. کسی چه می‌داند، شاید من و تو نیز یک روز آنچه را به دنبالش هستیم بیابیم.

مشخصات کتاب

نویسنده: جیمز هوستون
مترجم: ثریا قزل ایاغ
ناشر: توس
سال نشر: 1372
نوبت چاپ: اول
 

کتابخانه‌ی ملی کودکان ارمنستان، خنکو آپر (Khnko Aper) به مناسبت نودمین سال تاسیس این کتابخانه در شهر ایروان در روزهای 4، 5 و 6 اکتبر (12 تا 14 مهرماه) با همکاری شاخه‌ی ملی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY Armenia) با دعوت از زهره قایینی، مدیر موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و برنامه‌ی «با من بخوان»، کارگاهی سه‌روزه با عنوان «چگونه از حقوق کودکان برای خواندن پشتیبانی کنیم؟» برگزار کرد. 

روزان تونایان، رئیس کتابخانه‌ی ملی کودکان خنکو آپر، در مصاحبه‌ای با یکی از شبکه‌های تلویزیونی ارمنستان هدف از برگزاری این کارگاه را بالابردن سطح دانش و مهارت‌های کتابداران کتابخانه‌های ارمنستان اعلام کرده و می‌گوید: «با توجه به تجربه‌ی غنی و گسترده‌ی زهره قایینی کارشناس ادبیات کودکان و ترویج کتابخوانی که تاکنون به همراه همکاران‌اش در برنامه‌ی «با من بخوان» دو جایزه‌ی معتبر جهانی ایبی-آساهی (2016) و ایبی-آی‌رید (2022) را کسب کرده است، از ایشان دعوت کردیم تا به این‌جا بیایند و در قالب یک کارگاه سه‌روزه تجربه‌های ارزش‌مند خود را با کتابداران ما سهیم شوند.» 

خانم روزان تونایان رییس کتابخانه ملی کودکان

در روز نخست این کارگاه، زهره قایینی درباره‌ی نقش کتابخانه‌های کودک در سده‌ی بیست‌ویکم سخن گفت و این‌که کتابداران چگونه می‌توانند کودکان را در کسب مهارت‌های سواد به معنای امروزی یاری رسانند. او تاکید کرد اگر بخواهیم کودک کتاب‌خوان پرورش دهیم باید از خانواده آغاز کنیم و سپس با اشاره به سند راهبردی ایفلا برای خدمات کتابخانه‌های کودکان، به تعریف سواد از نگاه نو و اهمیت سواد فرهنگی پرداخت. روز نخست کارگاه با معرفی نظریه‌ی سامانه‌های اکولوژیکی یوری برونفنبرنر روان‌شناس روسی-آمریکایی پایان یافت. شرکت‌کنندگان دریافتند که چگونه نهاد‌های گوناگون در جامعه هم‌چون خانواده، مدرسه، کتابخانه در پیوند و همکاری با هم در پرورش یک کودک نقش دارند. در تمام مراحل کارگاه شرکت‌کنندگان در گفت‌وگوها فعالانه شرکت داشتند و به‌عنوان یک کار عملی گروهی کتابخانه‌های ایده‌آل خود را ترسیم و درباره‌ی ایده‌های خود با یک‌دیگر گفت‌و‌گو کردند. 

در روز دوم درباره‌ی خواندن با نوزاد و اهمیت آن و موضوع سواد شکوفایی صحبت شد. سپس این پرسش در برابر شرکت‌کنندگان قرار گرفت که کتابخانه‌ی کودک‌محور چگونه کتابخانه‌ای است و یک کتابخانه برای قرار گرفتن در این جایگاه به چه نکاتی باید توجه کند. تعریف محیط سرشار از سواد و راه‌های تبدیل یک کتابخانه به محیطی که از مهارت‌های چندگانه‌ی سواد کودکان پشتیبانی کند یکی دیگر از موضوع‌های مورد بحث روز دوم کارگاه بود. در این روز هم‌چنین کتابداران فرصت یافتند با تکیه بر آموخته‌های خود در یک کار گروهی، برداشت خود از کتابخانه‌های سرشار از سواد را به شکل یک پوستر شماتیک طراحی و ارائه کنند. روز سوم یا روز پایانی کارگاه با این پرسش که بلندخوانی چیست و چه اهمیتی دارد آغاز شد. چندین کتاب برای شرکت‌کنندگان بلندخوانی شد و کتابداران با روش‌های بلند خوانی، بلندخوانی گفت‌و‌گویی و نقش کتابداران در پیشبرد گفت‌و‌گوها در میان کودکان آشنا شدند. 

زهره قایینی در این کارگاه توضیح داد که نشست‌های بلندخوانی باید با فعالیت‌های هنری در پیوند باشد تا کودکان درک بیش‌تر و عمیق‌تری از داستان به دست آورند. 

موضوع کتاب‌درمانی یکی از مباحث مهمی بود که در این کارگاه سه‌روزه مطرح شد. ابتدا درباره‌ی تعریف کتاب‌درمانی و مراحل مختلف کتاب‌درمانی، و سپس وضعیت‌های گوناگونی که کودکان به کتاب‌درمانی نیاز دارند سخن گفته شد. گزینش کتاب مناسب در کتاب‌درمانی و راه‌های سهیم شدن آن با کودکان در بحران مورد بحث قرار گرفت و چندین تجربه‌ی عملی در برنامه‌ی «با من بخوان» و پروژه‌های گوناگون جهانی با کتابداران به اشتراک گذاشته شد. این کارگاه با اهدا گواهی‌نامه به شرکت‌کنندگان پایان یافت. 

شاخه ملی ایبی در ارمنستان از سال 2015 تا کنون با پشتیبانی صندوق یامادا کارگاه‌های گوناگونی از سوی تصویرگران، نویسندگان، مترجمان و ناشران برای کتابداران برگزار کرده است و این کارگاه سه روزه که در محل کتابخانه ملی کودکان خنکو آپر برگزار شد تازه‌ترین رخداد فرهنگی در این کتابخانه است.

پیشینه‌ی تاسیس کتابخانه‌ی ملی کودکان ایروان به سال 1933 باز می‌گردد. این کتابخانه در سال 1935 به نام کتابخانه‌ی ملی کودکان خنکو آپر، نویسنده‌ی نامدار ارمنی، نام‌گذاری شد. کتابخانه‌ی خنکو آپر دارای شش طبقه و در هر طبقه دارای بخش‌های مختلفی برای گروه‌های سنی مختلف کودکان و نیاز‌های گوناگون‌شان است. اتاق قصه‌گویی و نمایش و اتاق موسیقی از دیگر بخش‌های این کتابخانه است. این کتابخانه دارای یک مجموعه پانصدهزار جلدی از کتاب‌های کودکان به دو زبان ارمنی و روسی است اما در هر اتاق چند قفسه نیز به کتاب‌های انگلیسی و فرانسه اختصاص دارد. کتاب‌های فارسی، چینی و آلمانی هر کدام اتاقی ویژه خود دارند. 

شاخه‌ی ملی ایبی ارمنستان که در سال 2013 آغاز به کار کرده است به شکلی تنگاتنگ با این کتابخانه همکاری دارد. این دو نهاد تاکنون توانسته‌اند با استفاده از فاند یامادا چندین پروژه کتابخوانی راه‌اندازی کنند که از میان آن‌ها بازگشایی و تجهیز کتابخانه‌ای کوچک در خانه فرهنگ روستای آخاجور در استان تاووش در سال 2019 و راه‌اندازی گوشه‌ی کتابخوانی در بیمارستان گوریس در سال 2022 شایان توجه است. 

تندیس کتاب در جلوی کتابخانه خنکو آپر

کتابخانه‌ی ملی کودکان خنکو آپر و شاخه ملی ایبی ارمنستان با وجود مشکلات اقتصادی که با آن روبه‌رو هستند تلاش دارند با کمک کارشناسان ادبیات کودکان از کشورهای دیگر و برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای کتابداران، نویسندگان، تصویرگران و علاقه‌مندان به ادبیات کودکان، به بهبود وضعیت ادبیات کودکان و کتابخوانی در ارمنستان یاری رسانند. 

نخستین خاطرات‌ام از خواندن

سه‌ساله بودم؛ در نزدیکی پورتسموث، در محله‌ی پوربروک زندگی می‌کردیم. اگر بچه‌ی حرف‌گوش‌کنی بودم مادرم کتابی به کتاب‌فروشی محلی سفارش می‌داد؛ ماه بعد می‌رفتیم و تحویل‌اش می‌گرفتیم. 
هایاواتای کودکان، نسخه‌ای زیبا از داستان نی‌نواز هاملین با تصویرگری مارگارت ترنت، و کتاب میکادو[1]ی مصوری را به یاد دارم؛ واژه‌های آهنگین کتاب میکادو را بی‌هیچ موسیقی‌ای یاد می‌گرفتم [2] :  
چشم‌انتظار حس ضربه‌ای تند‌و‌تیزِ ساطوری تیزتیز و ارزان 
بر سنگی بزرگ و مشکی [3]  
و باقی آن...  برای کودکی سه‌ساله، شنیدنی‌های چندان خوشایندی نبودند.

در سایت کتابک بخوانید:‌ معرفی کتاب اقیانوس انتهای جاده از نیل گیمن 

جلد اپرای میکادو

کتاب محبوب‌ام در سیر بالندگی

اگر در هفت یا هشت‌سالگی از من چنین سؤالی می‌کردید، انتخاب‌ام کتاب‌های نارنیا بودند که گمان می‌کردم می‌توان بارها و بارها خواندشان، می‌خواستم در آن‌ها زندگی کنم. اما اگر در 9 یا 10‌سالگی همین سؤال را از من می‌کردید، انتخاب‌ام ارباب حلقه‌ها بود. پذیرفته بودم که ارباب حلقه‌ها نه‌تنها بهترین کتابی است که تا به حال نوشته شده، بلکه بهترین کتابی است که کسی می‌تواند بنویسد. فقط باید پایان داستان را می‌فهمیدم؛ چراکه مدرسه‌ی من فقط دو کتاب نخست را داشت! زمانی‌که در درس انگلیسی ممتاز شدم، برای جایزه، کتاب بازگشت پادشاه را درخواست کردم. 

خرید کتاب هابیت

کتابی که در نوجوانی متحول‌ام کرد

رمان‌های ارباب روشنایی [4] و مخلوقات روشنایی و تاریکی [5] از راجر زلازنی. او نویسنده‌‌ای محشر با سبک‌و‌سیاقی شگفت‌انگیز در نثر بود و جلوه‌ای سرگرم‌کننده به نوشتن می‌بخشید. پیش از خواندن آن‌ها هم مشتاق نوشتن بودم، اما زلازنی تصمیم‌ام را قطعی کرد. 

خرید آثار راجر زلازنی

نویسنده‌ای که جهان‌بینی‌ام را دگرگون کرد

تا پیش از بیست‌ودوسالگی درنیافته بودم که می‌‌توانم به‌جای پرورش خیالِ نویسنده شدن، نویسنده شوم! همه‌چیز با هارلن الیسون و مقدمه‌اش شروع شد؛ مقدمه‌ای که برای داستانی کوتاه به نام رو ساعتی حساب کن که زمان را نشان می‌دهد [6] نوشت؛ این داستان در مجموعه‌ای به نام شَتِردِی منتشر شد. 

او درباره‌ی اتلاف زمان نوشت؛ درباره‌ی اینکه چگونه تا چشم بگردانی، زمان پر کشیده است. آن مقدمه مستقیماً وصل می‌شد به همه‌ی فکرهایی که تا آن زمان درباره‌ی نویسنده شدن داشتم یا درباره‌اش آرزو می‌کردم؛ در آن لحظه تصمیم گرفتم نویسنده شوم! فکر کردم بهتر است تلاش کنم و شکست بخورم تا اینکه تلاش‌‌نکرده، گذر زمان را نظاره کنم.

خرید آثار نیل گیمن

کتابی که سبب شد آرزوی نویسندگی را در سر بپرورانم

به یاد ندارم زمانی بوده باشد که آرزوی نویسندگی نداشته باشم، اما بی‌شک سی. اس. لوئیس و کتاب‌های نارنیای او بود که سبب شد پی ببرم بی‌شک «کسی» داستان‌هایی که عاشق‌شان هستم را نوشته است. لوئیس تظاهر به نامرئی بودن نمی‌کرد؛ او با رضایت قلبی در متن حاضر بود و ارتباطی دوست‌داشتنی و صمیمانه - از دیدگاه راوی و سوم شخص- با خواننده برقرار می‌کرد. من نیز این کار را بسیار دوست داشتم و تصور انجام دادنش برایم خوشایند بود. 

خرید مجموعه کتاب ماجراهای نارنیا

کتابی که به آن بازگشتم

جین ولف نویسنده‌ای بود که او را محترم می‌شمردم، اما دوست‌اش نداشتم. در بیست‌سالگی، برای خواندنِ نخستین کتاب از مجموعه‌ی خورشید جدید [7] با عنوان سایه شکنجه‌گر [8] تقلایی کردم که بی‌فایده بود. اما نمی‌دانم چرا حدود یک ‌سال بعد، دوباره همین کتاب را انتخاب کردم! این‌بار متعجب شدم چراکه به نظر می‌آمد جالب‌ترین کتاب دنیاست.

جین ولف

کتابی که دیگر نتوانستم سراغ‌اش بروم

بازگشت به آثار انید بلایتون برایم بسیار دشوار است؛ حتی خواندن‌ آثار او برای بچه‌های‌ام هم سخت است. عجیب است! چرا که به یاد دارم چقدر بلایتون را دوست داشتم. من آدمی هستم که مشتاقم به کتاب‌های محبوب دوران کودکی‌ام بازگردم. با وجود این، هرآنچه درباره‌ی او می‌ستودم، با جهان‌بینی بزرگسالانه‌ام نیست شده است! 

خرید کتاب‌های انید بلایتون

کتابی که دیرتر در زندگی کشف‌اش کردم

کتاب خانه‌ی قانون‌زده از چارلز دیکنز، کتابی که در اواخر دهه‌ی چهل زندگی‌ام به سراغش رفتم. گمان می‌کردم فقط به دلیل جذابیت بخشی از کتاب، که در آن یکی از شخصیت‌های داستان خودبه‌خود آتش می‌گیرد[9]، -که البته بخش مهمی هم نبود! - به سراغ‌ آن رفته‌ام، اما این‌طور نبود. عمیقاً عاشق این کتاب شدم، از طرح داستان گرفته تا نثر و فن نویسندگی‌، و در مجموع کل کتاب! در حقیقت، علاقه‌ی دوران کودکی‌ام به دیکنز را دوباره از نو کشف کردم.

تصویری از احتراق خودبه‌خودی در کتاب «خانه‌ی قانون‌زده»

کتاب امن و راحت من

کتاب خورشید نو [10] اثر ولف است. هر دهه از زندگی‌ام آن را می‌خوانم و چیزهای جدیدی در آن می‌یابم. گرچه چند سال پیش در دوران قرنطینه، زمانی که ماه‌ها تنها بودم، کتاب‌های محبوب دوران کودکی‌ام بدل به کتاب‌های امن و راحت‌ام شد. جالب‌ترین کتاب‌هایی که از نو کشف کردم، آثار نیکلاس استوارت گری [11] بود؛ نویسنده‌ای که به‌طرزی غیرمنصفانه‌، امروزه فراموش شده است اما هنگامی‌که در اوج بود، از درخشان‌ترین نویسندگان ادبیات کودک قرن بیستم به شمار می‌آمد.

8 تمرین کاربردی برای نوشتن به پیشنهاد نیل گیمن

1. بنویس.
2. واژه‌ها را کنار هم بچین. واژه‌ی مناسب را انتخاب کن و آن را بنویس‌.
3. آنچه نوشته‌ای را به سرانجام برسان. هرکاری که لازم است برای به پایان رساندن آن انجام دهی، انجام بده و تمام‌اش کن.
4. چیزی که نوشته‌ی را کنار بگذار. وقتی می‌خوانی‌اش وانمود کن انگار پیش از آن متن را نخوانده‌ای. به دوستانی که سلیقه‌‌ی آن‌ها را قبول داری و کسانی که می‌دانی از این‌جور نوشته‌ها خوش‌شان می‌آید، متن را نشان بده.
5. یادت باشد: زمانی‌که مخاطب می‌گوید یک ‌جای کار می‌لنگد یا با متن ارتباط برقرار نکرده است، در بیش‌تر موارد درست می‌گوید؛ اما وقتی‌که به تو می‌گویند دقیقاً چه چیزی مشکل دارد و چگونه باید مشکل را برطرف کنی، بیش‌تر اوقات اشتباه می‌گویند!
6. درست‌اش کن. به یاد داشته باش، پیش از آنکه متن پخته شود باید رهای‌اش کنی و سراغ نوشتن متن بعدی بروی. کمال‌جویی به تعقیب کردن افق شبیه است. پس به حرکت ادامه بده.
7. به بامزه‌بازی‌های خودت بخند.
8. قانون اصلی نوشتن این است که اگر با اعتمادبه‌نفس و اطمینان انجام‌اش دهی، اجازه‌ی انجام دادن هرکاری را که دوست داری پیدا می‌کنی. شاید این قانون برای زندگی هم به کار برود، همان‌گونه که برای نوشتن صدق می‌کند. پس داستان خودت را همان‌گونه بنویس که باید نوشته شود. صادقانه بنویس و به بهترین شکل ممکن تعریف‌اش کن. بعید می‌دانم اصول مهم دیگری باقی مانده باشد.

پانویس:

«روز جهانی تخم‌مرغ» هر ساله در دومین جمعه ماه اکتبر جشن گرفته می‌شود. این روز فرصتی منحصربه‌فرد برای افزایش آگاهی در مورد فواید تخم‌مرغ است که نه تنها مغذی و خوشمزه است، بلکه به عنوان یک قرص ویتامین طبیعی است. تخم‌مرغ که به دلیل پروتئین و مواد مغذی خود مشهور است، در میان مغذی‌ترین مواد غذایی روی کره زمین قرار دارد. یک تخم‌مرغ بزرگ حاوی 13 ویتامین ضروری به همراه 6 گرم پروتئین است که آن را به یک مکمل غذایی ارزشمند و مقرون‌به‌صرفه تبدیل می‌کند که برای افراد در تمام سنین در سراسر جهان مناسب است.

کتابک برای روز جهانی تخم مرغ کتاب‌های زیر را به شما معرفی می‌کند:

کتاب‌هایی کوچک از غاز و اردک/ برای 3 تا 7 سال/ (معرفی کتاب کتاب‌هایی کوچک از غاز و اردک/ خرید کتاب کتاب‌هایی کوچک از غاز و اردک)

آرزوی تخم‌مرغ‌ها – مجموعه ماجراهای هاپو ۴/ برای 3 تا 7 سال/ (معرفی کتاب آرزوی تخم‌مرغ‌ها – مجموعه ماجراهای هاپو ۴/ خرید کتاب آرزوی تخم‌مرغ‌ها – مجموعه ماجراهای هاپو ۴)

از ماکارونی‌های خجالتی تا تخم‌مرغ‌های هیجان‌زده/ برای 3 تا 9 سال/ (معرفی کتاب از ماکارونی‌های خجالتی تا تخم‌مرغ‌های هیجان‌زده/ خرید کتاب از ماکارونی‌های خجالتی تا تخم‌مرغ‌های هیجان‌زده)

تخم مرغ عجیب و غریب/ برای 3 تا 9 سال/ (معرفی کتاب تخم مرغ عجیب و غریب/ خرید کتاب تخم مرغ عجیب و غریب)

خانم مرغه و تمساح گرسنه/ برای 3 تا 9 سال/ (معرفی کتاب خانم مرغه و تمساح گرسنه/ خرید کتاب خانم مرغه و تمساح گرسنه)

آخرین نفر تخم مرغ گندیده است – مجموعه گیلبرت و دوستانش/ برای 3 تا 9 سال/ (معرفی کتاب آخرین نفر تخم مرغ گندیده است – مجموعه گیلبرت و دوستانش/ خرید کتاب آخرین نفر تخم مرغ گندیده است – مجموعه گیلبرت و دوستانش)

تخم‌مرغ‌های مگ/ برای 7 تا 9 سال/ (معرفی کتاب تخم‌مرغ‌های مگ/ خرید کتاب تخم‌مرغ‌های مگ)

موادغذایی داخل یخچال شما از کجا به دست می‌آید؟/ برای 7 تا 12 سال/ (معرفی کتاب موادغذایی داخل یخچال شما از کجا به دست می‌آید؟/ خربد کتاب موادغذایی داخل یخچال شما از کجا به دست می‌آید؟)

اِی. جی و تخم‌مرغ طلایی – بازی‌ها، پازل‌ها و دانستنی‌های دیگر – مجموعه‌ی مدرسه‌ی پرماجرا برای 9 تا 12 سال/ (معرفی کتاب اِی. جی و تخم‌مرغ طلایی – بازی‌ها، پازل‌ها و دانستنی‌های دیگر – مجموعه‌ی مدرسه‌ی پرماجرا/ خرید کتاب اِی. جی و تخم‌مرغ طلایی – بازی‌ها، پازل‌ها و دانستنی‌های دیگر – مجموعه‌ی مدرسه‌ی پرماجرا)

تخم مرغ‌ها/ برای 12 سال به بالا/ (معرفی کتاب تخم مرغ‌ها/ خرید کتاب تخم مرغ‌ها)

«روز جهانی حیوانات مزرعه» هر سال در 2 اکتبر برگزار می‌شود. این روز باعث آگاهی مردم در مورد سوء استفاده و بدرفتاری با حیوانات می‌شود. روز جهانی حیوانات مزرعه همچنین به عنوان «روز جهانی حیوانات پرورشی» شناخته می‌شود و در روز تولد رهبر معنوی و فعال حقوق بشر، مهاتما گاندی جشن گرفته می‌شود. او معتقد بود که با همه موجودات زنده، از جمله حیوانات از هر نوع، باید با احترام و کرامت رفتار شود.

روز جهانی حیوانات مزرعه به عنوان بخشی از یک کمپین بین‌المللی جنبش حقوق حیوانات مزرعه در سال 1983 تأسیس شد. این روز آگاهی را در مورد رنج طولانی مدتی که حیوانات مزرعه متحمل شده‌اند و همچنین در مورد کشتار وحشیانه آنها افزایش می‌دهد. هدف اصلی جشن گرفتن این روز، احترام به حقوق حیوانات است.

کتابک برای روز جهانی جانوران مزرعه‏ کتاب‌های زیر را به شما معرفی می‌کند:

کتاب مقوایی این چیه؟ اون چیه؟ توی مزرعه/ برای ۱ تا ۳ سال/ (معرفی کتاب کتاب مقوایی این چیه؟ اون چیه؟ توی مزرعه/ خرید کتاب کتاب مقوایی این چیه؟ اون چیه؟ توی مزرعه)
یک لقمه کوچولو برای خر کوچولو/ برای ۱ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب یک لقمه کوچولو برای خر کوچولو/ خرید کتاب یک لقمه کوچولو برای خر کوچولو)
خرکوچولو حمام می‌کند/ برای ۱ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب خرکوچولو حمام می‌کند/ خرید کتاب خرکوچولو حمام می‌کند)
لئو و پوپی در مزرعه/ برای ۱ تا ۷ سال/ (معرفی مجموعه کتاب لئو و پوپی/ خرید کتاب لئو و پوپی در مزرعه)
مرغ سرخ پاکوتاه/ برای ۱ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب مرغ سرخ پاکوتاه/ خرید کتاب مرغ سرخ پاکوتاه)
خرکوچولو/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب خرکوچولو/ خرید کتاب خرکوچولو)
خرکوچولو و تولد یاکی/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب خرکوچولو و تولد یاکی/ خرید کتاب خرکوچولو و تولد یاکی)
کتاب مقوایی حیوانات مزرعه – مجموعه‌ی پنجره رو وا کنید یک چیزی پیدا کنید/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب مقوایی حیوانات مزرعه – مجموعه‌ی پنجره رو وا کنید یک چیزی پیدا کنید/ خرید کتاب مقوایی حیوانات مزرعه – مجموعه‌ی پنجره رو وا کنید یک چیزی پیدا کنید)
خوابی پر از گوسفند/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب خوابی پر از گوسفند/ خرید کتاب خوابی پر از گوسفند)
غاز کوچولو تولدت مبارک – مجموعه غاز کوچولو/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب غاز کوچولو تولدت مبارک – مجموعه غاز کوچولو/ خرید کتاب غاز کوچولو تولدت مبارک – مجموعه غاز کوچولو)
تو یک جوجه هستی/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب تو یک جوجه هستی/ خرید کتاب تو یک جوجه هستی)
مجموعه پیتر خرگوشه/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی مجموعه پیتر خرگوشه/ خرید مجموعه پیتر خرگوشه)
خروس جهانگرد/ برای ۳ تا ۷ سال/ (معرفی کتاب خروس جهانگرد/ خرید کتاب خروس جهانگرد)
اردک کشاورز/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب اردک کشاورز/ خرید کتاب اردک کشاورز)
گربه آقای براون/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب گربه آقای براون/ خرید کتاب گربه آقای براون)
برو خوکی/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب برو خوکی/ خرید کتاب برو خوکی)
هر وقت خوک‌ها پرواز کنند/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب هر وقت خوک‌ها پرواز کنند/ خرید کتاب هر وقت خوک‌ها پرواز کنند)
شلی، گوسفند پشمالو/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب شلی، گوسفند پشمالو/ خرید کتاب شلی، گوسفند پشمالو)
غازی که نمی‌خواست غاز باشد/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب غازی که نمی‌خواست غاز باشد/ خرید کتاب غازی که نمی‌خواست غاز باشد)
بز زنگوله‌پا/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب بز زنگوله‌پا/ خرید کتاب بز زنگوله‌پا)
گاوی که از درخت بالا می‌رفت/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب گاوی که از درخت بالا می‌رفت/ خرید کتاب گاوی که از درخت بالا می‌رفت)
کاملیا در مزرعه/ برای ۳ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب کاملیا در مزرعه/ خرید کتاب کاملیا در مزرعه)
مرغابی کارلینه/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب مرغابی کارلینه/ خرید کتاب مرغابی کارلینه)
گربه کوچولو سفید و قورباغه/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب گربه کوچولو سفید و قورباغه/ خرید کتاب گربه کوچولو سفید و قورباغه)
مجموعه شش جلدی گربه کوچولوی سفید و قورباغه – اولین کتاب علمی من / برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی مجموعه شش جلدی گربه کوچولوی سفید و قورباغه – اولین کتاب علمی من/ خرید مجموعه شش جلدی گربه کوچولوی سفید و قورباغه – اولین کتاب علمی من)
گربه‌ی شکمو و موش کوچولو (دعوا نکنیم… گفت‌وگو کنیم)/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب گربه‌ی شکمو و موش کوچولو (دعوا نکنیم… گفت‌وگو کنیم)/ خرید کتاب گربه‌ی شکمو و موش کوچولو (دعوا نکنیم… گفت‌وگو کنیم))
فامیل دور سگ و گربه – مجموعه داستان‌های زندگی دوستت دارم/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب فامیل دور سگ و گربه – مجموعه داستان‌های زندگی دوستت دارم/ خرید کتاب فامیل دور سگ و گربه – مجموعه داستان‌های زندگی دوستت دارم)
تق تق ما! گاوهایی که تایپ می کنند/ برای ۷ تا ۹ سال/ (معرفی کتاب تق تق ما! گاوهایی که تایپ می کنند/ خرید کتاب تق تق ما! گاوهایی که تایپ می کنند)
پدر، پرچین و پسرها/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب پدر، پرچین و پسرها/ خرید کتاب پدر، پرچین و پسرها)
یک فنجان دانستنی درباره‌ی حیوانات مزرعه – مجموعه یک فنجان دانستنی/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب یک فنجان دانستنی درباره‌ی حیوانات مزرعه – مجموعه یک فنجان دانستنی/ خرید کتاب یک فنجان دانستنی درباره‌ی حیوانات مزرعه – مجموعه یک فنجان دانستنی)
دایره‌المعارف کوچک من – حیوانات مزرعه/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب دایره‌المعارف کوچک من – حیوانات مزرعه/ خرید کتاب دایره‌المعارف کوچک من – حیوانات مزرعه)
بوقلمون غول‌پیکر – مجموعه کارآگاه زبل/ برای ۷ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب بوقلمون غول‌پیکر – مجموعه کارآگاه زبل/ خرید کتاب بوقلمون غول‌پیکر – مجموعه کارآگاه زبل)
هفت اسب هفت رنگ / برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب هفت اسب هفت رنگ/ خرید کتاب هفت اسب هفت رنگ)
اسب و سیب و بهار/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب اسب و سیب و بهار/ خرید کتاب اسب و سیب و بهار)
اسب و سگ/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی کتاب اسب و سگ/ خرید کتاب اسب و سگ)
مجموعه هنک، سگ گاوچران/ برای ۹ تا ۱۲ سال/ (معرفی مجموعه هنک، سگ گاوچران/ خرید مجموعه هنک، سگ گاوچران)
اسب جنگی/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب اسب جنگی/ خرید کتاب اسب جنگی)
اسب پرنده/ برای ۱۲ سال به بالا/ (معرفی کتاب اسب پرنده/ خرید کتاب اسب پرنده)

دکتر میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی ( ۲۱ اردیبهشت ۱۳۱۰- ۲۰ مهرماه ۱۴۰۲ )‌ پس از یک زندگی بلند فرزانه‌وار و سرشار از فرزانگی قلم بر زمین نهاد و روزگار را که هیچ‌گاه به کام او و فرهیختگان هم‌چون او نبود به ما واگذار کرد.  
برای پاس‌داشت نام او و شناخت جایگاه‌اش در سپهر فرهنگ ایران‌زمین و زبان فارسی تنها می‌توان گفت که چهره‌ای تابناک و کم‌مانند با ذهنی درخشان بود که در سایه می‌زیست اما تابش این ذهن درخشان را از فرهنگ و مردم‌اش دریغ نمی‌کرد. شناخته‌شده‌ترین توصیف درباره او همان است که فرهنگ‌دوستان خوانده یا شنیده‌اند: میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، فیلسوف، پزشک، زبان‌شناس، ریاضی‌دان، نویسنده و مترجم که نزدیک به ده زبان غربی مانند یونانی باستان و لاتین و چند زبان سامی می‌دانست و به زبان‌های کهن ایرانی آشنا و بر آن‌ها چیره بود. 
بسیاری از روز پنج‌شنبه ۲۰ مهر که او درگذشت، درباره این ادیب و فیلسوف بااخلاق و توانا این‌جا و آن‌جا نوشته و یادش را گرامی داشته‌اند. اما کم‌تر کسی می‌داند او یکی از انگشت‌شمار معماران و خداوندگاران الف‌بای فارسی هست و بود و از این جنبه کم‌تر شناخته شد. شاید به سبب این که جامعه ما هیچ‌گاه آن طور که باید و شاید برای قلم و نوشتن ارزش نگذاشته است. که اگر ارزش می‌گذاشت، با معماران الف‌بای فارسی خود چنین نمی‌کرد که در این روزگار بر آن‌ها رفت. شاید برای کسانی که تاریخ الف‌بای فارسی و دگرگونی‌ها و نظریه‌های در چارچوب آن را نمی‌دانند جالب است بدانند معماران و خداوندگاران دیگر الف‌بای فارسی چه کسانی هستند؟ 
از نگاه تاریخی الف‌بای فارسی پنج معمار یا خداوندگار دارد که پنج‌امین آن‌‌ها ادیب سلطانی بود و هست. میرزا حسن رشدیه، جبار باغچه‌‌بان، محمدباقر هوشیار (با گروه شاگردان‌اش شامل لیلی ایمن، ثمینه باغچه‌بان، ایرج جهانشاهی، عباس سیاحی) و سلیم نیساری. این‌ها هر کدام در بخشی از روند تکاملی الف‌بای فارسی در دوره پس از مشروطه یا روزگار نو در ایران صاحب نظریه هستند. میرزاحسن رشدیه، جبار باغچه‌بان و محمدباقر هوشیار و گروه شاگردان در حوزه آموزش الف‌با و سوادآموزی پایه و سلیم نیساری در حوزه آموزش و ساختار الف‌با و ادیب‌سلطانی در حوزه ساختار الف‌با و خط فارسی صاحب نظریه هستند. در میان این پنج چهره البته کسانی دیگر مانند احمد بهمنیار کرمانی، پرویز ناتل خانلری و ایرج کابلی هم هستند که می‌توانند شایسته چنین جایگاهی باشند اما چون صاحب نظریه منسجم در حوزه آموزش یا ساختار الف‌بای فارسی نیستند، از آن‌ها درمی‌گذریم. 

دکتر شمس‌الدین ادیب‌سلطانی از آن فرهیختگان روزگار بود که فراتر از زمانه خود می‌زیست و قامت‌اش نیز فراتر از زمانه‌اش بود. زمانه به ویژه بخش دوم زندگی‌اش که دوره اوج بهره‌وری و بهره‌دهی‌اش بود چنان چرخید و چنان شد که بسیاری هم‌چون او مانند دکتر محمدرضا باطنی زبان‌شناس و بسیاری دیگر نتوانستند آن چه در سرداشتند و می‌اندیشیدند تمام و کمال به جامعه برسانند. این‌ها از جمله دکتر ادیب‌سلطانی دست‌کم در چهار دهه پایانی زندگی در احوال خویش به اندیشه نشستند تا زندگی از آن‌ها نیز برگذرد. 
افسوس و بسیار افسوس که در این جامعه و به ویژه در بخش آموزش و پرورش اگر صدهزار آموزگار سوادپایه در کلاس اول و دوم داشته باشیم به اندازه انگشتان دست هم شاید حتا نام او را نشنیده باشند. در حالی که دانش او در حوزه ساختار الف‌بای فارسی چنان ژرف است که آدمی به شگفت می‌آید. بنابراین اگر ما شاهد گسست ژرف میان فرهنگ زبان شفاهی و زبان نوشتاری شده‌ایم و اکنون نه در میان کم‌سوادان که در میان استادان دانشگاه هم بیشترینه نمی‌توانند یک مقاله را به شیوه درست به فارسی بنویسند علت را باید در نادیده انگاشتن آموزه‌ها و دانش ژرف خداوندگاران و معماران الف‌بای فارسی در روزگار نو دانست. 

در سایت کتابک بخوانید: ایرج کابلی، امتدادی روشن در تحول خط فارسی برای آموزش کودکان - بخش نخست

اگر بخواهیم یکی دو نمونه از نظریه دکتر ادیب‌سلطانی را در حوزه ساختار الف‌بای فارسی به میان کشیم، بهترین آن بازنگری در موضوع بسیار بنیادین «حرف» یا «واک» در این حوزه است. بی‌گمان استاد ادیب‌سلطانی جزء نخستین کسانی در این حوزه است که روی تفاوت ساختار الف‌بای زبان سامی-عربی و الف‌بای هندو-اروپایی که زبان فارسی نیز زیرشاخه‌ای از آن است انگشت گذاشت و در درستی کاربرد «حرف» برای واک‌های زبان فارسی شک انداخت. او در این باره می‌گوید:‌  
۱-۵-۱ «حرف مفهوم‌های گوناگون دارد. در بحث زبان دو مفهوم آن یادکردنی است یکی «حرف» در برابر «اسم»، «فعل»، و غیره و دیگر کوچک‌ترین واحد گفتار: معمولاً نشانه کتبی آن. حــرف به این مفهوم اخیر اصطلاحی است متعلق به دستگاه آوایی-خطی سامی فنیقی - آرامی - عبری - عربی به این ترتیب که در زبان عربی الفبا تشكيل شده است از حروف که به دو دسته تقسیم می‌شوند: حروف صحه که مطلقاً صامت‌اند، و حروف عله که هم صامت‌اند و هم مصوت یا «نیمه مصوت»اند و برای مصوت‌های معروف به بلند بکار می‌روند. اما «حرکت»های «حرف»ها یا مصوت‌های کوتاه در داخل دستگاه الفبایی جایی ندارند و فقط در صورت لزوم با نشانه‌های اضافی نمایانده می‌شوند. البته ما اصطلاح‌های «حرف» و «حرکت حرف» را بکار خواهیم برد ولی تأکید می‌کنیم که «حرف» در دستگاه آوایی خطی زبان‌های هند و اروپایی معادل است با حرف الفبا اعم از صامت يا مصوت؛ و اساساً این مفهوم‌ها در دستگاه آوایی هند-اروپایی به گونه ای دیگر متصور می‌گردند به شرح زیر: 
۱-۵-۲ فون یا آوا یا صدا اصطلاحی است کلی، دال بر کوچکترين واحد فيزيولوژيک گفتار که می‌تواند مفهوم زیر را نیز در برگیرد: 
 ۱-۵-۳ فونم يا واد يا واکه یا واج عبارت است از کوچکترین واحد صوتی مشخص کننده معنا در گفتار در این کتاب در مواقعی که منظور ما بحث دقیق زبانیک [زبانشناسی] نبوده، عملاً واژه های «آوا» و «صدا» را به مفهوم «فونم» نیز بکار برده‌ایم. فونم‌ها یا فون‌ها يا صداها و آواها می‌توانند به انواع مختلف تقسیم‌بندی شوند. ما در اینجا تقسیم‌بندی سنتی آواها را به «مصوت» و «صامت» برای منظور خود بسنده می‌دانیم بنابراین: 
 ۱-۵-۴ مصوت یا حرکت یا آواز یا خودآوا  
 ۱-۵-۵ صامت یا مصمت یا آوازپذیر یا هم‌آوا یا حرف [به مفهوم سامی] جمعاً صداهای زبان را تشکیل می‌دهند.[۱]» 
در همین چند بند کوتاه بخشی از نظریه ژرف استاد ادیب‌سلطانی درباره ساختار الف‌بای فارسی روشن می‌شود. 

در سایت کتابک بخوانید: نقطه پایانی بر رسمیت کاربرد خط تحریری در کتاب فارسی اول دبستان

الف‌بای فارسی تا دوره پیش‌مدرن زیر سلطه الف‌بای عربی نمی‌توانست ساختار وجودی خود را نشان دهد. دستگاه آوایی- نویسه‌ای آن را به الف‌بای عربی بسته بودند. تنها از دهه ۱۳۲۰ ابتدا با کوشش‌های استاد احمد بهمنیار و سپس دکتر پرویز ناتل خانلری که جسته‌گریخته در این باره نظر دادند و سرانجام با نظریه قطعی دکتر ادیب سلطانی کاربرد درست هر کدام از این نامواژه‌ها و درک درست‌تر از الف‌بای فارسی آشکار شد. اگرچه اکنون در پهنه‌ای به فراخنای ایران و فراتر از این سرزمین اگر به آموزگاران، آموزشگران و اهل فن درباره اهمیت کاربرد «واک» و «نویسه» به جای حرف بگوییم شاید بپندارند که دعوا بر سر کاربرد واژگان عربی و واژگان فارسی پیراسته است. درحالی‌که شاید بسیاری ندانند کاربرد «واک» و «نویسه» به جای حرف که می‌خواهد هردوی این‌ها را پوشش بدهد در روند آموزش زبان فارسی به کودکان به شدت آشفتگی ایجاد می‌کند. از آن مهم‌تر کاربرد «خودآوا» به جای مصوت و «هم‌آوا» به جای صامت بود. 

در سایت کتابک بخوانید: تاریخ به کارگیری کژنگاری یا خط شکسته در فارسی اول دبستان

آن‌گونه که دکتر ادیب‌سلطانی می‌گوید ابتدای این راه استاد بهمنیار بود که مصوت را «آواز» نامید و سپس ایشان با وام گرفتن از دستگاه الف‌بایی آلمانی که دستگاهی هم‌خانواده با الف‌بای فارسی است پیش‌نهاد «خودآوا» و «هم‌آوا» را برای مصوت و صامت داد. دو نام‌واژه‌ای که با کاربرد درست آن می‌توان روند دوگانه آموزش بیداری واجی و بیداری نوشتاری را از هم جدا کرد. بدون درک و کاربرد درست این دو نام‌واژه امکان ندارد بتوان ساختار الف‌بای فارسی را در برنامه‌ریزی برای سوادآموزی پایه در جای خود نشاند.

 پدیده‌ای که با بحران بی‌سوادی و کم‌سوادی بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی در ارتباط تنگاتنگ است و ریشه آن را باید نخست در فقر نظری برنامه‌ریزان آموزش زبان در دوره پیش‌دبستان برپایه رویکرد «‌سواد شکوفایی» دانست. و اگر گفته شود که سبب عقب‌ماندگی چند دهه‌ای ایران از برنامه‌های زبان‌آموزی پیش‌دبستانی برآمده از نبود نگاه جامع و نشناختن گنجینه‌های نظری مانند میراث فرهنگی معماران الف‌بای فارسی هم‌چون ادیب‌سلطانی است، بی‌راه نگفته‌ایم. و صد البته آشفتگی در طراحی بسامان کتاب‌های فارسی اول تا چهارم دبستان که دوره شکل‌گیری سواد پایه است در راستای همین فقر نظری و عملی قابل بررسی است.

خرید کتاب سواد شکوفایی – از پژوهش تا عمل – چه‌گونه کودکان با سواد می‌شوند؟

بد نیست در این میان اشاره شود که دکتر ادیب‌سلطانی مانند دکتر محمدرضا باطنی و دکتر پرویز ناتل خانلری از جمله کسانی بودند که در فضای نوپای زبان‌شناسی آن روزگار از کاربرد دو برابرنهاد «واکه» و «همخوان» پرهیز می‌کردند زیرا آن را برابرنهادهایی درست برای دستگاه الف‌بای فارسی نمی‌دانستند. دکتر ادیب‌سلطانی که در این میان دارای شناخت ژرفی از دستگاه الف‌بای فارسی بود با این که وسواس بیش‌از‌اندازه در فارسی‌سازی در حوزه فلسفه و ترجمه متن‌های دیگر داشت، در این بخش و به سبب گونه‌ای اعتراض به گزینش این دو نام‌واژه به «واکه» و «همخوان» از کاربرد آن می‌پرهیزید و تا همیشه تنها دو نام‌واژه سنتی مصوت و صامت را به کار می‌برد. از این جهت که شاید سبب دودستگی بیش‌تر در این حوزه نشوند، همان کاری که ناتل خانلری و محمدرضا باطنی نیز تا به آخر انجام دادند. 

در سایت کتابک بخوانید: ایرج کابلی، امتدادی روشن در تحول خط فارسی برای آموزش کودکان - بخش دوم

هرمز میلانیان که خود شاگرد دکتر محمد مقدم پدر زبان‌شناسی در ایران است، و به احتمال فراوان واضع دو نامواژه « واکه » و « همخوان »‌ است در این مورد در جستاری به باطنی اعتراض می‌کند که چرا « از واکه یا همخوان خبری نیست و همه جا به ترتیب مصوت و صامت آمده.[۲]»‌ در حالی‌که شاید خود آن هنگام نمی‌دانست با به کارگرفتن این دونامواژه سبب چنان آشفتگی‌ای در ساختار الف‌بای فارسی خواهد شد که اکنون پس از نزدیک شصت سال از وضع کردن آن، این دو نامواژه هیچ‌گاه نتوانست نظر اجماعی همگان را جلب کند و به ویژه در حوزه سوادآموزی پایه این دو نامواژه به شدت ناکارآمدند. زیرا نه «واکه» برای «مصوت» درست است و نه «همخوان» برای صامت. البته که همخوان به طور کامل برابرنهادی نادرست برای صامت است. «همخوان» همان است که گروهی از پژوهشگران مانند ایرج کابلی همواره گفته‌اند «باهم خواندن» که معنای هم‌خوانی یا در گروه خواندن می‌دهد، چه‌طور می‌تواند معنای صامت بدهد؟ یا چه‌گونه می‌توان به کودک نوآموز در دوره نخست سوادآموزی سرشت و کارکرد صامت را که برگرفته از دستگاه الف‌بای سامی-عربی است با نامواژه « همخوان » روشن کرد؟

 
نگاه دکتر ادیب‌سلطانی به خط فارسی که جزیی جداناپذیر از الف‌بای فارسی است، نیز برای کسانی که در پی آشوب انداختن در این خط بوده و هستند نشان می‌دهد که چه میزان سنجیده و اندیشه‌مندانه است. نزدیک ۵۰ سال پیش او تکلیف‌اش را با خط فارسی کنونی روشن کرد و استوار در برابر دگرگشت این خط ایستادگی کرد و آن را کاری بیهوده و صددرصد کنشی غیرفرهنگی می‌دانست. شناخت ژرف استاد در این زمینه از راه احساس نبود که با بررسی و سنجش دانش اورتوگرافی و تبیین آن در آثارش به این نتیجه قطعی رسید که خط کنونی فارسی از جنبه سوادآموزی و آموزش از خط‌های دیگر نابسامانی‌های کم‌تری دارد. او در این باره می گوید: «در آغاز جستار خود یادآور می‌شویم که شرط اساسی همسان‌نگری پویا و زنده در پرسش‌های خط فارسی آن است که کوشش خردمندانه در جستجوی حقیقت و یافتن شکل‌های درست، با انعطاف‌پذیری و حوصله عملی همراه باشد. روشن است که در حال کنونی در خط فارسی يک سلسله تشتت‌ها و آشفتگی‌ها وجوددارد. ولی نباید در دامنه اثر و نتیجه آشفتگی‌های کنونی خط فارسی در سوی منفی مبالغه کرد. اگر فعلا از پرداختن به کاستی‌ها و رسایی‌های خط فارسی در گذریم، املای فارسی در برابر املای پاره‌ای زبان‌های باختری که تا سده‌های هجدهم و نوزدهم نیز دستخوش تشتت بودند از نظر کلیات نکته‌های حل نشده‌ای ندارد. بنابراین اینکه در میهن ما اختلاف‌هایی در جزئیات شیوه خط موجود است نباید موجب نگرانی شود. کاملاً بعکس این جدانگری‌ها و جداپسندی‌ها از نظر تحرکی که در اندیشه‌های پژوهشی ایجاد می‌کنند، بسیار جالب‌اند و در گوهر خویش می‌توانند به گونه‌‌ای وحدت معنادار بدل گردند. از سوی دیگر باید توجه داشت که آشفتگی در شیوه‌های نوشتن یا در نوشتار، تا حدی در ذات زبان و خط است، زیرا انتقال اطلاعات زبانی یا گفتاری از راه خط در همه زبان‌ها و در همه سرزمین‌ها و دوران‌ها بناچار درگیر عامل‌های طبیعی ضد نظم است. [۳]»  
 

کتاب درآمدی بر چگونگی شیوه خط فارسی

ادیب‌سلطانی اکنون دیگر در میان ما نیست. چندین دهه بود که دیگر در میان ما نبود. مانند بسیاری از بزرگان این سرزمین که نه ارج دیدند و نه اندیشه‌ها و ایده‌های‌شان به رسمیت شناخته شد. از نگاه من اما اندیشه‌ها و ایده‌های او در حوزه الف‌با و خط فارسی که در کتاب بسیار ارزش‌مند «درآمدی بر چگونگی شیوه خط فارسی»‌ آمده است برای همیشه در سپهر زبان فارسی ماندگار خواهد بود و می‌تواند برای کسانی که در حوزه سوادآموزی پایه به زبان فارسی پژوهش می کنند برترین و کارآمدترین آموزه‌ها را در زمینه ساختار الف‌با و خط فارسی به دست دهد. یادش گرامی باد.

پانویس